ورود

ثبت نام

موسسه قرآن و نهج البلاغه
home-icone
Institute of Quran & Nahjul Balaghah

راه تحصیل ایمان

فهرست مطالب

راه تحصیل ایمان

دانستيم سعادت جاودان بر پايه ايمان و عمل صالح استوار است و از اين رو، ايمان اصل و عمل صالح (تقوا) فرع به شمار مى‏رود، و حتى مى‏توان يكى را (ايمان) علت ديگرى (عمل صالح) دانست.

ايمان چونان چشمه‏اى است كه از دل مى‏جوشد و در جوارح جارى مى‏گردد و به شكل اعمال نيك ظاهر مى‏شود. از اين رو، مى‏توان گفت ميوه تقوا را بايد از شاخه ايمان بر گرفت.
ايمان كه يك عمل اختيارى قلب است، مراتبى دارد و شدت و ضعف مى‏پذيرد. از اين رو، بايد عوامل پيدايش، تضعيف و تقويت آن را بشناسيم، تا ايمان را در خود پديد آوريم و از آفات آن بپرهيزيم و در تقويت آن بكوشيم.

گام نخست، غفلت زدايى
نخستين آفت ايمان، غفلت است؛ زيرا ايمان يك فعل اختيارى است و آدمى در فعل اختيارى بايد دست به انتخاب زند و از ميان اطراف گوناگون، يكى را برگزيند، و اين مشروط به توجه به همه اطراف موضوع است.

غفلت همين جا سر بر مى‏آورد و آدمى را از توجه به اطراف باز مى‏دارد و راه انتخاب صحيح را بر وى مى‏بندد. غرايز بر بسيارى انسان‏ها حاكم مطلق است و توجه آنان را به راه‏ها و اهداف متعالى گنگ مى‏كند از اين رو، قرآن كريم با لحن بسيار تندى از غافلان ياد كرده است:


و لقد ذرءنا لجهنم كثيرا من الجن و الإنس لهم قلوب لا يفقهون بها و لهم اعين لا يبصرون بها و لهم اذان لا يسمعون بها أولئك كالانعام بل هم اضل اولئك هم الغافلون 1 ؛ «بسيارى از افراد جن و انس، دل‏هايى دارند كه با آن حقايق را نمى‏فهمند، چشم‏هايى دارند كه با آنها نمى‏بينند و گوش‏هايى دارند كه با آنها نمى‏شنوند. اين افراد مانند چهارپايان و بلكه از ايشان پايين‏تر و پست‏ترند واينان همان غفلت زدگانند».


آرى غفلت راه‏هاى شناخت و فهم حقايق را بر انسان مى‏بندد و استعدادهاى او را از كار مى‏اندازد و به همين خاطر انسان غافل از حيوان پست‏تر مى‏شود؛ زيرا اگر حيوان بر درك و فهم قادر نيست، معذور است. اما انسان با داشتن ابزارهاى معرفتى، عذرى براى توجيه غفلت خود ندارد.

براى فراهم ساختن ايمان، نخست بايد غفلت زدايى كرد؛ يعنى توجه كنيم كه غير از ارضاى غرايز مادى و كسب لذت‏هاى ناپايدار، حقايق ديگرى نيز هست يا مى‏تواند باشد. پيامبران الهى با يادآور شدن پاره‏اى حقايق روشن كه مورد غفلت قرار گرفته‏اند، سعى در بيدار ساختن آدميان داشتند و از اين رو، قرآن كريم كار آنان را ذكر و خود ايشان را مذكر مى‏خواند. 


البته غفلت مراتب دارد و برخى مراتب آن با برخى مراتب ايمان كه آن هم امرى داراى مراتب است جمع مى‏شود.

گام دوم، علم آموزى


پس از زدودن غفلت و حصول توجه، اين شك براى آدمى رخ مى‏نمايد كه آيا آنچه پيامبران مى‏گويند حقيقت دارد. چاره اين ترديد در تحصيل علم است، امابسيارى در اين مرحله، به ظن و گمان بسنده مى‏كنند، «حال آن كه گمان، ذره‏اى از حق بى‏نياز نمى‏سازد». 

آرى، بسيارند كسانى كه «جز گمان را دنبال نمى‏كنند و جز تخمين نمى‏زنند».
قرآن كريم، تأكيد دارد كه پس از حصول شك، آدمى جز علم را دنبال نكند و از آنچه بدان يقين ندارد پيروى ننمايد.


پس انسان سعادت جو بايد در باب امور مهمى چون توحيد، نبوت و معاد، دامان دليل و برهان را گيرد تا به علم و يقين دست يابد.
علم زمينه‏ساز ايمان و شرط لازم براى آن است؛ از همين رو است كه «از ميان بندگان خدا، تنها عالمانند كه خشيت خدا دارند». 


و مى‏دانيم كه خشيت از آثار ايمان است. علم با همه اهميتى كه در گسترش ايمان دارد، علت تامه آن نيست، زيرا هميشه علم به ايمان نمى‏انجامد، بلكه پس از علم يافتن به وجود خدا، معاد و حقانيت پيامبر، انسان مختار است كه ايمان بياورد يا نياورد. چنين نيست كه پس از علم، حصول ايمان به قهر و جبر، حتمى باشد، اگر ايمان را پذيرش و التزام عملى به يك حقيقت بداني م، از مقوله فهميدن و دانستن نيست؛ هر چند فهم و دانش، زمينه گستر ايمان است.


گام سوم، تعلق ستيزى
دل سپردن به غير، مانع تأثير علم است. علت اين كه گاهى آدمى به چيزى علم دارد، اما بدان ايمان نمى‏آورد آن است كه پيش از آن، دل در گرو چيز ديگرى نهاده است. علم به ذهن مربوط است و ايمان كار دل است. ايمان دل دادن و دل سپردن است و اين زمانى ميسور است كه تمام توجه دل به چيزى ديگر معطوف نباشد، كه در اين صورت دلى براى آدمى باقى نمانده كه به حقيقت بسپارد. به همين دليل است كه تذكر، يادآورى و پندپذيرى از حوادث درس آموز نيز ويژه كسانى است كه دلى داشته باشند.
نيز از همين رو است كه فرعونيان وقتى با آيات روشن الهى روبه‏رو شدند، «آنها را انكار كردند، در حالى كه به آن يقين داشتند». 


بنابراين، ايمان و تحصيل آن، فرآورده ضرورت‏هاى زير است: زدودن غفلت؛به دست آوردن شناخت و معرفت درباره مبدأ و معاد؛فراهم ساختن شرايط روانى براى پذيرش حق، و به ديگر سخن، انگيزش ميل فطرى خويش به ايمان. 

 

پى‏نوشت‏ها:
1. سوره اعراف، آيه 179.
2
. بهترين واژه‏اى كه مى‏توان در برابر غفلت نهاد، واژه ذكر، به معناى يادآورى و هوشيارى است. واژه ذكر گاهى در برابر نسيان قرار مى‏گيرد كه به معناى فراموش نكردن و ادامه توجه است و گاهى به معناى يادآورى، يعنى توجهى كه پس از فراموشى بر انسان عارض مى‏شود، به كار مى‏رود و هر دو معنا در برابر غفلت است؛ زيرا غفلت بر دو نوع است: غفلت بدوى و غفلت عارضى.
نكته ديگر آن كه، توجه و تذكر با علم تفاوت دارد. بسيار مى‏شود كه چيزهايى را مى‏دانيم اما توجهى به دانسته‏هاى خود نداريم. علم ممكن است براى نفس يك حالت انفعالى باشد، اما توجه همواره يك فعل است كه از نفس سر مى‏زند البته اين فعل ممكن است تحت تأثير عوامل بيرونى و به طور جبرى سر زند كه در اين صورت از قلمرو ارزش‏هاى اخلاقى بيرون خواهد بود و ممكن است به صورت آگاهانه و اختيارى صورت پذيرد. البته تمركز حواس و توجه اختيارى شدت و ضعف را بر مى‏تابد. آدمى مى‏تواند با تمرين و تلاش، گام‏هاى مؤثرى در به دست گرفتن زمام توجه بردارد.
3
. و ما يتبع اكثرهم الا ظنا ان الظن لا يغنى من الحق شيئا . (سوره يونس، آيه 36).
4
. ان يتبعون الا الظن و ان هم الا يخرصون . (سوره انعام، آيه 116).
5
. و لا تقف ما ليس لك به علم . (سوره اسراء، آيه 36).
6
. انما يخشى الله من عباده العلماء . (سوره فاطر، آيه 28).
7
. ان فى ذلك لذكرى لمن كان له قلب . (سوره ق، آيه 37).
8
. و جحدوا بها و استيقنتها أنفسهم . (سوره نمل، آيه 14).
9
. اين كه حكيمان گفته‏اند علم، علت ميل و شوق است، مقصودشان علت تامه نيست زيرا شوق از مقوله ديگرى است و منشأ مستقلى در نفس دارد بلكه مرادشان آن است كه آدمى تا چيزى را نشناسد نمى‏تواند بدان مايل و مشتاق گردد. در واقع، علم ميل‏هايى را كه به صورت فطرى در نهاد آدمى است، با تعيين متعلق آنها، شكوفا مى‏سازد، مانند ميل فطرى به جلب منفعت و رسيدن به سعادت و كمال. اين نكته مبتنى بر اين حقيقت است كه اعمال اختيارى انسان در واقع از دو مايه سرچشمه مى‏گيرد: يكى شناخت و بينش و ديگرى ميل و گرايش.
اخلاق اسلامى ومبانى نظرى أن

www.akhlagh.net

کانال جامع دو نور در ایتا:
https://eitaa.com/twonoor
کانال جامع دو نور در تلگرام:
https://t.me/twonoor
صفحه اصلی – موسسه قرآن و نهج البلاغه -آموزش مجازی قران ونهج البلاغه
راه تحصیل ایمان. راه تحصیل ایمان. راه تحصیل ایمان. راه تحصیل ایمان. راه تحصیل ایمان. راه تحصیل ایمان. راه تحصیل ایمان. راه تحصیل ایمان. راه تحصیل ایمان. راه تحصیل ایمان. راه تحصیل ایمان. راه تحصیل ایمان
به این مطلب امتیاز دهید
اشتراک گذاری در telegram
اشتراک گذاری در whatsapp
اشتراک گذاری در facebook
اشتراک گذاری در email

فرصت ویژه برای علاقه مندان به نویسندگی

شما می توانید مقالات خود را با نام خود در وب سایت موسسه منتشر نمائید. برای شروع کلیک نمائید.

نویسنده مقاله باشید