آیت
الله محمد مهدی آصفی، ترجمه: سید حبیب الله طاهری
19
. قرائت با حزن
هرکس که قرآن بخواند حزن و اندوه را در آن لمس می‌کند. قرآن سرشار و لبالب است از حالت‌های حزن‌آور برای سرنوشت انسان و اینکه خداوند تمام نعمت‌ها را به وی داده، و همه‌ی وسائل هدایت را برای او فراهم نموده است؛ ولی انسان بعد از همه‌ی این نعمت‌های الهی و نشانه‌ها و انذار و تبشیر خداوند سقوط می‌کند، اینجا جای حزن و اندوه است.
رسول اکرم(ص) فرمود:
«إن القرآن نزل بالحزن، فاذا قرأتموه فابکوا فإن لم تبکوا فتباکوا.»(۱۹)
قرآن با حزن و اندوه نازل شده است، هنگام قرائت قرآن گریه کنید، اگر گریه نتوانستید حالت گریستن را به خود بگیرید.
و نیز از آن حضرت نقل شده که فرمود:
«القرآن نزل بالحزن فاذا قرأتموه فتحازنوا.»
قرآن با حزن و اندوه نازل شده است هرگاه قرآن قرائت کردید حالت حزن به خود بگیرید.
از امام صادق(ع) چنین نقل شده است:
«القرآن نزل بالحزن فاقرأه بالحزن»(۲۰)
قرآن با حزن نازل شده و آن را با حزن بخوان.
این احادیث در بردارنده‌ی دو نکته است:
الف ـ نازل شدن قرآن با حزن
قرآن خطاب خداوند برای انسان است. و این خطاب آکنده است از آرزوهای شدید به هدایت و نجات انسان از سوی خداوند؛ و امّا از سوی انسان با انکار و طرد مواجه می‌شود.
اینکه انسان در مقابل رحمت و فضل بی‌انتهای الهی یا رد و انکار برخورد می‌کند، ریشه حزن و اندوه است که ساحت وسیعی از قرآن کریم را در بردارد و اندوه تأسف برای انسان به خاطر بی‌پروایی، خیره سری و خودپسندی‌اش و اینکه از خداوند دور شده است و آیات الهی را سبک شمرده است.
و تأسف و تأثیر بدان جهت است که انسان کفر می‌ورزد، در نتیجه بدبخت می‌شود و در مقابل عهد و پیمان الهی، پیمان شکنی می‌کند و از دعوت خداوند روی بر می‌گرداند و پیامبران ر
ا تکذیب می‌کند و در مقابل خداوند خیره سری می‌نماید و در برابر عبرت‌های فراوانی که در قرآن آمده است، با غفلت برخورد می‌کند و با خداوند و آیات او و وعده‌های الهی به مقابله بر می‌خیزد.
ما وقتی سوره‌ی تین را که از سوره‌های کوتاه قرآن کریم است، می‌خوانیم با اندوه و حزن فراوان رو به رو می‌شویم و آن هم به دلیل آینده‌ی دردناک انسان است که نهایت سقوط می‌کند و به اسفل سافلین می‌رسد، بعد از اینکه خدوند به او اعلی علین را وعده داده بود:
«و التین و الزیتون و طور سنین و هذا البلد الامین لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم ثم رددناه اسفل سافلین الاّ الذین آمنوا و عملوا الصالحات فلهم اجر غیر ممنون.»
سوگند به تین و زیتون، و طور
سینا، و این شهر امن و امان، که به راستی انسان را در نیکوترین اعتدال آفریدیم. سپس او را به پست‌ترین مراتب پستی بازگردانیدیم؛ مگر کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند، که پاداشی بی‌منّت خواهند داشت.
ب ـ خواندن با حزن
قرائت صحیح آن است که منسجم و همراه با حزن باشد، نه اینکه با طرب باشد و شنونده را به وجد و هیجان آورد. کما اینکه قرائت برخی از قرّای امروزی این گونه است. روش صحیح آن است که همراه با خشوع، ترتیل و تجوید باشد.
تنها قرآن این گونه نیست؛ بلکه سایر کتب آسمانی نیز این گونه‌اند.
امام صادق(ع) فرمود:
«إنّ الله أوحی إلی موسی بن عمران إذا وقفت بین یدی، فقف موقف الذلیل الفقیر و اذا قرأت التوراه فاسمعنیها بصوت حزین.»(۲۵)
خداوند به موسی بن عمران وحی کرد که هرگاه در پیشگاه من قرار گرفتی، مانند انسان ذلیل فقیر بایست و هرگاه تورات را خواندی آن را با صوت حزین از تو بشنوم.
هر اندازه که قرائت قرآن با حزن باشد به نزول قرآن نزدیک‌تر است و بیشتر از آن عبرت گرفته می‌شود.
20. گریستن هنگام تلاوت قرآن
هنگام سیر انسان به قرآن احساسات و عواطف او متغیّر و متحوّل می‌شود و روح او متأثر می‌گردد و از این تأثر روحی ارتباط انسان با خداوند شکل می‌گیرد.
اوج و قلّه‌ی این ارتباط روحی گریه است. گریه کردن بالاترین درجه ابراز و بیان رقّت، خشوع و همراهی با قرآن است. گریستن قلب انسان را رقیق می‌کند و صیقل می‌زند و آن را خاشع می‌سازد و زنگارها را از دل انسان می‌زداید.
گریه کردن از بارزترین نشانه‌های همراهی با قرآن و وارد شدن در دایره و محدوده‌ی نفوذ آن، و از مهمترین ن
شانه استقرار معرفت و یقین در روحیات مؤمنان است.
خداوند متعال می‌فرماید:
«قُلْ آمِنُوا بِهِ أَوْ لاَ تُؤْمِنُوا إِنَّ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ مِن قَبْلِهِ إِذَا یُتْلَی عَلَیْهِمْ یَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ سُجَّداً ـ وَیَقُولُونَ سُبْحَانَ رَبِّنَا إِن کَانَ وَعْدُ رَبِّنَا لَمَفْعُولاً ـ وَیَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ یَبْکُونَ وَیَزِیدُهُمْ خُشُوعاً.» (اسراء/۱۰۷-۱۰۹)
بی‌گمان کسانی که پیش از نزول آن دانش یافته‌اند، چون این کتاب بر آنان خوانده شود سجده کنان به روی زمین در می‌افتند. و می‌گویند منزّه است پروردگار ما که وعده‌ی پروردگار ما قطعاً انجام شدنی است. و بر روی زمین می‌افتند و می‌گرین
د و بر فروتنی آنها می‌افزاید.
پیامبر اسلام(ص) و امامان از اهل بیت آن حضرت و برگزیدگان از صحابه و برگزیدگان از مسلمانان، هیچگاه نمی‌توانستند هنگام قرائت قرآن جلوی گریه‌شان را بگیرند.
در حدیثی آمده است که رسول خدا(ص) به ابن مسعود فرمود که برایم قرآن بخوان، ابن مسعود می‌گوید که من از اول سوره‌ی نساء شروع کردم تا رسیدم به آیه:
«فَکَیْفَ إِذَا جِئْنَا مِن کُلِّ أُمَّهٍ بِشَهِیدٍ وَجِئْنَا بِکَ عَلَی هؤُلاَءِ شَهِیداً.» (نساء/۴۱)
حال آنان چگونه است آن روزی که از هر امتی شاهد و گواهی بر اعمالشان می‌آوریم، و تو را نیز بر آنان گواه خواهیم آورد.
دیدم اشک از چشمان آن حضرت سرازیر شد و به من فرمود دیگر بس است.
از امام صادق(ع) روایت شده که رسول خدا هنگامی که آیه شصت و یکم سوره‌ی مبارکه یونس را می‌خواند بسیار گریه شدید می‌کرد و آن آیه چنین است:
«وَ مَا تَکُونُ فِی شَأْنٍ وَمَا تَتْلُوا مِنْهُ مِن قُرْآنٍ وَلاَ تَعْمَلُونَ مِنْ عَمَلٍ إِلَّا کُنَّا عَلَیْکُمْ شَهُوداً إِذْ تُفِیضُونَ فِیهِ وَمَا یَعْزُبُ عَن رَبِّکَ مِن مِثْقَالِ ذَرَّهٍ فِی الْأَرْضِ وَلاَ فِی السَّماءِ وَلاَ أَصْغَرَ مِن ذلِکَ وَلاَ أَکْبَرَ إِلَّا فِی کِتَابٍ مُبِینٍ.»</ SPAN>
و در هیچ کاری نباشی و از سوی خداوند هیچ آیه‌ای از قرآن نخوانی و هیچ کاری نکنید مگر اینکه ما بر شما گواه باشیم آنگاه که بدان مبادرت می‌ورزید. و هموزن ذره‌ای نه در زمین و نه در آسمان از پروردگار تو پنهان نیست و نه کوچکتر و نه بزرگتر از آن چیزی نیست، مگر اینکه در کتاب روشن درج شده است.
زر بن جحش می‌گوید که در مسجد جامع در حضور امیرالمؤمنین علی(ع) قرآن قرائت می‌کردم تا رسیدم به آیه مبارکه:
«وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فِی رَوْضَاتِ الْجَنَّاتِ لَهُم مَا یَشَاءُونَ عِندَ رَبِّهِمْ ذلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ»(شوری/۲۲)
و کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند در باغ‌های بهشت‌اند. آنچه را بخواهند نزد پروردگارشان خواهند داشت؛ این است همان فضل عظیم.
حضرت علی شروع به گریستن کرد تا اینکه صدایش بسیار بلند شد.
علی بن ابراهیم در تفسیرش از امام صادق(ع) روایت کرده که آن حضرت هنگام تلاوت آیه‌ی مبارکه که می‌فرماید:
«تِلْ
کَ الدَّارُ الْآخِرَهُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لاَ یُرِیدُونَ عُلُوّاً فِی الْأَرْضِ وَلاَ فَسَاداً وَالْعَاقِبَهُ لِلْمُتَّقِینَ.» (قصص/۸۳)
آن سرای آخرت را برای کسانی قرار می‌دهیم که در زمین خواستار برتری و فساد نیستند، و فرجام خوش از آن پرهیزگاران است.
می‌فرمود: با این آیه آرامش و اطمینانم از بین رفت.
رجابن ضحاک می‌گوید که امام رضا(ع) در مسیر خراسان شبانگاهان بسیار قرآن می‌خواند هرگاه به آیه‌ای می‌رسید که نام بهشت و دوزخ در آن بود گریه می‌کرد و از خداوند بهشت را می‌خواست و از آتش جهنّم به خداوند پناه می‌برد.
21. تحازن و تباکی
در مورد نزول قرآن با حزن و امر به قرائت قرآن با حزن و گریه کردن هنگام قرائت و اینکه گریستن بالاترین درجه‌ی همراهی با قرآن است، سخن گفتیم.
کلید حزن و گریه «تحازن» و «تباکی» است؛ به این معنی که انسان اقدام و کوشش برای اندوهناکی و گریه کند. و این تلاش در صورتی که صادقانه باشد ـ منجر به حزن و گریه می‌گردد. و در نصوص روایی دستور به تحازن و تباکی هنگام قرائت داده شده است.
امیرالمؤمنین در مورد اوصاف پارسایان هنگامی که شبانگاهان قرآن می‌خوانند می‌فرماید:</o:p> ;
«أمّا اللیل فصافون اقدامهم یرتلون القرآن ترتیلا، یحزّنون به انفسهم و یستثیرون دواء دائهم.»(۲۲)
پرهیزگاران در شب برپا ایستاده و مشغول نمازند، قرآن را جزء جزء و با تفکر و اندیشه می‌خوانند و با قرآن جان خود را محزون و داروی درد خود را می‌یابند.
ارتباط بین «تحزین» و «استثار» در این بخش از کلام امام قابل توجه است، مثل اینکه حزن هنگام تلاوت قرآن دوای نفوس است. تحزین، تحریک نمودن دوای روحی از درون جان انسان است و از خارج نمی‌آید باید بیماری عنصر داخلی مداوا شود.
از رسول گرامی اسلام روایت شد که فرمود:
«إن القرآن نزل بحزن فاذا قرأتموه فتحازنوا»
قرآن با حزن نازل شده هرگاه قرائت کردید خود را وادار به حزن کنید.
تحازن تظاهر به حزن نیست، بلکه تلاش برای اندوهگین بودن و به وجودآوردن آثار اندوه در نفس است.
مرحوم صدوق در کتاب امالی از امام صادق چنین نقل نموده است:
«هنگامی که خداوند متعال به حضرت عیسی(ع) موعظه می‌کرد به وی فرمود: ای عیسی آماده باش چون قیامت نزدیک است و کتابم را بخوان در حالی که با طهارت هستی و من از تو صدای حزین را بشنوم.»(۲۴)
تباکی هنگامی است که انسان قادر به گریه نباشد؛ زیرا گناهان، مشغولیت‌ها و گرفتاری‌های دنیوی رقت قلب انسان را از بین می‌برد؛ بنابراین تباکی وسیله‌ای است که انسان را قادر به گریه می‌کند.
انسان گاهی به سبب گریه متحول می‌شود همانگونه که زمین به سبب آب متحول می‌شود. گریه وسیله تحول روحی در انسان است و باعث از بین رفتن زنگارها و غبارهای متراکم بر قل
ب انسان می‌شود و تباکی وسیله این تحول است.
پیامبر اسلام(ص) فرمود:
«اتلوا القرآن و ابکوا فإن لم تبکوا فتباکوا.»(۲۵)
قرآن بخوانید و گریه کنید و اگر گریه نتوانستید خود را به حالت گریه کننده درآورید.
از امام صادق(ع) نقل شده که:
«جوانی از انصار پیش پیامبر آمد پیامبر فرمود: من قرآن می‌خوانم. هرکه گریه کند خداوند به او بهشت را خواهد داد. آن حضرت آیات آخر سوره‌ی مبارکه زمر را خواند: «وَسِیقَ الَّذِینَ کَفَرُوا إِلَی جَهَنَّمَ زُمَراً» تا آخر سوره زمر را خواند، همه‌ی مردم گریستند جز آن جوان و آن جوان عرض کرد من تباکی کردم ولی آب از چشمم خارج نشده است.
پیامبر(ص) فرمود: هرکه تباکی کرده است نیز وعده‌ی بهشت را به او می‌دهم. پیامبر دوباره همان آیات را تکرار فرمود، دیگران گریه کردند و آن جوان تباکی کرد.»(۲۶)
ادامه دارد…
پی نوشت:
19. مجمع البیان، ۱/۱۶.
20. اصول الکافی، ۲/۶۱۴.
21. وسائل الشیعه، ۴/۸۵۷.
22. نهج البلاغه، خطبه ۱۹۳.
23. المحجه البیضاء، ۲/۲۲۶ .
24. امالی الصدوق، ۴۱۸؛ الکافی، ۸/۱۳۵.
25. المحجه البیضاء، ۲/۲۲۵.
26. المجالس، ۳۲۵.
www.faslnamekothar.com
صفحه اصلی – موسسه قرآن و نهج البلاغه
کانال جامع دو نور در ایتا:
https://eitaa.com/twonoor
کانال جامع دو نور در تلگرام:
https://t.me/twonoor
