آداب معاشرت پیامبر گرامی اسلام/2
معاشرت با کودکان
پیامبر‌صلی‌الله‌علیه‌وآله آنقدر به کودکان احترام می‌گذاشت که برای مردم مایه تعجب شده بود. ملا محسن فیض کاشانی در این باره می‌گوید: «وَ التَّلَطُّفُ بِالصِّبْیَانِ مِنْ عَادَۀِ الرَّسُولِ؛ (17) لطف و مهربان به کودکان از عادات رسول اکرم (ص) بود».
1. بوسیدن کودکان
بوسیدن کودک علاوه بر عمیق کردن علاقه والدین و فرزند، بهترین روش برای رفع عطش محبت فرزند می‌باشد. دخترانی که خارج از خانه به دنبال محبت هستند، آن را در کودکی از والدین خویش دریافت نکرده‌اند. سیره پیامبر (ص) در معاشرت با کودکان، بوسیدن کودکان بوده است، و آن را نوعی رحم و شفقت نسبت به کودکان می‌شمردند. «روزی حضرت، حسنین را می‌بوسیدند، [اقوع بن حابس] گفت: من ده فرزند دارم و هرگز ایشان را نبوسیده‌ام. رسول خدا (ص) فرمود: «مَنْ لَا یرْحَمْ لَا یرْحَمْ؛ کسی که رحم نکند، مورد ترحم قرار نخواهد گرفت.» و نیز فرمودند:«اگر خداوند ترحم را از قلب تو گرفته، من با تو چه کنم؟» (18)
2. توجه دادن به آینده نگری کودکان
رسول اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرمایند: «أَكْرِمُوا أَوْلَادَكُمْ وَ أَحْسِنُوا آدَابَهُمْ؛ (19) فرزندان خود را اکرام کنید و آداب ایشان را نیکو گردانید.» در حقیقت دستور به اکرام نوعی شخصیت سازی کودک است و نیکو کردن آداب کودک نیز موجب تأمین سلامت روانی او در آینده می‌شود. رسول اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله با این سفارش می‌خواهند آینده جامعه نیز به نوعی از جهت روانی سالم باشد، در حقیقت بهداشت روانی جامعه را نیز سالم خواهد کرد. حضرت رسول (ص) مسلمانان را نسبت به اموال ایشان توجه داده است. در این زمینه یک مورد اشاره می‌کنیم: مردی از انصار هنگام مرگ تمام دارایی خود را که پنج یا شش بَردِه بود، آزاد نمود، در حالی که فرزندان کوچکی داشت. وقتی خبر به حضرت رسول (ص) رسید، فرمود: اگر پیش از دفن مرا از کارش آگاه می‌کردید، اجازه نمی‌دادم او را در قبرستان مسلمانان دفن کنید. کودکان خردسال را وا گذاشته تا از مردم گدایی کنند؟! (20) همین یک نمونه، از حساسیت حضرت رسول (ص) نسبت به سرمایه گذاری برای آینده کودکان حکایت می‌کند.
3. سلام کردن به کودکان
رسول اکرم (ص) فرمودند: «پنج چیز است تا بمیرم آنها را ترک نمی‌کنم؛ یکی سلام بر کودکان است، تا روشی پس از من باشد.» (21) و نیز در سیره ایشان آمده است که: رسول اکرم صلی الله علیه و آله بر کودکان می‌گذشت و به آنها سلام می‌کرد.» (22)
حضرت با این کار می‌خواهند سیره تواضع نمودن در برابر کودکان عمومی شود. از طرفی این عمل باعث احساس شخصیت در کودک می‌شود و او را با اعتماد به
نفس بار می‌آورد. «انس بن مالک» می‌گوید: «إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَرَّ عَلَى صِبْیانٍ فَسَلَّمَ عَلَیهِمْ وَ هُوَ مُغِذٌّ؛ (23) رسول اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله در رهگذری با چند کودک خردسال بر خورد نمود و به آنها سلام کرد و طعامشان داد.» چقدر زیباست که مبلغ دینی هنگام عبور از کوچه و خیابان به کودکان سلام کند تا از این رهگذر خاطره خوشی از روحانی در ذهن آنها باقی بماند.
مشورت با دیگران
از جمله اموری که در فرهنگ اسلامی به آن اهمیت فراوانی داده شده است، مسئله مشورت می‌باشد. با اینکه رسول اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله متصل به وحی بود و کامل‌ترین انسانها محسوب می‌شد؛ ولی خداوند به ایشان دستور به مشورت می‌دهد و می‌فرماید: «وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْر»؛(24) «[ای پیامبر] در کارها با ایشان (مردم) مشورت کن!»
پیامبر خدا (ص) در جنگ احد شورایی تشکیل داد که بیرون از شهر بجنگند یا در داخل شهر مدینه دفاع کنند؟ نظر رسول اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله و عده‌ای از اصحاب بر سنگربندی در مدینه بود؛ ولی اکثر جوانها به بیرون رفتن از مدینه نظر دادند. اینجا رسول اکرم (ص) رأی جوانان را بر رأی خود و دیگران مقدم قرار داد و همگی سلاح بر داشتند و برای جنگ به بیرون مدینه رفتند.(25)
رس
ول اکرم (ص) می‌فرمایند: «مَا شَقِیَ عَبدُ قَطٍّ بِمَشوِرَۀٍ وَ لاَ سَعِدَ بِاستِبدَادِ رَأیٍ؛ (26) کسی با مشورت بدبخت نشد و هیچ کس با استبداد رای، خوشبخت نگردید.»
در مورد جنگ خندق نیز، وقتی از اصحاب مشورت خواستند و سلمان فارسی نظر بر حفر خندق اطراف مدینه داد، حضرت همان را پسندیدند و عمل کردند. (27)
ضمن اینکه شخصی که مشورت می‌کند، اگر در کاری موفق نشود؛ او را مورد شماتت قرار نمی‌دهند؛ چرا که می‌گویند: بالاخره ما هم در این زمینه بی تقصیر نیستیم؛ چون او از ما هم نظر خواست. چه خوب است مبلغی که فعالیت تبلیغی می‌کند، با تأسی به این سیره، مردم را در کارها و فعالیتهای خویش با مشورت خواهی شریک سازد.
آداب پاکیزگی حضرت رسول (ص)
1. مسواک زدن
در ارتباطات اجتماعی چنانچه هنگام سخن گفتن بوی بد از دهان شخص متصاعد شود، علاوه بر دوری و تنفر از او، شاید این کار نشانه بی ادبی نیز باشد؛ از اینرو در فرهنگ اسلامی به این امر اهمیت ویژهای داده شده است و نمود آن در سفارش جبرئیل به رسول خدا (ص) است: قَالَ رَسُولُ اللهِ‌صلی‌الله‌علیه‌وآله: «مَا زَالَ جَبْرَئِیلُ‌علیه‌السلام یوصِینِی بِالسِّوَاكِ حَتَّى خِفْتُ أَنْ أُحْفِی أَوْ أَدْرَد؛ (28) جبرئیل آنقدر به مسواک زدن سفارش کرد تا اینکه ترسیدم [دندانهایم] یا سائیده شود یا از بین برود.»
کسانی که با مردم ارتباط دارند و دائم در بین آنان هستند، و با ایشان گفتگو دارند، لازم؛ بلکه واجب اخ
لاقی است که مسواک زدن را به هیچ وجه فراموش نکنند.
بنا به فرموده رسول اکرم (ص): «السِّوَاكُ یزِیدُ الرَّجُلَ فَصَاحَۀً؛ (29) مسواک زدن فصاحت انسان را زیاد می‌کند.» امام صادق علیه السلام 12 خاصیت برای مسواک زدن بر می‌شمرد که هر کدام کفایت می‌کند انسان آن را به هیچ وجه فراموش نکند: «قال الصادق‌علیه‌السلام: فِی السِّوَاكِ اثْنَتَا عَشْرَةَ خَصْلَةً هُوَ مِنَ السُّنَّةِ وَ مَطْهِرَةٌ لِلْفَمِ وَ مَجْلَاةٌ لِلْبَصَرِ وَ یرْضِی الرَّحْمَنَ وَ یبَیضُ الْأَسْنَانَ وَ یذْهَبُ بِالْحَفْرِ وَ یشُدُّ اللِّثَةَ وَ یشَهِّی الطَّعَامَ وَ یذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ وَ یزِیدُ فِی الْحِفْظِ وَ یضَاعِفُ الْحَسَنَاتِ وَ تَفْرَحُ بِهِ الْمَلَائِكَةُ؛ (30)
در مسواک زدن دوازده ویژگی وجود دارد: از سنت [رسول گرامی اسلام] است و پاک کننده دهان است و باعث روشنی چشم می‌شود و موجب خوشنودی پروردگار است و باعث سفید شدن دندانها می‌گردد و بوی بد دهان را می‌برد و باعث محکم شدن لثه می‌شود و باعث اشتهای غذا می‌شود و بلغم را می‌برد و حافظه را قوی می‌کند و کارهای نیک را زیاد می‌کند و ملائکه با آن شادی می‌کنند.»
2. عطر زدن
خوشبو کردن خود از سیره رفتاری و تربیتی رسول اکرم (ص) است که یکی از جاذبه های می
ان فردی در ارتباطات به شمار می‌رود در احوالات رسول اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله آمده است که حضرت برای عطر، بیشتر از غذا خرج می‌کردند. «امام صادق علیه السلام فرمودند: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ینْفِقُ عَلَى الطِّیبِ أَكْثَرَ مِمَّا ینْفِقُ عَلَى الطَّعَامِ؛ (31) رسول اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله همواره بیشتر از غذا، برای عطر خرج می‌کردند.»
رسول اکرم (ص) می‌فرمایند: «الرَّائِحَةُ الطَّیبَةُ تَشُدُّ الْقَلْب؛ (32) بوی خوش قلب را محکم می‌کند.»
واقعا هم همین طور است که به انسان با خوش بو احساس آرامشی دست می‌دهد که همین آرامش موجب استواری قلب او می‌شود.
3. ناخن گرفتن
یکی دیگر از سیره های رسول اکرم (ص) و گرفتن ناخن در روز جمعه بوده است، و به آن سفارش می‌نمود. در روایت آمده است: «مَنْ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ یوْمَ الْجُمُعَةِ لَمْ تَسْعَفْ أَنَامِلُهُ؛ (33) هر کس روز جمعه ناخنهایش را بگیرد، انگشتانش آسیب نمی‌بیند.»
اشاره حضرت به خراب شدن ناخن دست و پا است که گاهی از طرفین ریش ریش می‌شوند؛ از اینرو می‌فرمایند که با ناخن گرفتن روز جمعه این مشکل بر طرف می‌شود. این مسئله آنقدر مهم است که به خاطر دوری مردم از نظافت، مدتی وحی بر پیامبر (ص) نازل نشد: «امام صادق‌علیه‌السلام فرمودند: احْتَبَسَ الْوَحْی عَنِ النَّبِی‌صلی‌الله‌علیه‌وآله: فَقِیلَ لَهُ: احْتَبَسَ الْوَحْی عَنْكَ یا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ وَ كَیفَ لَا یحْتَبِسُ عَنِّی وَ أَنْتُمْ لَا تُقَلِّمُونَ أَظْفَارَكُمْ وَ لَا تُنَقُّونَ رَائِحَتَكُمْ؛ (34) وحی از پیغمبر قطع شد. سؤال کردند: یا رسول الله! چرا وحی قطع شد؟ فرمودند: چطور قطع نشود در حا که شما ناخنها
یتان را نمی‌گیرید و بوی بد را از خود دور نمی‌کنید؟» از اینرو لازم است همه مسلمانان، مخصوصاً کسانی که دارای ارتباطا اجتماعی بیشتری هستند، نسبت به ناخن گرفتن و استفاده از بوی خوش اهتمام ویژهای داشته باشند.
آداب معاشرت در سفر
از جمله مصادیق بارز الگو گیری از زندگی و سیره رسول اکرم (ص) آداب مسافرت ایشان است. سفر بخشی از زندگی انسان بوده که موجب کسب فواید بسیاری از جمله انبساط خاطر انسان، تجربه اندوزی، عبرت گرفتن و آشنا شدن با آداب و رسوم سایر اقوام می‌گردد؛ اما وقتی سفر فواید و آثار خود را بجا می‌گذارد که آداب سفر در سیره رسول اکرم (ص) را بدانیم و عمل کنیم. در این قسمت به بخشی از آن اشاره می‌شود.
1. زمان سفر
الف. رسول اکرم (ص) در روایتی سفر در شب را توصیه می‌کند: «عَلَیكُمْ بِالسَّیرِ بِاللَّیلِ لِأَنَّ الْأَرْضَ تُطْوَى بِاللَّیلِ؛ (35) بر شما باد به سفر در شب که همانا زمین در شب طی می‌شود [کنایه از راحت تر بودن سفر در شب].»
ب. امام صادق علیه السلام می‌فر
مایند: «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ‌صلی‌الله‌علیه‌وآله یسَافِرُ یوْمَ الْخَمِیسِ؛ (36) رسول اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله همواره پنج شنبه سفر می‌کردند.»
2. ابزار سفر
در روایت آمده است:«کان النبی صلی الله علیه و آله: إِذَا سَافَرَ یصْحَبُ مَعَ نَفْسِهِ الْمُشْطَ وَ السِّوَاكَ وَ الْمُكْحُلَة؛ (37) هنگامی‌که رسول اکرم (ص) مسافرت می‌کرد، همراه خود شانه، و سرمه دان و مسواک می‌برد.»
3. همکاری در سفر
معمولا سفر به صورت گروهی است که طبیعتا انسانها به همکاری با یکدیگر نیاز دارند. در سفر هر شخصی مسئولیتی دارد که اگر انجام ندهد، چه بسا نشاط و فعالیت سفر گرفته شود؛ لذا نهی شده است که در سفر انسان سر بار دیگران باشد. سیره رسول اکرم (ص) کمک کردن به همسفران بوده است. روایت شده است که: «أَمَرَ أَصْحَابَهُ بِذَبْحِ شَاةٍ فِی سَفَرٍ فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ عَلَی ذَبْحُهَا وَ قَالَ الْآخَرُ عَلَی سَلْخُهَا وَ قَالَ آخَرُ عَلَی قَطْعُهَا وَ قَالَ آخَرُ عَلَی طَبْخُهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّ
هِ‌صلی‌الله‌علیه‌وآله عَلَی أَنْ أَلْقُطَ لَكُمُ الْحَطَبَ فَقَالُوا یا رَسُولَ اللَّهِ لَا تُتْعِبَنَّ بِآبَائِنَا وَ أُمَّهَاتِنَا أَنْتَ نَحْنُ نَكْفِیكَ قَالَ عَرَفْتُ أَنَّكُمْ تَكْفُونِی وَ لَكِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یكْرَهُ مِنْ عَبْدِهِ إِذَا كَانَ مَعَ أَصْحَابِهِ أَنْ ینْفَرِدَ مِنْ بَینِهِمْ؛ (38)
در سفری پیامبر (ص) به اصحابشان امر فرمودند گوسفندی ذبح کنند. کسی ذبح آن را به عهده گرفت. دیگری گفت: پوست کندن آن با من، دیگری گفت: قطعه قطعه کردن آن با من. دیگری گفت: پختن آن با من. رسول اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: من نیز هیزم جمع می‌کنم، عرض کردند: یا رسول الله! قسم به پدران و مادران ما شما زحمت نکشید. ما کار شما را انجام می‌دهیم. فرمودند: می‌دانم؛ ولی خداوند کراهت دارد که بنده‌اش همراه دوستان خود باشد و خود را جدا کند.»
اشاره حضرت به فعالیت گروهی و همکاری در سفر می‌باشد؛ چون سفر برای همه است و لذا تلاش برای رفع حوائج و نیاز هم باید همگانی باشد.
نتیجه گیری
قطرهای از دریای آداب و اخلاق رسول اکرم (ص) را در ویترین کلمات و جملات این مقاله به نمایش دیدگان شما گذاشتیم. با مرور این آداب و اخلاق، این تلقی ایجاد می‌شود که حضرت تنها به یک بعد از زندگی ک
ه پرداختن به امور معنوی باشد نپرداختهاند؛ بلکه همان طور که آن حضرت فرمودند:؛ «إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ»؛ (39) «من هم شخصی مانند شما هستم.»، در تمامی ابعاد زندگی اعم از برخورد با کودکان، مردم عادی، در سفر، نظافت و…، که از امور زندگی ما نیز می‌باشد، الگو و نمونه هستند و برای حرکت ما در جاده بندگی خدای متعال تابلوهای رفتاری و گفتاری بسیاری به ودیعه گذاشتهاند. باشد تا با عمل به این آموزهها، زندگیمان رنگ و بوی دینی و اسلامی بگیرد.
پی نوشت:
(17). محجۀ البیضاء، ملا محسن فیض کاشانی، ج3، ص 366، به نقل از: رفتار پیامبر با کودکان و نوجوانان، محمد علی چنارانی، آستان قدس، 1385 ش، ص 91.
(18). زندگی حضرت زهرا، بخش دوازدهم، محمد جواد نجفی، دار الکتب اسلامیه، تهران، 1377 ش، ص 316.
(19). مستدرک الوسائل، محدث نوری، آل البیت، قم، 1408 ق، ص7.
(20). تحف العقول، ترجمه جعفری، دار الکتب اسلامیه، تهران، 1380 ش، ص238.
(21). امالی شیخ صدوق، ترجمه کمره‌ای، دارالکتب اسلامیه، تهران، 1376 ش، چاپ ششم، ص 72.
(22). پیام پیامبر، بهاء الدین خرمشاهی، منفرد، چاپ تهران، 1376 ش، چاپ اول، ص8.
(23). مکارم الاخلاق، شیخ حسن فرزند شیخ طبرسی، شریف رضی، قم، 1370 ش، چ چهارم، ص16.
(24). آل عمران/ 159.
(25). تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، دارالکتب اسلامیه، تهران، 1374 ش، ج 3، ص 1
43.
(26). نهج الفصاحه، ترجمه ابوالقاسم پاینده، دنیای دانش، تهران، چاپ چهارم، 1383 ش، ص687.
(27). ارشاد، ترجمه رسولی محلاتی، دار الکتب اسلامیه، تهران، چاپ دوم، ج 1، ص 85.
(28). کافی، کلینی، دار الکتب اسلامیه، تهران، 1365 ش، ج 3، ص 23.
(29). بحار الانوار، علامه مجلسی، مؤسسۀ الوفاء، بیروت لبنان، 1404ق، ج73، ص135.
(30). کافی، شیخ کلینی، ج6، ص495.
(31). بحارالانوار، علامه مجلسی، ج16، ص248.
(32). مکارم الاخلاق، طبرسی، انتشارات شریف رضی، قم، 1412ق، ص41.
(33). بحارالانوار، علامه مجلسی، ج73، ص 122.
(34). همان.
(35). بحارالانوار، مؤسسۀ الوفاء، بیروت لبنان، 1404ق، ج73، ص278.
(36). مکارم الاخلاق، طبرسی، 240.
(37). همان، ص252.
(38). بحارالانوار، علامه مجلسی، ج73، ص273.
(39). کهف/110.
منبع: www.yasinmedia.com fa.shafaqna.com
صفحه اصلی – موسسه قرآن و نهج البلاغه
کانال جامع دو نور در ایتا:
https://eitaa.com/twonoor
کانال جامع دو نور در تلگرام:
https://t.me/twonoor
