چگونه قرآن بخوانيم؟- بخش دوم: بيست و پنج نكته درباره خواندن صحيح قرآن

آيت الله محمد مهدي آصفي  / ترجمه: سيد حبيب الله طاهري

و اك
نون به بيست و پنج نكته در مورد تلاوت قرآن مي‌پردازيم و اين نكته‌ها مجموعه‌ي از آگاهي‌ها، تجربه‌هاي دانشمندان و حاملان قرآن است كه در اين نوشته جمع‌آوري شده است.

1. طهارت

از كليدهاي وارد شدن در گستره‌ي قرآن اين است كه قاري قرآن با طهارت باشد. طاهر بودن يعني با وضو و يا غسل و يا تيمم بودن تأثير فراوان در روح قاري قرآن دارد و اينكه بتواند به معارف و معاني قرآن دست پيدا كند.

علي(ع) فرمود:

«لايقرأ العبد القرآن إذا كان علي غير طهور حتي يتطهر»(8).

بنده‌ي كه طهارت ندارد تا هنگامي كه طهارت نگرفته نبايد قرآن بخواند.

در اين نوشته يادآور شديم كه صعود و سقوط قاري قرآن با پيوند روحي او با قرآن ارتباط دارد. بالاترين درجه‌ي اين ارتباط آن است كه انسان در حالي‌كه براي نماز در مقابل خداوند ايستاده قرآن بخواند.

انس از پيامبر(ص) چنين نقل مي‌كند:

«و إن استطعت أن تكون بالليل و النهار علي طهارة فافعل.»(9)

اگر توانايي آن را داشته باشي كه شب و روز با طهارت باشي اين كار را انجام بده.

امر به طهارت براي اين است كه طهارت بر قلب و روح انسان تأثير دارد.

2. مكان و زمان قرائت قرآن

از عواملي كه به حضور قلب انسان هنگام قرائت قرآن كمك مي‌كند، برگزيدن زمان و مكان مناسب است.

خداوند برخي از مكان‌ها را بر برخي ديگر برتري داده است. همانگونه كه بعضي از زمان‌ها را برتري داده است. انتخاب زمان‌ها و مكان‌هاي برتر براي نماز، دعا، ذكر و قرائت قرآن فايده‌هاي فراوان در حضور قلب انسان به سوي خداوند دارد.

از اين مكان‌هاي مقدس مساجد است و با فضيلت‌ترين مساجد، مسجدالحرام، مسجد نبوي در مدينه منوره، مسجد الاقصي و مسجد كوفه است و از مكان‌هاي مقدس مرقدهاي اولياي خداوند و حرم‌هاي اهل بيت(ع) و به خصوص حرم مطهر امام حسين(ع) است و برترين مكان مقدس وادي عرفه در روز عرفه است كه رحمت خداوند بدون حساب بر حاجيان سرازير مي‌شود كه در آنجا دو عامل زمان و مكان باهم جمع شده است.

از زمان‌هاي مقدس كه براي حضور قلب مفيد و مؤثر است شب و روز جمعه، شب قدر، روز عرفه، ماه رمضان و شب نيمه شعبان است. اين زمان‌ها و مكان‌ها تأثير ويژه و ژرف بر قلب‌ها براي عبادت دارد و اينكه خداوند دل‌هاي انسان را براي ذكر، نماز، دعا و قرائت قرآن آماده مي‌كند.

سزاوار است كه قاري قرآن امور ذيل را در نظر بگيرد:

1. براي قرائت قرآن مكان پاكيزه و تميز را انتخاب نمايد؛

2. در وقت قرائت قرآن رو به قبله بنشيند و رو به قبله نشستن براي قرائت قرآن در غير نماز مستحب است. در روايت آمده است كه بهترين نشستن اين است كه انسان رو به قبله بنشيند و در حالت سكينه و وقار باشد.(10)

3. مكاني كه انسان براي قرائت قرآن در نظر مي‌گيرد، بايد به انسان كمك كند كه قلب انسان از همه چيز فارغ باشد. عوامل خارجي مشغول‌زا را از خودش دور سازد.

از نظر زمان كوشش كند كه قرائت قرآن را در شب يا وقت‌هاي نزديك شب مثل صبح زود انجام دهد. البته اين سخن معنايش اين نيست كه قرائت قرآن را در روز ترك كند ـ چون در خلوت‌هاي شب اموري كه انسان را به خودش مشغول سازد و او را از ياد خدا بازدارد كم است. در اين وقت انسان بيشتر متوجه خدا مي‌گردد. به اين جهت در قرآن مكرر به شب زنده‌داري و تهجد سفارش شده است:

«يا ايها المزمل، قم الليل إلا قليلاً نصفه أو النقص منه قليلاً او زد عليه و رتل القرآن ترتيلاً.» (مزمل/1-4).

اي جامه به خود پيچيده شب را ـ جز اندكي ـ بپاخيز. نيمي از آن يا اندكي از آن نيمه را كم كن. يا اندكي بر آن بيفزاي و قرآن را آرام و روشن بخوان.

در خلوت‌هاي و تاريكي‌هاي شب قلب انسان به ذكر خدا، دعا، استغفار، تلاوت قرآن و نافله‌ي شب آرام مي‌گيرد.

اميرالمؤمنين(ع) فرمود:

«و ما كان من القيام بالليل فهو افضل ل‍أنّه أفرغ للقلب.»(11)

نماز در شب بهتر است، چون در شب قلب انسان از امور ديگر فارغ است.

از رجابن ضحاك نقل شده كه: حضرت امام رضا(ع) در مسير خراسان بيشتر شب‌ها به قرائت قرآن مشغول مي‌شد. هر وقت به آيه‌ي مي‌رسيد كه در آن از بهشت و دوزخ ياد مي‌شد از خداوند مي‌خواست كه بهشت را نصيب او گرداند و از آتش دوزخ به خدا پناه مي‌برد.(12)

از وقت‌هايي كه مستحب است در آن قرآن فراوان خوانده شود ماه رمضان است؛ زيرا رمضان بهار دل‌هاست. امام باقر(ع) فرمود:

«لكل شيء ربيع و ربيع القرآن شهر رمضان.»(13)

براي هر چيزي بهار است و بهار قرآن ماه رمضان مي‌باشد.

4. قرائت قرآن در مساجد و اجتماعاتي كه براي قرائت قرآن، ذكر، دعا آماده شده مستحب است و اين اجتماعات توجه انسان را به خدا بيشتر مي‌كند.

پيامبر اسلام(ص) فرمود:

«ما من قوم يذكرون الله إلا حفّت بهم الملائكة، و غشيهم الرحمة و نزلت عليهم السكينة و ذكرهم الله فيمن عنده.»(14)

هيچ گروهي ياد خدا نكرد جز اينكه فرشتگان آنان را احاطه كردند، و رحمت الهي آنان را فراگرفت و آرامش روحاني بر آنان فرود آمد و خداوند از آنان در حضور كساني كه پيش‌اش بود به نيكي ياد كرد.

و نيز از آن حضرت نقل شده كه فرمود:

«ما اجتمع قوم في بيت من بيوت الله تعالي، يتلون كتاب الله و يتدا رسونه بينهم إلاّ نزلت عليهم السكينة و غشيتم الرحمة و حفتهم الملائكة و ذكرهم الله فيمن عنده.»

هيچ گروهي در خانه‌اي از خانه‌هاي خداوند جمع نشدند مگر براي تلاوت كتاب خداوند و درس دادن به يكديگر در اين صورت آرامش براي آنان فرود آمد، رحمت الهي آنان را فراگرفت و فرشتگان آنان را احاطه نمودند و خداوند از آنان در نزد كساني كه در حضورش بود به نيكي ياد كرد.

5. قرائت قرآن در مسيرهاي رفت و آمد مردم و مكان‌هاي اين چنيني مكروه است؛ زيرا آنان را به جاي توجّه به قرآن به امور ديگر مشغول مي‌سازد.

امام صادق(ع) از پدرانش از اميرالمؤمنين(ع) چنين نقل كرده است:

«سبعة لايقرئون القرآن: الراكع و الساجد، و في الكنيف و في الحمام، و الجنب، و النفساء، و الحايض.
»(15)

هفت گروه نبايد قرائت قرآن كنند: فرد در حال ركوع و سجده، در جاهاي كثيف، حمام، و افرادي كه در حال جنابت، نفاس و حيض هستند.

و نهي در اين روايت حمل بر كراهت شده است.

6. تلاوت قرآن در محافلي كه در آنجا طرب، لهو و معصيت خداوند است، مكروه مي‌باشد.

7. برا
ي تلاوت قرآن در خانه‌ها آثار و بركات فراوان است كه نصوص اسلامي بر آن دلالت دارد. از جمله:

الف ـ پيامبر اسلام(ص) فرمود:

«نوّروا بيوتكم بتلاوة القرآن، و لاتتخذوها قبوراً، كما فعلت اليهود و النصاري صلّوا في الكنائس و البيع و عطّلوا بيوتهم، فإن البيت إذا كثر فيه تلاوة القرآن كثر خيره و أتسع أهله، و اضاء لاهل السماء كما تضيء نجوم السماء ل‍أهل الدنيا.»(16)

خانه‌هاي خود را با خواندن قرآن روشن كنيد و آنها را گورستان نشماريد چنانكه يهود و نصاري كردند، در همان كليساها و معبدهاي خود نماز خواندند و خانه‌هاي خود را بي‌عبادت گذاردند؛ در خانه‌ي كه بسيار قرآن خوانده شود خيرش فراوان گردد و اهل آن توسعه يابند و براي اهل آسمان نور
و روشنايي مي‌بخشند همانگونه كه اختران آسمان براي زمينيان نور افكني مي‌كنند.

ب ـ اين خانه‌ها آسمانيان را روشنايي مي‌بخشد همانگونه كه ستارگان آسمان زمينيان را روشنايي مي‌بخشد.

امام صادق(ع) فرمود:

«إن البيت إذا كان فيه المرء المسلم ليتلوا القرآن يتراءي ل‍أهل السماء كما يتراءي لاهل الدنيا الكواكب الدري في السماء.»(17)

چون در خانه‌ي مرد مسلمان باشد و قرآن بخواند اهل آسمان آن خانه را به يكديگر نشان دهند، همانگونه كه زمينيان ستارگان درخشان را به همديگر نشان مي‌دهند.

ج ـ در خانه‌ي كه قرآن خوانده شود فرشتگان جمع مي‌شوند و از آن خانه شيطان‌ها رانده مي‌شوند.

امام علي(ع) فرمود:

«البيت الذي يقرأ فيه القرآن و يذكر الله فيه، تكثر بركته و تحضره الملائكة و تهجره الشياطين و يضيء ل‍أهل السماء، كما تضيء الكواكب لاهل الارض، و أن البيت الذي لايقرأ فيه القرآن و لايذكر الله فيه، تقل بركته و تهجره الملائكة، و تحضره الشياطين.»(18)

خانه‌اي كه در آن قرآن خوانده شود و ياد خدا گردد بركت‌اش فراوان گردد، فرشتگان در آن خانه فرود آيند و شيطان‌ها دور گردند و براي آسمانيان روشنايي مي‌بخشد همانگونه كه ستارگان آسمان براي زمينيان روشنايي مي‌بخشد. خانه‌اي كه در آن قرآن خوانده نشود ياد خدا نگردد، بركت‌اش اندك مي‌گردد و فرشتگان فرار مي‌كنند و شياطين حاضر مي‌شوند.

د ـ خداوند بر ساكنان خانه‌اي كه در آن قرآن خوانده مي‌شود آسان مي‌گيرد.

امام رضا(ع) فرمود:

«اجعلوا ل
بيوتكم نصيباً من القرآن، فإن البيت اذا قرأ فيه القرآن يسّر علي اهله و كثر خيره و كان سكانه في زيادة و إذا لم يقرأ فيه القرآن ضيق علي اهله و قل خير، و كان سكانه في نقصان.»(19)

براي خانه‌هايتان بهره‌ي از قرآن قرار دهيد؛ زيرا خانه‌ي كه در آن قرآن خوانده شود خداوند بر اهل آن آسان مي‌گيرد، خير و بركتش را فراوان مي‌كند و ساكنان آن خانه در فراواني نعمت قرار مي‌گيرند. اگر در خانه‌ي قرآن خوانده نشود خداوند بر اهل آن خانه سخت مي‌گيرد و بركتش كم مي‌شود و ساكنانش در نعمت اندك واقع مي‌شوند.

ه‍ ـ اطفال از هنگام كوچكي با نغمه‌ها و تلاوت قرآن انس مي‌گيرند.

3. نحوه‌ي نشستن هنگام قرائت قر
آن

بر قاري قرآن مراعات آداب نشستن هنگام تلاوت قرآن لازم است؛ زيرا قاري كسي است كه سخن الهي و عهد خدا به سوي بندگانش را مي‌خواند. سزاوار است كه نشستن مناسب اين خطاب و عهد الهي باشد.

مستحب است كه قاري قرآن رو به قبله باشد. در حديثي چنين آمده است:

«خير المجالس ما اسقبل به القبلة و يجلس متخشعا بسكينة و وقار، مطرقا رأسه، و يكون جلوسه وحده في أدب و خضوع لجلوسه بين يدي معلمه.»(20)

بهترين نحوه‌ي نشستن اين است كه رو به قبله و با سكينه و وقار باشد و سرش را فرو افكند، همانگونه كه پيش استاد و معلم خود مي‌نشيند با ادب و خضوع بنشيند.

و از آداب نشستن قاري اين است كه چهار زانو بنشيند و پاهاي خود را روي هم نگذاشته و به پشت تكيه ندهد و پاهايش را دراز نكند.

نشستن‌اش مانند افراد متكبر و خودخواه نباشد؛ بلكه با خشوع و متانت باشد؛ زيرا وي سخنان پروردگارش را تلاوت مي‌كند.

نشستن مؤدبانه در روح قاري تأثير مي‌گذارد تا قلب او را خاشع سازد؛ زيرا بين جسم و روح انسان تعامل متقابل وجود دارد. وقتي جسم انسان خاشع شد روح او خاشع مي‌گردد و برعكس هرگاه روح وي خاشع شد جسم وي نيز خاشع خواهد شد.

و از آداب قرائت قرآن اين است كه در حال خستگي و خواب آلودگي قرآن نخواند؛ بلكه هنگامي كه نشاط و ميل قلبي براي خواندن دارد قرآن بخواند.

4. مستمر و پيوسته قرآن خواندن

امام صادق(ع) فرمود:

«القرآن عهد الله إلي خلقه، فقد ينبغي للمرء المسلم أن ينظر في عهده و أن يقرأ منه كل يوم خمسين آية.»(21)

قرآن عهد و فرمان خدا با خلقش هست، پس بر مسلمان شايسته است كه به عهدش نگاه كند و هر روز پنجاه آيه از قرآن بخواند.

بر انسان مسلمان لازم است كه به عهد و خطاب خداوند نگاه كند و اين نگاه پيوسته باشد و هنگام خواندن قرآن خود را مخاطب سخن الهي قرار دهد، در نفسش هيبت و بزرگي خدا را جاي دهد. و خود را براي فهم كلام الهي آماده كند و در معاني قرآن تدبّر نمايد و از سخنان خداوند استقبال و دعوت الهي را اجابت نمايد.

زهري مي‌گويد: به امام علي بن الحسين عرض كردم كدام عمل بهتر است آن حضرت فرمود: عمل حال و مرتحل (درآيد و كوچ كند) عرض كردم حال و مرتحل چيست؟ فرمود: شروع و ختم قرآن هر زمان از اولش شروع كند و به آخرش ختم نمايد.(22)

و اين گشت و گذار دايم در قرآن اين است كه از آغازش شروع و به پايان‌اش ختم كند، وقتي به آخر قرآن رسيد دوباره از اول آن شروع مي‌كند و اين حركت دايمي است و اين حركت در توجه، وجدان و قلب انسان تأثير مي‌گذارد و انسان همواره با قرآن در ارتباط است؛ زيرا هر قرائتي بوي خوش مخصوصي به خود را دارد و در هر مرتبه انسان لذت جديدي مي‌برد كه آن لذت در نوبت قبلي نبود، هر اندازه كه قرآن تكرار شود انسان از ژرفا و آفاق قرآن مطالب جديدي را كشف مي‌كند كه در دفعات قبلي كشف نكرده بود.

قرآن كتاب عجيب و شگفت انگيز است. هر اندازه تكرار شود شوق انسان بيشتر مي‌شود و براي انسان گنج‌هاي فراواني به دست مي‌دهد و در ذهن انسان مطالب جديدي نقش مي‌بندد.

ادامه دارد…

&n
bsp;

پی نوشت:

8. الخصال للشيخ الصدوق، ج 2، ص 164.

9. عدة الداعي، ص 212.

10. التبيان في آداب حملة القرآن، ص 62.

11. في رحاب القرآن، ج 12، صص 206-207.

12. بحار الانوار، ج 92، ص 210.

13. همان، ص 213.

14. التبيان في آداب حملة القرآن، صص 82-83.

15. بحار الانوار، ج 92، صص 212-213.

16. اصول كافي، ج 2، ص 610.

17. همان.

18. همان.

19. عدة الداعي، ص 211.

20. التبيان في آداب حملة القرآن، ص 64.

21. اصول كافي، ج 2، ص 609.

22. في رحاب القرآن، ج 1، ص 169.

www.faslnamekothar.com