پرهیز از اسراف

آفريدگار جهان كه موجودات جهان را آفريد، براي هر چيز حد و اندازه اي مشخص كرد1 و آنان را هدايت و ارشاد كرد2؛ تا هر موجود در راه تكامل خودش قدم بردارد و از آن جا كه انسان در ميان موجودات از ويژگي انتخاب و گزينش برخوردار است، خداوند علاوه بر هدايت عمومي و تكوين موجودات، براي انسان، حدود و مرزهايي را بيان كرد؛ تا او را با حركتي هماهنگ با سنت ها و قوانين الهي، به رشد و كمال برساند و از او خواست كه از حدود الهي تجاوز ننمايد و فرمود: «تلك حدود الله فلا تعتدوها3؛ اينها حدود الهي است؛ از آنها تجاوز نكنيد».
همان گونه كه اگر انسان در مورد جسم از حدودش تجاوز نمايد، جسم او دچار نابساماني و در هم ريختگي مي شود، روح او نيز بر اثر رعايت نكردن احكام اسلامي دچار بحران و بيماري مي شود.
اسراف همان خارج شدن از حد و اندازه است و اين معني گستره اي فراتر از مسائل مالي و مادي دارد؛ گرچه استفاده آن در ميان مردم، بيشتر در مسائل مالي و مادي مرسوم است. وقتي معناي اسراف را در قرآن بررسي مي كنيم، مي بينيم، كه اسراف گاهي به معناي مشهور آمده و از آن نهي شده است؛ مثل آن جا كه خداوند فرمود:
«كلوا و اشربوا و لا تسرفوا انه لا يحب المسرفين4؛ بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد كه خدا اسراف كاران را دوست ندارد».

در جاي ديگر فرمود:

«كلوا و اشربوا من رزق الله و لا تعثوا في الارض مفسدين5؛ از روزي پروردگار بخوريد و بياشاميد و در زمين به فساد نكوشيد».
همچنين در اوصاف بندگان صالح خدا آمده است: آنها كساني هستند كه به هنگام انفاق، نه اسراف مي كنند و نه سخت گيري؛ بلكه در ميان اين دو، حد اعتدال را رعايت مي كنند.
بنابراين، اسراف و زياده روي در هر جايي و هر كاري، در مسائل مادي باشد يا معنوي، جسمي باشد يا روحي، از نظر اسلام، ممنوع است و قرآن با لحن شديدي به اسراف كاران هشدار داده و فرموده است:
«ان المسرفين هم اصحاب النار6؛ همانا اسراف كنندگان، از اصحاب و ياران آتش هستند».
معصومين بزرگوار هم در سخنان خود از زياده روي و اسراف مردم را بر حذر داشته، از عواقب وخيم آن در دنيا و آخرت خبر داده اند و خودشان نيز از آن پرهيز كرده و ميانه روي و قناعت را به پيروان خود آموخته اند. در اين جا به نمونه اي از سخنان آنان اشاره مي كنيم:
1. رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: «السرف يورث الفقر7؛ اسراف، فقر و تنگ‌دستي مي آورد».
2. اميرالمومنين عليه السلام فرمود: «التبذير عنوان الفاقه8؛ زياده روي، مقدمة فقر و تنگ‌دستي است».
3. امام صادق عليه السلام فرمود: «ان مع الاسراف قله البركه9؛ همانا اسراف با كم شدن بركت همراه است» [يعني اگر مردم اسراف كنند، خداوند بركت را در ميان آنان كم مي كند].
4. وي همچنين فرمود: «ان القصد امر يحبه الله و ان السرف امر يبغضه الله10؛ همانا خداوند، ميانه روي را دوست و اسراف را دشمن مي دارد».
5. همچنين فرمود: گناهان كبيره عبارتند از: شرك به خدا، كشتن انسان بي گناه… و اسراف و زياده روي11».
از احاديث اهل بيت عليهم السلام استفاده مي شود كه دور انداختن یا از بين بردن هر چيزي كه قابل استفاده براي خود انسان يا انسان هاي ديگر يا حتي براي حيوانات باشد، اسراف محسوب مي شود و بايد از آن پرهيز شود. امام صادق عليه السلام فرمود: پايين ترين مراتب اسراف، عبارتند از:
1. دور ريختن آبي كه از آشاميدن اضافه آمده است.
2. لباس كار و لباس بيرون، يكي باشد.
نقل شده كه امام خميني رحمه الله عليه هنگامي كه آب مي نوشيد، اگر مقداري آب در ليوان اضافه مي ماند، كاغذي روي آن مي گذاشت و بعد كه تشنه مي شد، از آن استفاده مي كرد.
آري، اسراف يكي از نمونه هاي آشكار حركت هاي نابخردانه است. امام كاظم عليه السلام فرمود:
يكي از لشكريان عقل، ميانه روي و يكي از لشكريان جهل، اسراف است12.
همان گونه كه از روايات بر مي آيد و عقل سليم حكم مي كند، اسراف هر گونه ريخت و پاش و بي توجهي به امكانات مادي و غير مادي و حتي استفاده بي جا از نعمت ها و استعدادها را شامل مي شود كه جامعه بايد به آنها توجه كند و از آنها پرهيز نمايد؛ مثلا استفاده از نيروي كارآمد و متخصص در غير جايگاه خودش، يك نوع اسراف است. تلف كردن وقت مردم با برنامه هاي غير مفيد تلويزيوني و برنامه هاي زيان آور، از موارد اسراف است. سرگرم كردن بيش از حد مردم با برنامه هاي ورزشي و غيره13 كه موجب از دست رفتن اوقات ارزشمند زندگي، به ويژه در نوجواني و جواني است و استفاده نكردن از آنها براي به دست آوردن منافع مادي و معنوي و كسب علم و دانش و خودسازي، از مصاديق اسراف می‌باشند كه بايد همه به ويژه مسئولين به آنها توجه نمايند. همچنين بيان مسائل غير مفيد و تكراري در سخنراني ها، همايش ها، مساجد و حسينيه ها كه اوقات مفيد و فرصت هاي طلايي و پر ارزش حاضران را از بين مي برد، از موارد اسراف است.

برخي عوامل اسراف عبارتند از:

۱. عامل جهل و ناداني.
۲. رفاه زدگي.
۳. عوامل رواني؛مانند احساس حقارت و خود كم بيني، وسواس در طهارت و نجاست و رقابت.
۴. عامل خانوادگي.
۵. عامل سياسي.
اسراف در اموال شخص، گناه و در بيت المال مسلمانان، گناهي بزرگ تر است كه اميدواريم با فرصتي كه امروز با طرح هدف‌مند كردن يارانه ها توسط دولت به دست آمده، مردم از اسراف و زياده روي پرهيز كنند؛ تا در دنيا و آخرت، سرافراز و رستگار شوند.

پی نوشتها :

1. «قد جعل الله لكل شي قدرا» (طلاق، آية 3).
2. «والذي قدر فهدي» (اعلي، آية 3).
3 . بقره، آية 229.
4 . اعراف، آية 31.
5 . بقره، آية 60.
6 . غافر، آية 43.
7 . شريفي، فروغ حديث، ج 1، ص 245.
8 . ري شهري، ميزان الحكمه، ج 1، ح 1659.
9 . عاملي، وسائل الشيعه، ج 15، ص 261.
10 . گفتار رفيع، ج ۱، ص 139.
11 . مجلسي، بحارالانوار، ج 79، ص 9.
12 . حراني، تحف العقول، ص 300.
13 . البته روشن است كه اسلام با اصل ورزش و اين كه همة مردم ورزشكار باشند، موافق است و لازم است كه ورزش كردن يك فرهنگ عمومي براي همة مردم بشود؛ اما نگاه كردن به فيلم هاي ورزشي و هزينه كردن بودجه هاي هنگفت فقط براي برنده شدن و جايزه گرفتن و مغرور شدن و رسيدن به هوا و هوس ها، مطلوب و مفيد نيست.

محمود اقدم
منبع: www.ayineh.com

www.noorportal.net