خوب و بد، زشت یا زیبا،
خیر یا شر اوصافی هستند که در ربط و نسبت با اعمال آدمی قرار گرفته و ملاک سنجش آن به شمار می آیند. در اینکه عملی از دو حال خارج نیست، یا خوب است یا بد شکی نیست و انسانی که کوچکترین بهرهای از عقل و معرفت داشته باشد لاجرم میان عمل خیر یا شر تمایز قائل خواهد شد. با این وجود هستند افرادی که ناخواسته مرتکب عمل زشت می شوند این افراد کسانی هستند که از دو کلید و معیار کار زشت خبر نداشته و یا غافلند.
دو قانون کار زشت
و احذر كل عمل یعمل به فى السرو یستحیى منه فى العلانیه ، و احذر كل عمل اذا سئل عنه صاحبه انكره اءو اعتذرمنه.(نهج البلاغه/ ترجمه دشتی / نامه 69)
امام علی علیه السلام می فرمایند: از كارى كه در نهان انجام مى شود، و در آشكار شرم آور است، بپرهیز و نیز از كارى كه اگر انجام دهنده اش، در باره آن بپرسند، یا انجام آن را انكار مى كند و یا بخاطر آن پوزش مى طلبد، دورى كن.
براى آنكه كار خوب از كار بد مشخص شود، و انسان بتواند فرق بین این دو را بشناسد و كار بد انجام ندهد، امام علیه السلام دو قانون و نشانه ساده و آسان تعیین فرموده است:
اول آنكه كار بد، آن است كه بطور پنهانى و دور از چشم دیگران انجام داده مى شود، زیرا انجام آن بطور آشكار و برابر چشم مردم. باعث شرم و خجالت است.
دومین نشانه كار بد، آن است كه انجام دهنده آن را مورد پرسش قرار دهند كه چرا چنان كارى كرده است، یا انكار میكند و میگوید: من چنین كارى نكرده ام، و یا بخاطر انجام آن كار عذر خواهى مى كند و میگوید: مرا ببخشید، از روى نادانى چنین كارى كرده ام.
گناه به دور از چشم مردم
بسیاری از اعمالی که رنگ و بوی گناه و زشتی دارند در خفا و پنهانی انجام می گیرند. چرا انجام عملی آن شرم و خجالت را برای فاعل آن فعل به دنبال خواهد داشت از این رو فاعل عمل زشت ترجیح می دهد فعلش را به دور از چشم همگان انجام دهد. در دین مبین اسلام ارتکاب عملی خلاف دستور شرع گناه محسوب گردیده و در مقابل آشکار ساختن آن و یا علنی مرتکب گشتن آن نیز جرم و گناهی دیگر به حساب می آید: عباس غلام حضرت رضا علیه السلام گوید: شنیدم آن حضرت علیه السلام می فرمود: پنهانكننده كار نیك (كردارش) برابر هفتاد حسنه است، و آشكارا كننده كار بد مخذول است، و پنهانكننده كار بد آمرزیده است. مجلسى (ره) گوید: فاشكننده گناه از نظر بی باكى نسبت به شرع مقدس و بی شرمى مخذول است و توفیق از او گرفته شود، و پنهانكننده آن از نظر شرمى كه دارد آمرزیده شود نه از جهت نفاق و دوروئى، و این خبر دلالت دارد كه پنهان داشتن طاعات بهتر از آشكار نمودن آن است چون از ریاء و سمعه دور است، و برخى گفتهاند: آشكار كردن آن بهتر است و برخى میان واجبات و مستحبات فرق گذاردهاند و در واجبات گفتهاند: اظهارش افضل است و در مستحبات اختفاء (و پنهان داشتن). و برخى تفصیل دیگرى دادهاند و گفتهاند: اگر كار نیك آشكار كردنش از ریاء و سمعه محفوظ باشد اظهارش بهتر است زیرا سبب تأسى كردن دیگران باو گردد و گر نه اختفاء افضل است. (أصول الكافی/ ترجمه مصطفوى/ ج4/ 160)
پنهان داشتن گناه و نسبت آن با ریاکاری
شاید این سوال برای شما مطرح گردد که با پنهان داشتن گناه ممکن است فرد خویش را انسان موجهی جلوه دهد و بدین وسیله به گناه ریاکاری نیز آلوده گردد در این باره باید گفت: بدان كه اصل در اخلاص برابرى ظاهر و باطن انسان است، همان طورى كه به بعضى از اصحاب گفته شده است: بر عمل آشكارا اقدام كن! گفتند: عمل آشكارا چیست؟ فرمود: وقتى كه مردم از آن عمل تو با خبر شدند شرم نكنى، و این مقام یك مقام بزرگى است كه هر كسى بدان نائل نمىشود و هیچ كس از گناهى كه قلبا و یا با اعضاى بدن خود مرتكب شده باشد بر كنار نیست امّا پنهان مىدارد زیرا نمىخواهد مردم از آن با خبر شوند، بخصوص آن خواستهها و آرزوهاى قلبى كه در ذهن انسان خلجان مىكند در صورتى كه خداوند از همه آنها آگاه است، پس این كه بندهاى مىخواهد، آنها را از دیگر بندگان پوشیده دارد زیرا چه بسا او گمان مىبرد كه آن ریاى ممنوع باشد، در صورتى كه چنین نیست، بلكه آنچه منع شده آن است كه آن را پوشیده دارد تا مردم او را پرهیزگار بدانند و تصوّر كنند كه او از خدا مىترسد، با اینكه در واقع چنین نیست و او ریاكار پنهانى است. امّا راستگو آن كسى است كه، با پنهان داشتن گناهان، ریاكارى نمىكند، و از این كه مردم از گناه او مطّلع شوند غمگین و از این كه خداوند گناهش را بپوشاند خوشحال مىشود، و هنگامى كه بر ملا شود، از آن جهت كه در دنیا پ
رده حرمتش دریده شده است، اندوهگین شده، مىترسد كه در آخرت نیز پرده حرمتش دریده شود، زیرا در خبر است كه خداوند گناه هر كس را در دنیا پوشیده دارد، در آخرت نیز پنهان مىدارد، و این اندوه، از نیروى ایمان سرچشمه مىگیرد. (مجموعه ورام، آداب و اخلاق در اسلام / ترجمه تنبیه الخواطر / 355 )
انکار عمل و یا اقرار به اشتباه
از جمله نشانه های کار زشت کتمان کردن آن و یا اقرار به اشتباه و نادانی و عذر خ
واهی کردن است. فرد در صورت کتمان گناه، اشتباه دیگری را مرتکب می گردد یعنی دروغ و در صورت اقرار به گناه و پشیمانی از ارتکاب آن بهشت را صاحب می گردد. از امام جعفر صادق علیه السلام روایت كرده اندكه گفت: شنیدم از آن حضرت كه مىفرمود: «به درستى كه مرد مرتكب گناه مىشود، و خداى عز و جل به آن گناه، او را داخل بهشت مىكند».عرض كردم كه: خدا او را به واسطه گناه داخل بهشت مىگرداند؟ فرمود: «آرى، زیرا كه او گناه مىكند، پس پیوسته خود را دشمن مىدارد، و به این سبب، خدا او را رحم مىفرماید؛ پس او را در بهشت داخل مىگرداند».(تحفة الأولیاء (ترجمه أصول كافى) / ج4 / 215)
دنیا خاکی ما انسانها دنیایی سر شار از نشانه ها و علایمی است که آدمی را برای رسیدن به هدف، هدایت و راهبری می کنند پیدا کردن راه، سخت نیست فقط چشم تیزبینی می خواهد که هوای نفس آن را تیره و تار نکرده و عزمی که با آن همراه و همسفر گردد، پس از این نشانه ها غافل مشو.
مریم پناهنده، بخش نهج البلاغه تبیان
منابع:
1) نهج البلاغه / ترجمه دشتی
2) تحفة الأولیاء (ترجمه أصول كافى) / ج4
3) مجموعه ورام، آداب و اخلاق در اسلام / ترجمه تنبیه الخواطر
4) أصول الكافی / ترجمه مصطفوى / ج4
5) سایت مرکز اطلاع رسانی غدیر