آداب ظاهرى و باطنى نماز
منابع مقالہ : کتاب عرفان اسلامى ج5 نوشتہ : حضرت آیت اللہ حسین انصاریان
مشهور در ميان اهل دل اين است كه از شروع مقدمات نماز تا پايان آن حاوى چهار هزار مسئله است، كثرت مسائل در حول و حوش يك حكم نمايانگر ارزش و اهميت و منفعت مادى و معنوى آن حكم است.
انسان وقتى به مسائل ظاهرى و باطنى نماز مىنگرد، گويى خود را در كنار درياى با عظمتى مىبيند كه كران تا كرانش عالم هستى را در تصرف گرفته است.
براى اين حقيقت پرمايه الهيه دو نوع آداب و شرايط ذكر شده كه تفصيل و توضيح آن شرايط و آداب از حوصله اين كتاب خارج است، شما مىتوانيد براى به دست آوردن تفصيل اين شرايط و آداب چه ظاهرش و چه باطنش به كتابهاى زير مراجعه كنيد: «وسائل الشيعة»، «الكافى»، «مستدرك الوسائل»، «الوافى»، «محجة البيضاء»، «اسرار الصلاة» امام خمينى، «اسرار الصلاة» حاج ميرزا جواد آقا ملكى، «اسرار الصلاة» شيخ عبدالحسين تهرانى و كتب ديگرى كه در اين زمينه از عالمان و عارفان و كاملان و واصلان به يادگار مانده است.
شخص كم مايهاى مانند من كه هنوز از درك كلمات ظاهرى اين عبادت عاجزم و در مدتى كه از حضرت حق عمر گرفتهام، براى يكبار به فيض حضور حضرت جانان نرسيدهام و نتوانستهام نمازى با حداقل شرايط ظاهرى و باطنى ادا كنم، قدرت بازگو كردن حقايق ظاهريه و به خصوص اسرار باطنيه نماز را ندارم؛ آنچه در اين جزوه مىبينيد قسمتى از آن محصول فكر كوتاه و جملاتى از آن با استفاده از نورانيت اهل اللّه است.
من چارهاى جز اينكه به نحو اختصار به شرايط ظاهرى و باطنى نماز اشاره كنم، ندارم؛ اميدوارم خود شما با همت عالى و قلب پاك و روحى الهى به اسرار باطنى اين عبادت بىنظير برسيد و ذائقه وجود شما از شيرينى اين فعل ملكوتى بچشد.
آداب ظاهرى نماز
وضو، غسل، تيمم، پاكى بدن، طهارت لباس، مباح بودن محل، احتراز از لباس ابريشم و طلا و لباسى كه آلوده به پوست و موى حيوانات حرام گوشت است، مراعات وقت، توجه به قبله، اداى كلمات نماز با قرائت صحيح، از آداب ظاهريه نماز است، گرچه هر يك از اينها داراى اسرار و حقايقى است كه به قسمتى از آن در جلد چهارم اشاره رفته است.
خواندن بعضى از آيات مانند: [وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي] «1» و بعضى اوراد و اذكار در مقدمه نماز، برداشتن دو دست تا محاذى گوش در حالى كه دو كف به طرف قبله باشد، مؤدب ايستادن و چشم به محل سجده داشتن و با كمال ادب و وقار و طمأنينه نماز را شروع كردن نيز از آداب ظاهريه نماز است.
آداب باطنى نماز
اما آداب باطنى: نماز، مناجات با قاضى الحاجات و وسيله تقرّب به حضرت اوست و بسيارى از معارف الهيّه در اين عبادت با عظمت گنجانده شده است؛ اگر نمازگزار در خور استعداد و وسعش به مراتب ظاهريه و باطنيه آن توجه ننمايد، در حقيقت مناجات با او نكرده و به حريم قدسش راه نيافته و متوسل به وسيله تقرّب نشده است.
در صورت توجه به آداب ظاهريه و باطنيه، مىتوان از منافع اين عبادت بزرگ بهرهمند شد.
متكلّم به وسيله نماز به هيچ عنوان نبايد از حضرت مستمع غافل باشد كه غفلتش مايه تاريكى و راحتش علّت رنج خواهد شد.
نماز، نزديك كننده عبد به آثار ظاهرى و باطنى حضرت دوست و بازدارنده انسان از همه فحشا و منكرات است و اين ميسر نيست مگر اينكه مكلّف به اندازه وسع و قدرتش علماً و عملًا در رابطه با آداب ظاهريه و باطنيه نماز باشد.
مراحل نماز باطنى
فيض كاشانى در «محجة البيضاء» مىگويد:
روح نماز در ابتداى كار بستگى به شش مرحله دارد كه بر مكلّف نمازگزار لازم است به مراعات اين حقايق اقدام كند.
1- حضور قلب.
2- تفهم.
3- تعظيم.
4- هيبت.
5- اميد.
6- حيا.
1- حضور قلب
حضور قلب حقيقتى است كه از تمركز فكر در برنامههاى نماز و ت
وجه عميق انسان به حق پديد مىآيد، چنانچه در نماز، فكر انسان ميدانى براى جولانگاه غير حق باشد، براى قلب محال است كه بتواند روى به جانب معشوق حقيقى كند و از عالم ملكوت كسب فيض و نور نمايد.
اگر قلب با كمك فكر در نماز حاضر نباشد و دل كه روى حقيقى انسان است به سوى قبله محبوب نباشد، آن نماز را مىتوان نماز گفت؟ در صورتى كه قلب در نماز با محبوب عالم سخن نگويد و از عشق او نجوشد و در اتصال با ملكوت عالم نباشد، آن نماز، جسمى است بىروح و چراغى است بىنور و الفاظى است بىمعنا.
تكرار [لا تَكُنْ مِنَ الْغافِلِينَ] «2» در آيات قرآن مجيد، متوجه اين معناى با عظمت است كه در هيچ عبادتى غافل از اسرارش مباش و در هيچ طاعتى نسبت به محبوب حقيقى عالم بىتوجه مباش.
غفلت در حال عبادت گناهى بزرگ است و علامت غيبت مكلّف ازحضور دوست.
نماز از احكام دين خداست و كسى كه خشنودى حضرت حق را مىطلبد، بايد در نماز جستجو كند؛ نماز راهى است كه همه انبيا ره سپر آن بودند و عشق ملائكه الهى متوجه نمازگزار است.
نماز، هدايت و ايمان است و چراغ معرفت فرا راه انسان؛ نماز، باعث بركت در رزق و راحت بدن و علت ناراحتى و رنج شيطان رجيم و اسلحهاى عليه كفر كافران است.
نماز، اجابت دعا، قبولى اعمال و زاد و توشه مؤمن در دنيا و آخرت اوست؛ نماز، شفيع بين نمازگزار و ملك الموت و انيس و رفيق در قبر و فرش زير پهلو و جواب منكر و نكير و تاج سر مكلّف به روز قيامت است.
نماز، نور چهره در محشر و لباس بدن و حجاب بين انسان و آتش جهنم و حجت و برهان بين انسان و خداست.
نماز، باعث نجات از عذاب و جواز عبور از صراط و كليد بهشت و مهريه حورالعين و بهاى بهشت است.
&l t;SPAN style=”LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: ‘Tahoma’,’sans-serif’; COLOR: black; FONT-SIZE: 9pt; mso-fareast-font-family: ‘Times New Roman’; mso-bidi-language: FA” lang=FA>با نماز، آدمى به درجات بلند ملكوتى مىرسد، چرا كه نماز عين تسبيح و تهليل و تحميد و تمجيد و تكبير و تقديس و گفتار حق و دعوت الهيه است «3».
حيف نيست انسان در چنين دنياى با عظمتى با اين همه سود و منفعت قرار بگيرد و از آن و مستمعش- كه خداى مهربان و پروردگار عزيز است- غافل باشد.
حيف نيست بدن آدمى كه ظاهرى بىارزش است، در نماز شركت داشته باشد ولى قلبش كه حقيقت وجود اوست از اين دنياى پرفيض الهى و از اين سراى پرشور ملكوتى و از اين ميدان عشق و عرفان بيرون باشد!
سفر مادى و سفر معنوى
انسان، داراى دو نوع سفر و دو شكل حركت است: سفر مادى و سفر معنوى، در سفر مادى منافع زيادى نصيب انسان مىشود كه با آن منافع كسب راحت و تحصيل امنيت در زندگى مىكند.
امام على عليه السلام مىفرمايد:
براى سفر پنج خاصيت و منفعت است:
1- رفع غم و غصه.
2- كسب معيشت و نجات از فقر.</P&g t;
3- تحصيل علم و دانش.
4- به دست آوردن آداب.
5- پيدا كردن دوست بزرگوار «4».
آنان كه از سفر دورى مىجويند، درِ بسيارى از منافع را به روى خود مىبندند و اينان افرادى بدبخت و تهيدستند.
اما منافع سفر معنوى با سفر مادى قابل قياس نيست كه سفر معنوى حركت از عقل و قلب و روح به وسيله حرارت ايمان و عشق به سوى حضرت رب الارباب است كه با رسيدن به مقام وصل، رسيدن به همه چيز است؛ چرا كه حضرت دوست مستجمع جميع صفات كماليه است و هر كس در سير سفر معنوى به حضرت او برسد به همه چيز رسيده و در ميان طرق سفر هيچ طريقى نزديكتر و پرسودتر و رسانندهتر به مقام وصل و مرتبه قرب از نماز نيست.
مرحوم شيخ عبدالحسين تهرانى در «اسرار الصلاة» چه نيكو فرموده:
در نزد ارباب خرد مقرر است كه ترقى و كمال هر شىء به سفر است، چنانچه شيخ الرئيس فرموده كه كمال محدثات در غربت است، از جهت اينكه جميع محدثات در بلده اصليه و مسكن اولى كه عالم عدم است معدوم بودند و معلوم است كه انسان مادامى كه در آن عالم است در حضيض نقصان و مركز حرمان است؛ پس چون از مقر عدم به سوى غربت عالم وجود مسافرت نمود از براى او انواع كمالات و اقسام كرامات حاصل شد و اين دليل آن است كه كمال حاصل نشود مگر به غربت و هم چنين بعد از دخول در وجود، همه تراب محض بودند چنانچه حضرت خداوندى فرموده:
[إِنَّ مَثَلَ عِيسى عِنْدَ اللَّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ] «5».
قطعاً داستان عيسى نزد خدا [از نظر چگونگى آفرينش] مانند داستان آدم است، كه [پيكر] او را از خاك آفريد.
پس مادامى كه بر صفت ترابيه باقى است در مسكن اصل و معدن اول است كه به نظر همان خاك است به داراى صفات عالى، پس چون مفارقت نمود از آن مسكن و ممتزج شد به ماده بدن و مختلط شد به طبايع غريبه كه آنها نسبت به او بيگانهاند، مستعد شد از براى قبول سلطان روح و منفتح شد بر او ابواب فتوح چنانچه خداى تعالى فرموده:
[ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ] «6».
سپس او را با آفرينشى ديگر پديد آورديم.
و هم چنين مستقر صلب است چنانچه خداى تعالى فرموده:
[فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَعٌ] «7».
برخى [از شما] استقرار يافته [در زمين] و برخى به وديعت نهاده [در اصلاب و رحمهايند].
مادامى كه آن قطره باقى است در صلب مستقر است و منحقر و قذر، پس چون مسافرت نمود به سوى رحم منتقل مىشود به سوى انواع كرم و متصل گردد به انواع نعم، پس ثابت شد كه جميع خيرات حاصل مىشود به سفر.
شما مىدانيد كه ظهور و قوت دين مبين سيد المرسلين صلى الله عليه و آله نيز به سبب مسافرت شد نه توقف و مجاورت. پس ثابت مىشود كه مرگ هم براى مؤمن مسافرت و پيروزى است.
پس عنايت الهيه اقتضا كرد كه عالم عدم منقضى شد و حقايق اشيا را از صحراى عدم، رخت سفر به عالم وجود بستند و در عالم عقل در منازل قدس نشستند و از عالم عقل به عالم ارواح و از آنجا به عالم اشباح و از عالم اشباح به عالم عناصر و از آنجا به عالم جمادى و از آنجا به عالم نباتى و از آنجا به عالم حيوانى و از آنجا به عالم انسانى و از آنجا به عالم برزخ و مثال انتقال دهند و از مثال به حشر آورند و از آنجا ب
ه سراى جاودانى منزل دهند.
[كَما بَدَأَكُمْ تَعُودُونَ] «8».
همان گونه كه شما را آفريد، [پس از مرگ به او] بازمىگرديد.
چون مشخص شد كه انسان، مسافر عالم امكان است، بايد بداند كه بر اساس معارف الهيه، در اين سفر او را ده منزل است كه او را در اين منازل به منزل دنيا پا در گل است و چون منازل عشره را طى نمايد به سر منزل جاويد رسد و از نقطه مبدأ قوس نزول به منتهى اليه قوس صعود آيد و در آن مركز مستقر گردد و اجزاى صل
اتيه منطبق بر اين منازل و عوالم است كه حضرت شارع حكيم آن را چنان مرتب فرموده كه هرگاه كسى كه دو ركعت نماز به جاى آورد چنان باشد كه همه منازل مبدأ و معاد را طى نمايد و در حقيقت اين چنين هم هست.
پس قيام، اشاره به عالم عقل است و قرائت، اشاره به عالم ارواح و ركوع، اشاره به عالم ذر و سجده، اشاره به عالم خاك و سر برداشتن، اشاره به عالم دنياى دنى است كه دار غرور و معاصى است و هر يك از اجزاى ديگر نماز اشاره به عالمى است و شما خود انصاف دهيد كه اگر در نماز، حضور قلب نباشد، سفر از عالم سفلى به عالم علوى و عبور از منازل به سر منزل مقصود امكان دارد؟
سعى كنيد از ابتداى نماز تا آخر، از پريشانى فكر بپرهيزيد و قوه انديشه را در حقيقت نماز و توجه به عالم غيب متمركز نماييد تا با تمركز فكر، قلب بر عرش حضور در مقابل نور بنشيند و تا قدرت دارد از فيوضات آن جناب بهره بگيرد.
واى بر ما كه نماز را سبك انگاشتيم و به اين درياى پر فيض الهى به ديده عادى نظر كرديم و از حقيقت و حقايق آن غافل مانديم و به جاى سفر با قدرت نماز به سوى معبود در جا زديم؛ هم اكنون بياييد دست دعا و تضرع و انابه و زارى به پيشگاه مقدس او برداشته و از نمازهايى كه خوانديم به دربار حضرتش توبه آورده و عرضه بداريم:
اى دواى درون خسته دلان |
|
مرهم سينه شكسته دلان |
مرهمى لطف كن كه خسته دلم |
|
مرحمت كن كه بس شكسته دلم |
گرچه من سر به سر گنه كردم |
|
نامه خويش را سيه كردم |
تو در اين نامه سياه مبين |
& lt;/SPAN> |
كرم خويش بين گناه مبين |
من خود از كردههاى خود خجلم |
|
تو مكن روز حشر منفعلم |
با وجود گناه كارىها |
|
از تو دارم اميدوارىها «9» |
|
|
|
2– تفهم
مراد از تفهم، چشيدن معنا و مفهوم نماز با ذائقه قلب و جان و مغز است؛ مسئله مفهوم و معناى واقعيتهاى نماز تا اندازهاى كه توان اين فقير اجازه بدهد، به خواست حضرت مولا در بخش ترجمه و تفسير جملات نماز خواهد آمد. در آن باب روشن خواهد شد كه نماز چيست و همراه با چه واقعيتهاى اصيل و بلندى
است و نمازگزار اگر به آن واقعيتها متصل شود چه بهرهها نصيب قلب و جان او مىگردد، آن چنان كه با تمام هستى خود با زبان حال به پيشگاه مقدس آن جناب عرضه مىدارد:
خواهم كه به زير قدمت زار بميرم |
|
هر چند كنى زنده دگر بار بميرم |
دانم كه چرا خون مرا زود نريزى |
|
خواهى كه به جان كندن بسيار بميرم |
من طاقت ناديدن روى تو ندارم |
|
مپسند كه در حسرت ديدار بميرم |
خورشيد حياتم به لب بام رسيدست |
|
آن بِهْ كه در آن سايه ديوار بميرم |
گفتى كه ز رشك تو هلاكند رقيبان |
|
من نيز برآنم كه از اين عار بميرم |
چون يار به سر وقت من افتاد هلالى |
|
وقت است اگر در قدم يار بميرم «10» |
|
|
|
3– تعظيم
خداوند عزيز بايد براى نمازگزار از هر چيزى بزرگتر و عظيمتر باشد؛ هستى با تمام شؤونش در برابر عظمت او چون قطرهاى در برابر عظمتى بىنهايت در بىنهايت است.
امام على بن ابيطالب عليه السلام در وصف پاكان مىفرمايد:
عَظُمَ الْخالِقُ فى انْفُسِهِمْ فَصَغُرَ مادُونَهُ فى اعْيُنِهِمْ «11».
در عمق وجود آنان، خالق سماوات و ارض بزرگ است و غير او در ديده آنان كوچك.
ما سوى اللّه آن قدر براى پاكان كوچك است كه فقط از برابر ديده خود عبور مىدهند و آن را هم كوچك مىدانند؛ ما سوى اللّه را از نهايت كوچكى به دنياى قلب و جان راه نمىدهند، درون پاك خود را جاى تجلى حضرت او مىدانند و جز او را در دنياى قلب و جان نمىنگرند!!
نمازگزار توجه دارد كه اسمع السامعين مستمع اوست و در برابر ارحم الراحمين و اكرم الاكرمين و احسن الخالقين و اشدالمعاقبين است.
چگونه ممكن است مستمع عزيز خود را عادى ببيند، مگر در نماز خود نمىخواند:
[الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ] «12».
همه ستايشها، ويژه خداست كه مالك و مربّى جهانيان است.
مگر در حمد نمىگويد:
[مالِكِ يَوْمِ الدِّينِ] «13».
صاحب و داراى روز پاداش است.
نمازگزار با معرفت به وجود مقدس حضرت او، از طريق آيات و روايات در حد استعدادش به درك عظمت او نايل آمده و از اين طريق هميشه و به خصوص وقت نماز در برابر بزرگى او قرار مىگيرد و خود را در پيشگاه حضرتش حقيرترين موجود حس مىكند و با زب
ان حال به محضر آن عزيز عرضه مىدارد:
سر نهاديم به سوداى كسى كين سر از اوست |
& |
نه همين سر كه تن و جان و جهان يكسر از اوست |
گر گل افشاند و گر سنگ زند چه توان كرد |
|
مجلس و ساقى و ميناى و مى و ساغر از اوست |
<SPAN dir=rtl> ; |
|
</TD& gt; |
گر به توفان شكند يا كه به ساحل فكند |
|
ناخدايى است كه هم كشتى و هم صرصر از اوست |
من به دل دارم و شاهد به رخ و شمع به سر |
|
آنچه پروانه دل سوخته را در بر از اوست «1» |
|
|
|
4– هيبت
حالت ترس از مقام الهى ممكن است از دو طريق براى انسان حاصل شود: يا توجه به عظمت و بزرگى حضرت او، يا توجه به عقاب و عذابى كه براى گنهكاران حرفهاى مقرر فرموده است.
در هر صورت، نمازگزار در نماز بايد با توجه به عظمت دوست يا انتقامش از مجرمان، دلى غرق از هيبت پيدا كند و آن حال را تا آخر نماز با خود داشته باشد، البته اولياى خدا را در نماز نظر به نعم بهشت و عذاب آخرت نبود، آنچه به آن نظر داشتند فقط و فقط حضرت مولا بود و هيبتى كه در دل آنان ب
ود محصول معرفت آنان نسبت به حضرت دوست بود.
به قول فيض كاشانى آن عارف وارسته:
خم ابروى تو محراب ركوع است و سجودم |
|
بىخيال تو نباشد نه قيامم نه قعودم |
جلوه حسن تو ديدم طمع از خويش بريدم |
|
تا كه شد محو در انوار وجود تو وجودم |
|
|
&l t;P style=”TEXT-ALIGN: right; LINE-HEIGHT: 200%; MARGIN: 0in 0in 0pt; unicode-bidi: embed; DIRECTION: rtl” dir=rtl class=MsoNormal> |
با تو در عيشم و عشرت همه سودم همه نورم |
|
بىتو در رنجم و محنت هم آهم همه دودم |
|
|
|
5– اميد
نمازگزار با توجه به كرم و لطف و عنايت حضرت بارى و اينكه جهان عين محبت و مرحمت اوست و وجود مقدسش عمل احدى را ضايع نمىكند و عمل كسى را بدون مزد نمىگذارد، بايد به اين عبادت اقدام كند و بداند كه نماز بهترين عمل و برترين كار و پرثوابترين و پرسودترين برنامهاى است كه عبد در محضر حضرت مولا انجام مىدهد؛ در اين صورت كاملًا و بدون ترديد به عنايت او اميدوار باشد كه اين اميد خود به خود نوريست الهى و فروغى است رحمانى و فيضى است ربانى كه اگر قلب نمازگزار از آن تهى باشد واى بر حال او.
مگر نمىدانى كه خداوند مهربان در سوره مباركه يوسف، در آنجا كه داستان خطاب يعقوب غم زده را به پسرانش نقل مىكند، از قول آن پيامبر بزرگ مىفرمايد: اى فرزندان من! به جستجوى يوسف گم شده و برادرش حركت كنيد و از رحمت حضرت حق مأيوس مباشيد كه از رحمت جناب او مأيوس نمىشوند مگر قوم كافر «14».
البته منشأ رجا و اميد در قلب مؤمن، معرفت به لطف خداوند و رفق و عنايت او مىباشد، از معصيت عباد ضررى متوجه او نيست و اگر عبد با تمام گناهش به پيشگاه لطف او رو كند به طور قطع قابل آمرزش و رحمت است، مسئله رحمت و لطف حق را با خواست حضرتش در باب توبه كتاب «مصباح الشريعة» به طور مفصل طرح كرده و در آنجا از طريق آيات و روايات و داستان توبهكنندگان به اين اصل اشاره خواهد رفت.
عزيزم! ذره ذره وجود، خبر از لطف و عنايت او مىدهد و از هر گوشه هستى نسيم لطف او مىوزد، چگونه باشد كه تو با زحمت و رنج مقدماتى به عنوان طهارت به امر او فراهم آورى آن گاه با همه وجود به امر حضرت او به دنيا
ى با عظمت نماز وارد شوى و با اذن او به بساط مهمانى او قدم گذارى و او به تو و عمل تو توجهى نكند؟!!
مگر چنين چيزى آن هم از منبع قدرت و رحمت و لطف و مرحمت و محبت و عشق و مهر ممكن است؟!
اين عبد ذليل به درگاه آن رب جليل از باب اميد و رجا عرضه داشتهام:
اى سند عزت پويندگان |
|
روشنى ديده جويندگان |
اى تو صفابخش شب مستمند |
|
گرمى قلب و دل هر دردمند |
اى به گدايان درت دستگير |
|
باز در رحمت تو بر فقير |
از در لطف تو كجا رو كنم |
|
جز گل مهرت چه گلى بو كنم |
سفره احسان تو خوان همه |
|
تير غمت مايه جان همه |
هر كه زدرگاه تو گرديد دور |
|
ديده جانش زگنه گشت كور |
ماندهام از راه تو جايم بده |
|
آبرو و نور و صفايم بده |
زنگ غم از قلب و دلم پاك كن |
|
بنده خود بسته فتراك كن |
شام گنه از كرمت روز كن |
|
هستيم از عشق تو پرسوز كن& lt;/o:p> |
از در لطفت تو مران اين گدا |
|
دور مكن بندهات از اين سرا |
مونس من در دو جهان ياد توست |
|
اين دل افسرده من شاد توست |
گر تو برانى نروم اى حبيب |
|
درد مرا جز تو نباشد طبيب |
درگذر از جرم من اى يار من |
|
اى ز وفا دلبر و دلدار من |
جز تو به مسكين نبود كس پناه |
|
غير تو او را نبود دادخواه |
|
|
|
6– حيا
منشأ اين حقيقت در قلب نيز معرفت است، معرفت به اينكه ذرهاى ناچيز با يك جهان تقصير در برابر عظمتى بىنهايت در بىنهايت ايستاده است: ذرهاى كه وجودش عين عجز و عبادتش مساوى با عدم است، ذرهاى كه علم حضرت حق از هر طرف او را احاطه كرده و بر درون و برونش به تمام معنى آگاه است.
مرحوم ملكى مىگويد:
منشأ شرمسارى و حيا معرفت به عظمت پروردگار و نعمتهاى او و حقى كه او بر گردن بندگان دارد و از طرف ديگر تقصير بندگان نسبت به او و توجه به آفات عمل و عيوب نفس و حضور پروردگار است؛ زيرا توجه به
اين امور خواه ناخواه در حيا و شرمسارى اثر مىگذارد و چطور مىشود كه كسى توجه به اين امور داشته باشد و خود را در محضر سلطانى بزرگ كه نهايت احسان و انعام را در تمام مدت عمر به او مبذول داشته و در عين حالى كه به تقصير و سوء باطن او آگاه است، با بزرگوارى روى به او نموده و با بردبارى در مقابل آن همه خطا، باز او را به توبه و بازگشت به سوى خود فرا مىخواند!!
مولايى كه با اين همه جنايت عبد و با اين همه خطاى بنده و با اين بار سنگين گناهان گناهكار به قبول توبهاش وعده مىدهد و او نفس خود را كه به گناه عادت داده، از قيام به پاسخ دعوت او كسل و سست مىبيند.
چگونه مىشود كه بعد از اين همه لطف و مرحمت از طرف حضرت حق و اين همه گناه و خطا و روى گرداندن از طرف بنده، باز شرمسارى و حيا براى انسان، آن هم به وقت قرار گرفتن در محضر حضرتش به وسيله نماز در قلب پديد نشود؟</o:p&g t;
كمال و حيا و شرمسارى به اين است كه خود را محضر حضرت ذوالجلال جز عدم و فنا نبينى، حتى ضمائرى كه در جملات نماز در ارتباط با توست به هيچوجه در نظر نياورى و حقيقت زهد را كه اعلا مرتبه آن است به وقت نماز در تمام هستى و هويتت تجلى دهى.
در «تفسير ميبدى» آمده «15»:
از عارفى پرسيدند كه زهد چيست؟ گفت: تنعم دنيا بگذاشتن زهد نفس است و نعيم آخرت رهاكردن زهد دل و ترك خويشتن گفتن زهد جان.
عارفان فرمودهاند:
سعادت عبد در سه چيز است:
1– اشتغال زبان به ذكر حق.
2- استغراق دل به مهر حق.
3- پر بودن سرّ از نظر حق.
ذكر صورت يعنى ذكر به زبان بايد در باطن تجلى كند، دل با كسب معرفت از مهر حق پر شود، نظر خدا با طهارت باطن جلب شود و اين همه را بايد قبل از نماز و با نماز تحصيل كرد.
اين خسته حال و شكسته بال از حيا و شرمسارى به محضر آن جناب گفتهام:
اى نور اميد قلب سالك |
|
بنماى رهايم از مهالك |
از چاه طبيعتم برون آر |
|
بار گنهم زدوش بردار |
از رحمت خود دلم صفا ده |
|
دردم به عنايتت شفا ده |
از لطف و كرم بشوى جانم |
|
در روز جزا بده امانم |
من جز غم عشق تو نجويم |
|
من لوح دلم به اشك شويم |
|
|
|
جز ذكر تو بر زبان نگويم |
|
من لطف تو را به اشك شويم |
&l t;P style=”TEXT-ALIGN: justify; LINE-HEIGHT: 200%; MARGIN: 0in 0in 0pt; unicode-bidi: embed; DIRECTION: rtl” dir=rtl class=MsoNormal>رحمى كه تو را فقير گويم |
|
لطفى كه به جز رهت نپويم |
من بىدل و بىنوا و خسته |
|
پشتم زغم گنه شكسته |
تنها و غريب و خوار و زارم |
|
از بهر تو من عمل ندارم |
بنماى زغفلتم تو بيدار |
|
از شر و گنه مرا نگهدار |
من قدرت و طاقتى ندارم |
|
بر غير تو حاجتى ندارم |
توفيق رفيق راه من كن |
|
لطفى به من و به آه من كن |
بگشاى گره زمشكل من |
|
بزداى سياهى از دل من |
مسكين به ثناى توست الكن |
|
اى نور دلم خداى ذوالمن |
|
|
|
پی نوشت ها:
______________________________
(1)- انعام (6): 79.
(2)- اعراف (7): 205.
(3)- اسرار الصلاة، شيخ عبدالحسين تهرانى: 305.
(4)- مستدرك الوسائل: 8/ 115، باب 2، به نقل از ديوان امام على عليه السلام.
(5)- آل عمران (3): 59.
(6)- مؤمنون (23): 14.
(7)- انعام (6): 98.
(8)- اعراف (7): 29.
(9)- شاه و درويش، هلالى جغتايى.
(10)- هلالى جغتايى.
(11)- نهج البلاغة: خطبه 184؛ بحار الأنوار: 64/ 315؛ باب 14، حديث 50.
(12)- فاتحه (1): 2.
|
(13)- فاتحه (1): 4. (14)- «يا بَنِيَّ اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ يُوسُفَ وَ أَخِيهِ وَ لا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكافِرُونَ» يوسف (12): 87. (15)- تفسير ميبدى: 10/ 62.