آيت
الله محمد مهدي آصفي، ترجمه: سيد حبيب الله طاهري
19
. قرائت با حزن
هركس كه قرآن بخواند حزن و اندوه را در آن لمس مي‌كند. قرآن سرشار و لبالب است از حالت‌هاي حزن‌آور براي سرنوشت انسان و اينكه خداوند تمام نعمت‌ها را به وي داده، و همه‌ي وسائل هدايت را براي او فراهم نموده است؛ ولي انسان بعد از همه‌ي اين نعمت‌هاي الهي و نشانه‌ها و انذار و تبشير خداوند سقوط مي‌كند، اينجا جاي حزن و اندوه است.
رسول اكرم(ص) فرمود:
«إن القرآن نزل بالحزن، فاذا قرأتموه فابكوا فإن لم تبكوا فتباكوا.»(19)
قرآن با حزن و اندوه نازل شده است، هنگام قرائت قرآن گريه كنيد، اگر گريه نتوانستيد حالت گريستن را به خود بگيريد.
و نيز از آن حضرت نقل شده كه فرمود:
«القرآن نزل بالحزن فاذا قرأتموه فتحازنوا.»
قرآن با حزن و اندوه نازل شده است هرگاه قرآن قرائت كرديد حالت حزن به خود بگيريد.
از امام صادق(ع) چنين نقل شده است:
«القرآن نزل بالحزن فاقرأه بالحزن»(20)
قرآن با حزن نازل شده و آن را با حزن بخوان.
اين احاديث در بردارنده‌ي دو نكته است:
الف ـ نازل شدن قرآن با حزن
قرآن خطاب خداوند براي انسان است. و اين خطاب آكنده است از آرزوهاي شديد به هدايت و نجات انسان از سوي خداوند؛ و امّا از سوي انسان با انكار و طرد مواجه مي‌شود.
اينكه انسان در مقابل رحمت و فضل بي‌انتهاي الهي يا رد و انكار برخورد مي‌كند، ريشه حزن و اندوه است كه ساحت وسيعي از قرآن كريم را در بردارد و اندوه تأسف براي انسان به خاطر بي‌پروايي، خيره سري و خودپسندي‌اش و اينكه از خداوند دور شده است و آيات الهي را سبك شمرده است.
و تأسف و تأثير بدان جهت است كه انسان كفر مي‌ورزد، در نتيجه بدبخت مي‌شود و در مقابل عهد و پيمان الهي، پيمان شكني مي‌كند و از دعوت خداوند روي بر مي‌گرداند و پيامبران ر
ا تكذيب مي‌كند و در مقابل خداوند خيره سري مي‌نمايد و در برابر عبرت‌هاي فراواني كه در قرآن آمده است، با غفلت برخورد مي‌كند و با خداوند و آيات او و وعده‌هاي الهي به مقابله بر مي‌خيزد.
ما وقتي سوره‌ي تين را كه از سوره‌هاي كوتاه قرآن كريم است، مي‌خوانيم با اندوه و حزن فراوان رو به رو مي‌شويم و آن هم به دليل آينده‌ي دردناك انسان است كه نهايت سقوط مي‌كند و به اسفل سافلين مي‌رسد، بعد از اينكه خدوند به او اعلي علين را وعده داده بود:
«و التين و الزيتون و طور سنين و هذا البلد الامين لقد خلقنا الانسان في احسن تقويم ثم رددناه اسفل سافلين الاّ الذين آمنوا و عملوا الصالحات فلهم اجر غير ممنون.»
سوگند به تين و زيتون، و طور
سينا، و اين شهر امن و امان، كه به راستي انسان را در نيكوترين اعتدال آفريديم. سپس او را به پست‌ترين مراتب پستي بازگردانيديم؛ مگر كساني كه ايمان آورده و كارهاي شايسته كرده‌اند، كه پاداشي بي‌منّت خواهند داشت.
ب ـ خواندن با حزن
قرائت صحيح آن است كه منسجم و همراه با حزن باشد، نه اينكه با طرب باشد و شنونده را به وجد و هيجان آورد. كما اينكه قرائت برخي از قرّاي امروزي اين گونه است. روش صحيح آن است كه همراه با خشوع، ترتيل و تجويد باشد.
تنها قرآن اين گونه نيست؛ بلكه ساير كتب آسماني نيز اين گونه‌اند.
امام صادق(ع) فرمود:
«إنّ الله أوحي إلي موسي بن عمران إذا وقفت بين يدي، فقف موقف الذليل الفقير و اذا قرأت التوراة فاسمعنيها بصوت حزين.»(25)
خداوند به موسي بن عمران وحي كرد كه هرگاه در پيشگاه من قرار گرفتي، مانند انسان ذليل فقير بايست و هرگاه تورات را خواندي آن را با صوت حزين از تو بشنوم.
هر اندازه كه قرائت قرآن با حزن باشد به نزول قرآن نزديك‌تر است و بيشتر از آن عبرت گرفته مي‌شود.
20. گريستن هنگام تلاوت قرآن
هنگام سير انسان به قرآن احساسات و عواطف او متغيّر و متحوّل مي‌شود و روح او متأثر مي‌گردد و از اين تأثر روحي ارتباط انسان با خداوند شكل مي‌گيرد.
اوج و قلّه‌ي اين ارتباط روحي گريه است. گريه كردن بالاترين درجه ابراز و بيان رقّت، خشوع و همراهي با قرآن است. گريستن قلب انسان را رقيق مي‌كند و صيقل مي‌زند و آن را خاشع مي‌سازد و زنگارها را از دل انسان مي‌زدايد.
گريه كردن از بارزترين نشانه‌هاي همراهي با قرآن و وارد شدن در دايره و محدوده‌ي نفوذ آن، و از مهمترين ن
شانه استقرار معرفت و يقين در روحيات مؤمنان است.
خداوند متعال مي‌فرمايد:
«قُلْ آمِنُوا بِهِ أَوْ لاَ تُؤْمِنُوا إِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ مِن قَبْلِهِ إِذَا يُتْلَي عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ سُجَّداً ـ وَيَقُولُونَ سُبْحَانَ رَبِّنَا إِن كَانَ وَعْدُ رَبِّنَا لَمَفْعُولاً ـ وَيَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ يَبْكُونَ وَيَزِيدُهُمْ خُشُوعاً.» (اسراء/107-109)
بي‌گمان كساني كه پيش از نزول آن دانش يافته‌اند، چون اين كتاب بر آنان خوانده شود سجده كنان به روي زمين در مي‌افتند. و مي‌گويند منزّه است پروردگار ما كه وعده‌ي پروردگار ما قطعاً انجام شدني است. و بر روي زمين مي‌افتند و مي‌گرين
د و بر فروتني آنها مي‌افزايد.
پيامبر اسلام(ص) و امامان از اهل بيت آن حضرت و برگزيدگان از صحابه و برگزيدگان از مسلمانان، هيچگاه نمي‌توانستند هنگام قرائت قرآن جلوي گريه‌شان را بگيرند.
در حديثي آمده است كه رسول خدا(ص) به ابن مسعود فرمود كه برايم قرآن بخوان، ابن مسعود مي‌گويد كه من از اول سوره‌ي نساء شروع كردم تا رسيدم به آيه:
«فَكَيْفَ إِذَا جِئْنَا مِن كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَجِئْنَا بِكَ عَلَي هؤُلاَءِ شَهِيداً.» (نساء/41)
حال آنان چگونه است آن روزي كه از هر امتي شاهد و گواهي بر اعمالشان مي‌آوريم، و تو را نيز بر آنان گواه خواهيم آورد.
ديدم اشك از چشمان آن حضرت سرازير شد و به من فرمود ديگر بس است.
از امام صادق(ع) روايت شده كه رسول خدا هنگامي كه آيه شصت و يكم سوره‌ي مباركه يونس را مي‌خواند بسيار گريه شديد مي‌كرد و آن آيه چنين است:
«وَ مَا تَكُونُ فِي شَأْنٍ وَمَا تَتْلُوا مِنْهُ مِن قُرْآنٍ وَلاَ تَعْمَلُونَ مِنْ عَمَلٍ إِلَّا كُنَّا عَلَيْكُمْ شَهُوداً إِذْ تُفِيضُونَ فِيهِ وَمَا يَعْزُبُ عَن رَبِّكَ مِن مِثْقَالِ ذَرَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَلاَ فِي السَّماءِ وَلاَ أَصْغَرَ مِن ذلِكَ وَلاَ أَكْبَرَ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ.»</ SPAN>
و در هيچ كاري نباشي و از سوي خداوند هيچ آيه‌اي از قرآن نخواني و هيچ كاري نكنيد مگر اينكه ما بر شما گواه باشيم آنگاه كه بدان مبادرت مي‌ورزيد. و هموزن ذره‌اي نه در زمين و نه در آسمان از پروردگار تو پنهان نيست و نه كوچكتر و نه بزرگتر از آن چيزي نيست، مگر اينكه در كتاب روشن درج شده است.
زر بن جحش مي‌گويد كه در مسجد جامع در حضور اميرالمؤمنين علي(ع) قرآن قرائت مي‌كردم تا رسيدم به آيه مباركه:
«وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فِي رَوْضَاتِ الْجَنَّاتِ لَهُم مَا يَشَاءُونَ عِندَ رَبِّهِمْ ذلِكَ هُوَ الْفَضْلُ الْكَبِيرُ»(شوري/22)
و كساني كه ايمان آورده و كارهاي شايسته كرده‌اند در باغ‌هاي بهشت‌اند. آنچه را بخواهند نزد پروردگارشان خواهند داشت؛ اين است همان فضل عظيم.
حضرت علي شروع به گريستن كرد تا اينكه صدايش بسيار بلند شد.
علي بن ابراهيم در تفسيرش از امام صادق(ع) روايت كرده كه آن حضرت هنگام تلاوت آيه‌ي مباركه كه مي‌فرمايد:
«تِلْ
كَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لاَ يُرِيدُونَ عُلُوّاً فِي الْأَرْضِ وَلاَ فَسَاداً وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ.» (قصص/83)
آن سراي آخرت را براي كساني قرار مي‌دهيم كه در زمين خواستار برتري و فساد نيستند، و فرجام خوش از آن پرهيزگاران است.
مي‌فرمود: با اين آيه آرامش و اطمينانم از بين رفت.
رجابن ضحاك مي‌گويد كه امام رضا(ع) در مسير خراسان شبانگاهان بسيار قرآن مي‌خواند هرگاه به آيه‌اي مي‌رسيد كه نام بهشت و دوزخ در آن بود گريه مي‌كرد و از خداوند بهشت را مي‌خواست و از آتش جهنّم به خداوند پناه مي‌برد.
21. تحازن و تباكي
در مورد نزول قرآن با حزن و امر به قرائت قرآن با حزن و گريه كردن هنگام قرائت و اينكه گريستن بالاترين درجه‌ي همراهي با قرآن است، سخن گفتيم.
كليد حزن و گريه «تحازن» و «تباكي» است؛ به اين معني كه انسان اقدام و كوشش براي اندوهناكي و گريه كند. و اين تلاش در صورتي كه صادقانه باشد ـ منجر به حزن و گريه مي‌گردد. و در نصوص روايي دستور به تحازن و تباكي هنگام قرائت داده شده است.
اميرالمؤمنين در مورد اوصاف پارسايان هنگامي كه شبانگاهان قرآن مي‌خوانند مي‌فرمايد:</o:p> ;
«أمّا الليل فصافون اقدامهم يرتلون القرآن ترتيلا، يحزّنون به انفسهم و يستثيرون دواء دائهم.»(22)
پرهيزگاران در شب برپا ايستاده و مشغول نمازند، قرآن را جزء جزء و با تفكر و انديشه مي‌خوانند و با قرآن جان خود را محزون و داروي درد خود را مي‌يابند.
ارتباط بين «تحزين» و «استثار» در اين بخش از كلام امام قابل توجه است، مثل اينكه حزن هنگام تلاوت قرآن دواي نفوس است. تحزين، تحريك نمودن دواي روحي از درون جان انسان است و از خارج نمي‌آيد بايد بيماري عنصر داخلي مداوا شود.
از رسول گرامي اسلام روايت شد كه فرمود:
«إن القرآن نزل بحزن فاذا قرأتموه فتحازنوا»
قرآن با حزن نازل شده هرگاه قرائت كرديد خود را وادار به حزن كنيد.
تحازن تظاهر به حزن نيست، بلكه تلاش براي اندوهگين بودن و به وجودآوردن آثار اندوه در نفس است.
مرحوم صدوق در كتاب امالي از امام صادق چنين نقل نموده است:
«هنگامي كه خداوند متعال به حضرت عيسي(ع) موعظه مي‌كرد به وي فرمود: اي عيسي آماده باش چون قيامت نزديك است و كتابم را بخوان در حالي كه با طهارت هستي و من از تو صداي حزين را بشنوم.»(24)
تباكي هنگامي است كه انسان قادر به گريه نباشد؛ زيرا گناهان، مشغوليت‌ها و گرفتاري‌هاي دنيوي رقت قلب انسان را از بين مي‌برد؛ بنابراين تباكي وسيله‌اي است كه انسان را قادر به گريه مي‌كند.
انسان گاهي به سبب گريه متحول مي‌شود همانگونه كه زمين به سبب آب متحول مي‌شود. گريه وسيله تحول روحي در انسان است و باعث از بين رفتن زنگارها و غبارهاي متراكم بر قل
ب انسان مي‌شود و تباكي وسيله اين تحول است.
پيامبر اسلام(ص) فرمود:
«اتلوا القرآن و ابكوا فإن لم تبكوا فتباكوا.»(25)
قرآن بخوانيد و گريه كنيد و اگر گريه نتوانستيد خود را به حالت گريه كننده درآوريد.
از امام صادق(ع) نقل شده كه:
«جواني از انصار پيش پيامبر آمد پيامبر فرمود: من قرآن مي‌خوانم. هركه گريه كند خداوند به او بهشت را خواهد داد. آن حضرت آيات آخر سوره‌ي مباركه زمر را خواند: «وَسِيقَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِلَي جَهَنَّمَ زُمَراً» تا آخر سوره زمر را خواند، همه‌ي مردم گريستند جز آن جوان و آن جوان عرض كرد من تباكي كردم ولي آب از چشمم خارج نشده است.
پيامبر(ص) فرمود: هركه تباكي كرده است نيز وعده‌ي بهشت را به او مي‌دهم. پيامبر دوباره همان آيات را تكرار فرمود، ديگران گريه كردند و آن جوان تباكي كرد.»(26)
ادامه دارد…
پی نوشت:
19. مجمع البيان، 1/16.
20. اصول الكافي، 2/614.
21. وسائل الشيعه، 4/857.
22. نهج البلاغه، خطبه 193.
23. المحجة البيضاء، 2/226 .
24. امالي الصدوق، 418؛ الكافي، 8/135.
25. المحجة البيضاء، 2/225.
26. المجالس، 325.
www.faslnamekothar.com
صفحه اصلی – موسسه قرآن و نهج البلاغه
کانال جامع دو نور در ایتا:
https://eitaa.com/twonoor
کانال جامع دو نور در تلگرام:
https://t.me/twonoor
