ورود

ثبت نام

موسسه قرآن و نهج البلاغه
home-icone
Institute of Quran & Nahjul Balaghah

بورس اوراق بهادار Stock Exchange

فهرست مطالب

نویسنده :حسين كفشگر جلودار


بورس اوراق بهادار، بازاری برای معامله اسناد مالی است که شرکت‌ها و مؤسسات در صورت دارا بودن شرایط قانونی معین می­توانند تحت حمایت قانون، پس­اندازها و سرمایه­های راکد را در قالب­های معین جذب نموده و بخشی از سرمایه مورد نیاز خود را تأمین کنند.[1]


در اکثر کشورها، بازار بورس اوراق­بهادار هسته مرکزی بازار سرمایه است و سالانه مبلغ هنگفتی سرمایه­های سرگردان به‌سمت واحدهای مولد و فعال جامعه هدایت می­شود. این بازارها ضمن سهیم کردن عموم مردم در مالکیت شرکت‌ها، باعث کاهش نقدینگی و قدرت خرید آنها شده و در نتیجه تورم را کاهش می دهد. در حال حاضر، حجم زیادی از مبادلات در بورس اتفاق می‌افتد؛ به‌گونه‌ای كه مهم­ترین و اساسی‌ترین فعالیت‌های دولت بر آن متمرکز است.[2]


در قرن پانزدهم و حدود 1450 میلادی، بازرگانان و کسبه بلژیکی در شهر بورژ (Burges) مرکز فلاندر در شمال غربی بلژیک در میدانی به‌نام تربوئرس (Ter Buerse) جمع می­شدند و به داد و ستد می­پرداختند. محل تجمع آنان به‌تدریج به بورس مشهور شد. این مکان‌ها در ابتدا سقف نداشت، اما بعدها مکانها سرپوشیده مخصوصی برای این گونه معاملات ایجاد شد و برای آنها مقررات ویژه­ای تعین گردید و پروانه دولتی صادر شده است.[3]


اولین بورس اوراق بهادار جهان، در اوایل قرن هفدهم در شهر آمستردام تشکیل شد و کمپانی معروف استعماری”هند شرقی” سهام خود را در آن بورس عرضه نمود. بورس آمستردام امروزه یکی از منابع مهم تأمین سرمایه در سطح بین‌المللی است. دومین بورس معتبر دنیا، بورس لندن است که از سال 1801 میلادی با انتشار 4000 سهم 50 پوندی و با عضویت 500 نفر افتتاح گردید. بورس نیویورک هم در
اواخر قرن هیجدهم تأسیس شده و با وجود رقبای دیگر در مقام اول از حیث حجم معاملات و اهمیت در بازار سرمایه آمریکا قرار دارد. بورس نیویورک در حال حاضر بزرگترین بازار سرمایه دنیاست.[4]


در ایران نیز اولین بار در سال 1315 شخصی بلژیکی به‌نام “وان لوتر فلد” به درخواست دولت ایران، درباره تشکیل بورس اوراق بهادار مطالعاتی کرد و طرح تأسیس و اساس‌نامه آن‌را تهیه نمود. ولی به‌علت نامساعد بودن شرایط بورس و وقوع جنگ جهانی دوم، این امر تا دهه 1340 به تعویق افتاد. در سال 1341 بنا به‌دعوت وزارت بازرگانی، طرح تأسیس بورس سهام ایران طرح­ریزی شد و در سال 1345 به تصویب مجلس رسید و در بهمن سال 1346 بورس تاسیس شد. اولین فعالیت این بازار با معامله سهام بانک صنعتی و معدنی ایران انجام شد و به‌دنبال آن سهام شرکت نفت پارس در بورس پذیرفته شد.


 


ارکان بورس اوراق بهادار


در قانون بورس اوراق بهادار چهار رکن اصلی در نظر گرفته شده است که عبارتند از: شورای بورس، هیئت پذیرش اوراق بهادار، سازمان کارگزاران بورس و هیئت داوری.[5]


 


ابزارهای مورد استفاده در بورس اوراق بهادار[6]


این ابزارها بسیار متنوعند؛ عمده آنها عبارتند از:


اسناد خزانه؛ اوراق بهادار کوتاه‌مدتی هستند که توسط دولت و به‌منظور تأمین احتیاجات مالی خزانه­داری کل در سال مالی صادر می­شوند.


اوراق قرضه؛ برگه بهاداری است که دولت یا مقام عمومی یا یک شرکت صادر می­کند و دارای بهره ثابت و معین است. این اوراق، دارای اقسامی هستند مانند: اوراق قرضه کوتاه­مدت، اوراق قرضه میان­مدت و اوراق قرضه بلندمدت.


اوراق سهام؛ سندی است که از سوی یک شرکت صادر می­شود و بیان‌گر قسمتی از دارایی­های شرکت است. خریدار ورقه سهام در سرمایه و منافع شرکت به‌نسبت قیمت آن ورقه و سود حاصله شریک است.


 


بازارهای اولیه و ثانویه


بازار اولیه بازاری است كه معامله بر كالای واقعی انجام می‌‌گیرد، سهام و اوراق بهادار جدید برای نخستین بار عرضه می‌شود و یا كالای واقعی، مورد نخستین معامله قرار می‌گیرد.


بازار ثانویه بازاری است كه در آن بر اسناد و حواله‌ها و اوراق معامله اوّل، معامله جدید صورت می‌گیرد. بیشتر معاملات بازار بورس از نوع معاملات ثانویه است و گاه بیش از 90 درصد معاملات در بازار ثانوی رخ می‌دهد. بخش اندكی از معاملات به تحویل كالا می‌انجامد و به‌طور عمده واسطه‌ها در سررسید معامله و پیش از آن با تبدیل ارزش كالا به نقد یا با انجام معاملات معكوس و جبرانی از بازار خارج می‌شوند.[7]


 


تأثیر بازار بورس اوراق بهادار بر اقتصاد


تجهیز
منابع مالی؛
امروزه یکی از راه‌های مطمئن جمع‌آوری وجوه لازم برای سرمایه­گذاری، انتشار اوراق بهادار، جهت تأمین مالی است. دولت‌ها، شهرداری‌ها و واحد­های تولیدی و تجاری به‌جای دریافت تسهیلات از بانک‌ها می­توانند تحت ضوابطی از طریق انتشار و واگذاری اوراق قرضه، سهام عادی، سهام ممتاز، اوراق مشارکت و سایر اوراق مالی، نیازهای مالی خود را تأمین کنند. به‌طور معمول، این روش تأمین مالی، ارزان‌تر و مطمئن­تر است.[8]


 


رقابتی شدن بازار پول و سرمایه؛ وجود بازار کارآی اوراق بهادار، با ابزارهای متنوع، موجب شفافیت متغیرهای اصلی اقتصاد چون قیمت‌ها، نرخ‌های سود و هزینه می­شود؛ در نتیجه زمینه سوء استفاده انحصاری مؤسسات پولی و بانکی را از بین می­برد و نرخ‌های سود بانکی را به نرخ­های بازده واقعی اقتصاد نزدیک می­کند.[9]&l t;/o:p>


 


کنترل تورّم؛ یکی از نقش‌های مهم بورس، کنترل تورّم است. اگر بورس درست کار کند، می‌تواند با جمع‌آوری نقدینگی مازاد و به‌کارگیری آن در جهت تولید، درصد رشد قیمت‌ها را کاهش دهد؛ زیرا یکی از عوامل مهم تورم، عدم تعادل بین تولیدات و حجم نقدینگی است. جمع‌آوری نقدینگی مازاد بر تولید، در صورتی‌که در مسیر سرمایه­گذاری­های جدید و در نتیجه تولیدات جدید به‌کار گرفته شود، موجب کنترل تورم خواهد شد.[10]


 


کمک به عادلانه شدن توزیع درآمد؛ فروش سهام واحدهای بزرگ اقتصادی در بازار بورس اوراق بهادار به عادلانه شدن توزیع درآمد کمک می­کند. همچنین موجب می­شود آحاد جامعه، خود را در فعالیت­های تولیدی و تجاری سهیم بدانند. این‌دو موجب جلوگیری از تشدید اختلاف طبقاتی و ایجاد نشاط در فعالیت‌های اقتصادی می­شود.[11]


 


جلوگیری از فرار سرمایه؛ گسترش بورس اوراق بهادار در کشورهایی که از نظر اقتصادی پیشرفته نیستند، موجب جلوگیری از فرار سرمایه­ها به خارج از کشور خواهد شد. زیرا بسیاری از صاحبان سرمایه­های کوچک، محل امنی برای سرمایه‌گذاری مستقیم خود نمی­یابند و یا ریسک­گزیر هستند. البته این نقش، وقتی حاصل می­شود که فروشندگان سهام، سرمایه­های به‌
دست آمده را صرف فعالیت‌های صحیح تولیدی کنند و امنیت سیاسی و اقتصادی نیز در جامعه وجود داشته باشد. جلوگیری از فرار سرمایه­ها و به‌کارگیری آنها در مسیر تولید، صادرات را افزایش می­دهد؛ که نتیجه آن، وارد شدن سرمایه­های پولی جدید به اقتصاد ملی ودر پی آن، بهبود تراز پرداخت‌ها و بهبود رابطه مبادله خواهد بود. اگر بازار بورس اوراق بهادار بتواند نظر سرمایه­گذاران خارجی را جلب نماید، می‌تواند سرمایه­های آنان را نیز به داخل کشور سرازیر کند.[12]


 


 نقدشوندگی اوراق بهادار در بازار بورس؛ خرید دارایی­های غیرمنقول مانند زمین و ساختمان ممکن است در برخی از موقعیت‌ها سود بیشتری نصیب سرمایه‌گذار کند؛ ولی قابلیت نقدینگی پایین این­گونه دارایی‌ها، محدودیت بزرگی است. اوراق بهادار از این نظر پس از اسکناس، طلا و ارزهای قابل تبدیل، عموما نزدیک­ترین دارایی به وجه نقد هستند.[13]


 


اطمینان از محل سرمایه­گذاری؛ شرکت‌هایی که متقاضی عضویت در بازار بورس اوراق بهادار هستند، بایستی شرایط و ضوابط ورود به بورس را دارا باشند. حسن شهرت مدیران، صحت صورت‌های مالی شرکت و …، از جمله مواردی است که در صورت تأیید شایستگی توسط هیأت پذیرش وارد بورس شده و خریداران سهام، آسوده خاطر می­توانند در بورس معامله کنند.[14]


 


بورس­بازی (Speculation)


بورس‌بازی، سفته­بازی یا سوداگری، فعالیتی اقتصادی است که به انگیزه کسب سود از راه پیش‌بینی تغییر قیمت کالا، اوراق بهادار یا ارز انجام می­شود. بیش­تر اوقات، بورس­بازان اوراقی را می­خرند که به آن نیازی ندارند تا در آینده که براساس پیش­بینی آنها قیمت افزایش خواهد یافت، با فروش آن سود بدست آورند.[15] گاهی نیز به فروش یک دارایی که به آن نیاز دارند، اقدام می­کنند؛ زیرا کاهش قیمت آن‌را پیش­بینی می­کنند. در این صورت، اگر پیش­بینی آنها تحقق پیدا کرد، آن‌را با قیمت پایین­تر خریداری می­نمایند. از این‌رو بسیاری از خرید و فروش‌ها در بازار ثانویه اوراق بهادار واقعی نیست و درواقع دارایی رد و بدل نمی­شود؛ بلکه فقط تفاوت بها داده و یا گرفته می­شود. بورس‌بازی همواره با پذیرش درجه‌ای از ریسک همراه است. بورس‌باز قصد انجام سرمایه‌گذاری را ندارد. عمدتا کسانی از بورس‌بازی سود می­برند، که حرفه‌ای
باشند؛ یعنی بازار را خوب بشناسند و از تجربه کافی در مورد نوسانات قیمت‌ها برخوردار باشند.[16]


 


موافقان و مخالفان بورس­بازی[17]


اگر بورس در شرایط معمولی بازار انجام و مقرراتی برای حفظ حقوق سرمایه­گذار وضع شود، عملیات بورس‌بازی دربردارنده آثار مثبت است؛ اما در بسیاری از موارد، این‌گونه نخواهد بود و بورس‌بازان با تغییر شرایط به‌نفع خود، موجب ضرر سرمایه‌گذاران می‌شوند. در ذیل به ادله و استدلال‌های دو گروه اشاره می‌شود:


ادله موافقان؛ موافقان بورس‌بازی، برای دیدگاه خود استدلال‌های مختلفی ارائه می‌کنند؛ از قبیل:


1. کاهش دامنه تغییرات قیمت‌ها؛ بورس‌بازی موجب به حداقل رسیدن دامنه تغییرات قیمت اوراق می­شود. هنگامی‌که قیمت سهام پایین است، سفته‌باز که افزایش قیمت آن‌را در آینده پیش­بینی می­کند، به خرید آن اقدام می‌کند؛ درنتیجه از کاهش بیشتر قیمت جلوگیری می­شود. هنگامی نیز که قیمت سهام افزایش می­یابد، او به فروش آن اقدام می­کند که سبب پیشگیری از افزایش زیادتر قیمت خواهد بود.


2. نقدینگی بالا؛ هرچه فعالیت‌های بورس­بازی زیادتر باشد، خاصیت نقدینگی بازار افزایش می‌یابد. یعنی شرایطی حاکم می­شود که هرگاه، کسی به فروش اوراق خود تصمیم گرفت
، برای آن متقاضی وجود دارد و هنگامی‌که اراده خرید نمود، عرضه­کننده خواهد یافت. این نیز موجب افزایش میزان معاملات بورس و درنتیجه نشاط اقتصادی خواهد بود. هرچه میزان معاملات، بیش­تر باشد، و بازار پرتحرک‌تر و زنده‌تر باشد، قیمت‌هایی که در بازار ثانوی تعیین می‌شود، واقعی­تر خواهد بود و به‌دنبال آن، قیمت دارایی‌های بازار اولیه نیز واقعی­تر خواهد شد.


3. واقعی‌تر شدن قیمت‌ها؛ اگر سفته­بازان بتوانند آینده را به‌خوبی پیش­بینی کنند، ارزش آتی اوراق بهادار به ارزش واقعی اوراق نزدیک می­شود. اگر خریداران اوراق بهادار افزایش بهای اوراقی را کمتر از میزان افزایش واقعی آن پیش­بینی کنند، موجب می­شود که قیمت فعلی این اوراق، پایین‌تر از میزان واقعی تعیین شود. در این صورت، سفته‌بازانی که این وضعیت را درک می‌کنند به خرید اوراق اقدام می­کنند؛ تا در آینده با قیمت بالا آنها را بفروشند. اثر این خریدها این است که قیمت فعلی بازار، افزایش می­یابد و مظنه­های جاری به ارزش واقعی سرمایه­گذاری نزدیک می­شود.


 


ادله مخالفان


1.  انتشار اخبار دروغ؛ یکی از عوامل مؤثر بر تغییر قیمت سهام، عامل روانی است. اگر اخباری که در بازار سهام منتشر می­شود، حاکی از قیمت نامناسب اقتصادی یا وضعیت نامناسب صنعت یا شرکت باشد، قیمت سهام کاهش پیدا می­کند، در نقطه مقابل، اگر تبلیغات بر روی بهبود اوضاع اقتصاد یا شرکت خاص یا صنعت خاصی متمرکز باشد، موجب افزایش قیمت سهام می­شود. آنها برای دستیابی به مقصود خود، با یکدیگر ائتلاف می­کنند و حتی برای این کار، اتحادیه تشکیل می‌دهند و با انتشار شایعات وسیع در بازار سهام، به هدف خود دست می­یابند و صاحب سودهای سرشاری می­شوند.


2.  انجام معاملات صوری؛ بورس­بازان به‌تنهایی یا به کمک همدیگر به خرید و فروش هم‌زمان صوری سهام اقدام می­کنند. آنها در این معاملات خود، که به‌ظاهر شرایط یک معامله را دارا است، دارایی را منتقل نمی­کنند و تنها هدفشان ایجاد قیمت بالا یا پایین غیر واقعی برای سهام مورد نظرشان است. هنگامی‌که سفته­بازان به خرید در حجم بالا اقدام کردند، قیمت شروع به افزایش می­کند و اعتماد سرمایه­گذاران عادی که به بازار بورس مراجعه می­کنند؛ جلب می­شود آنها نیز به این امید که افزایش قیمت ادامه خواهد یافت، به خرید آن اقدام می­نمایند. این امر به‌طور مکرر اتفاق می­افتد و قیمت به‌صورت مصنوعی بالاتر و بالاتر می­رود. در این شرایط، بورس‌بازان به فروش موجودی سهام خود اقدام کرده و سود زیادی نصیب خود می­سازند. پس از آن وقتی شرائط آن سهام عادی شد، قیمت آن کاهش می­یابد وصاحبان سهام‌های خریداری‌شده، متضرر می­شوند. این امر، می‌تواند کل بازار مالی را دچار بحران کند.


3. انتشار اطلاعات نادرست توسط مدیران شرکت‌ها؛ برخی از مدیران شرکت‌ها اخبار نادرستی در مورد وضعیت خود منتشر می­کنند. آنها سود خود را بالاتر از میزان واقعی جلوه می­دهند تا موجب افزایش قیمت سهام شرکت آنها شود و در نتیجه سرمایه­گذاران به خرید آن اقدام کنند. بعد از چندی، مشخص می­شود که سود آنها از میزان اعلام‌ش
ده کمتر است؛ در نتیجه خریداران سهام زیان خواهند کرد.


پی نوشت:


[1]. معصومی‌نیا، غلام‌علی؛ ابزارهای مشتقه، بررسی فقهی و اقتصادی، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1387، جاپ اول، ص28.


[2]. نمازی، محمد؛ بررسی عملکرد اقتصادی بازار بورس اوراق بهادار در ایران، تهران، معاونت امور اقتصادی وزارت امور اقتصادی و دارایی، 1382 چاپ اول، ص19-17.


[3]. گلریز، حسن؛ بورس اوراق بهادار، تهران، امیر کبیر، 1374، چاپ اول، ص20.


[4]. دوانی، غلامحسین؛ بورس، سهام و نحوه قیمت‌گذاری سهام شرکت‌ها، تهران، نخستین، 1375، ص11-12.


[5]. جهانخانی، علی و پا
رسائیان، علی؛ بورس اوراق بهادار، تهران، انتشارات دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، 1375، چاپ دوم، ص106.


[6]. معصومی‌نیا، غلام‌علی؛ پیشین، ص29.


[7]. رضایی، مجید؛ معاملات بازار بورس فلزات و محصولات کشاورزی در آیینه فقه اسلامی، مجله علمی-پژوهشی اقتصاد اسلامی، 1384، ش20، ص14 و درخشان، مسعود؛ مشتقات و مدیریت ریسک در بازارهای نفت، تهران، مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی، اوّل، 1383، ص149-152.


[8]. موسویان، سید عباس؛ ابزارهای مالی اسلامی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1386، چاپ اول، ص35-36.


[9]. همان.


[10]. معصومی‌نیا، غلام‌علی؛ پیشین، ص34-35.


[11]. همان.


[12]. همان.


[13]. گلریز، حسن؛ پیشین، ص32-33.


[14]. همان.


[15]. فرهنگ، منوچهر؛ فرهنگ بزرگ علوم اقتصادی، تهران، البرز، 1371، چاپ اول، ج2، ص2069.


[16]. معصومی‌نیا، غلام علی؛ پیشین، ص40.


[17]. همان، ص37-41.


www.pajoohe.com

به این مطلب امتیاز دهید:
اشتراک گذاری در telegram
اشتراک گذاری در whatsapp
اشتراک گذاری در facebook
اشتراک گذاری در email

فرصت ویژه برای علاقه مندان به نویسندگی

شما می توانید مقالات خود را با نام خود در وب سایت موسسه منتشر نمائید. برای شروع کلیک نمائید.

نویسنده مقاله باشید