ورود

ثبت نام

موسسه قرآن و نهج البلاغه
home-icone
Institute of Quran & Nahjul Balaghah

آداب باطنی و ظاهری تلاوت قرآن

فهرست مطالب

الف ـ نیت و دوام آن:


قالَ الصّادِقُ ـ عَلَیْه الْسَّلامُ ـ : … فَاِنَّ مَنْ النّاسِ مَنْ یَتَعَلَّمَ الْقُرآنَ لِیُقالَ: فُلان قارِئٌ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَتَعَلَّمَهُ فَیَطْلُبُ مِنْهُ الصَّوْتَ؛ فَیُقالُ فُلانٌ حَسَنُ الصَّوت
ِ
.


همانا برخی از مردم، قرآن را می آموزند تا گفته شود: فلانی قاری است! و بعضی از ایشان، قرآن را می آموزند و هدفشان صوت است، پس گفته می شود: فلانی خوش صداست!


قاَلَ رَسولُ الله ـ صَلَّی الله علیه و آله و سَلَّمْ ـ تَکَلَّمَ النّارُ یَوْمَ الْقِیمَةِ ثَلاثَهً: … وَ تَقولُ لِلْقارِئِ: یاَمَنْ تَزَیَّنَ لِلنّاسِ وَ بارِزِ اللهَ بِالْمَعاصی فَتَزْدَرَدَهُ.


آتش روز قیامت به قاری قرآن می گوید: ای کسی که برای مردم خود را آراستی و آشکارا معصیت خدا نمودی، پس او را در خود فرو می کشد.


قالَ رَسولُ الله ـ صَلَّی الله علیه و آله وَ سَلَّمْ ـ : … وَ مَنْ قَرَءَ الْقُرآنَ یُریدُ بِهِ سُمْعَةً وَ الْتِماسَ الدَّنیا، لَقَی اللهُ یَوْمَ القِیامَةِ وَ وَجْهُه عَظْمٌ لَیْسَ عَلَیْهَ لَحْمٌ .


و کسی که به قصد سمعه (رسیدن خبری به
گوش مردم) و دنیادار شدن قرآن بخواند؛ روز قیامت خدا را ملاقات می کند در حالی که صورتش گوشت ندارد
.


تلاوت قرآن عبادت است و باید نیت صحیح داشته باشد. (به اصطلاح، قربةً الی الله باشد). کوچکترین شائبه ای در آن موجب از بین رفتن عمل است و تلاوت را تباه می سازد.


بهترین نیت برای هنر قرائت، اطاعت امر رسول الله ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ می باشد که راجع به آن در فصل سوم مفصلاً بحث کردیم.


پیامبر فرموده اند: قرآن را زیبا بخوانید، اگر استطاعت آن وجود دارد و خدا نعمت حسن صوت را عنایت کرده است. باید برای اطلاعت امر ایشان، هنر قرائت را فرا گرفته سعی کنیم قرآن را به زیباترین وجه تلاوت کنیم.


پس دقت داشته باشیم هنگام تلاوت قرآن به کسی جز حق تعالی توجه نداشته باشیم (هر که می خواهد باشد: مستمعین، داوران مسابقه، استاد جلسه…) مگر کسانی را که خود او فرموده است که به یادشان باشیم. یعنی رسول اکرم و ائمه علیهم السلام. فقط و فقط برای خدا باید تلاوت کرد؛ نه به قصد ریا و خودنمایی و یا این که بگویند فلانی قاری خوبی است و یا به قصد شهرت و معروفیت. هر کدام از اینها که به قلب قاری وارد شود تلاوتش را تباه می سازد. از این روست که باید نیت، دوام داشته باشد و از ابتدای اعوذ بالله، تا آخر صدق الله استمرار یابد و این ادامه نیت حاصل نمی شود مگر با دوام استعاذه. به این معنی که پس از استعاذه لفظی، باید تا پایان تلاوت قلباً استعاذه داشت و از شر وساوس ابلیس و نفس اماره به صاحب قرآن پناه برد.


تثبیت این امر و ملکه شدن آن برای نفس، کار بسیار دشوار و مشکلی است که در بیان آسان می آید. تقویت دو قوه الهی انسان، یعنی عقل نظری که همان اعتقادات است و عقل عملی که انجام واجبات و ترک محرمات می باشد، موجب ظهور این امر می شود و باید از خدا توفیق آنرا خواست.


برای جلوگیری از وسوسه های شیطانی در ضمن تلاوت این روش مناسب است: اگر در اثنای تلاوت، مقام یا تحریر و یا قاعده تجویدی برای خوش آمد مستمعین یا استاد یا لذت نفسانی اجرا شد، باید بلافاصله تلاوت را قطع نمود، اگرچه در اوائل تلاوت باشد و مستمعین دلگیر شوند. رعایت آداب هنر قرائت برتر از خوش آمد مردم است. اما اگر کسی جسارت این کار را نداشت، فوراً استغفار نموده و تلاوت را ادامه دهد.


بکوشیم خدا را از خود راضی کنیم. با این بیانات، بطلان این کلام معروف که باید قرآن را «برای مردم» خواند روشن می شود. توجه داشته باشیم که ما موظفیم فقط برای خدا و خوش آمد، و قرآن بخوانیم، با این هدف که بندگانش را بیدار نموده و قلوبشان را با زلال قرآن شستشو دهیم و به سوی حق و اولیائش رهنمون سازیم.


ب ـ تفکر در عظمت کلام الهی و حضور قلب:


قالَ رَسولُ الله ـ صَلَّی الله علیه و آله و سَلَّمْ ـ : لا یَنْبَغی لِحامِلِ الْقُرآنِ اَنْ یَظُنَّ اَنَّ اَحَداً اُعْطی اَفضَلَ مِمّا اُعْطی لاِنَّه
ُ لَوْمَلِکَ الّدُنیا بِاَسْرِها لَکانَ الْقُرآنُ اَفْضَلَ مِمّا مَلِکَهُ
.


برای قاری قرآن شایسته نیست که گمان کند به کسی چیزی بهتر از آنچه به او عطا شده است داده اند. زیرا اگر تمام دنیا را مالک شود، قرآن بزرگتر از دارایی اوست.


قاری قرآن باید در عظمت کلام الله تفکر نماید. در نزول و چگونگی متجلی شدن آن در عالم مُلک، به شکل الفاظ و کلماتی که قابل فهم برای بشر است، دقت نماید. ثمره این تفکر، خشوع و خضوع در برابر کلمات الهی است. زیرا وی تالی و قاری کلماتی است که از عرش جلال الهی نازل شده است و همانقدر که متکلم آن کلمات عظیم است، کلام وی نیز عظمت دارد. پس از آن در لطف حق تعالی نظر کند و رحمت و مهربانی او را یاد نماید که برای هدایت او، عالی ترین مفاهیم و معارف را در قالب حروف و اصوات بشری نازل فرمود که اگر این نزول نبود، بشر از فهم صفات الهی عاجز می بود. و یا اگر این ن
زول در حد طاقت بشری نبود، فهم آن ممکن نمی شد و آنچه در آسمان و زمین است متلاشی می شد. همانطور که کوه، تجلی الهی را تحمل ننمود و متلاشی گشت. اگر خداوند به حضرت موسی (ع
) عظمت روحی عطا نفرموده بود، طاقت دیدن تجلی حق تعالی و شنیدن کلامُ الله را نداشته، همچون کوه متلاشی می گشت.


با این افکار، آتش عشق و شوق الهی در نفس قاری مشتعل شده و آماده مخاطبه با حضرت حق می گردد.


خدای رحیمی که قرآن را از حقیقت لا یُدرِک و لا یوصَفش تا مرتبه فهم انسانی نزول داده و با همه ضعف و نقص انسان، او را مخاطب خویش گردانیده است.


در اثر این عشق، قاری قرآن هنگام تلاوت، حضور قلب یافته و فقط متوجه حق تعالی می شود و اگر در تلاوت آیه ای این حضور محو گردید، بازگشته و آیه را تکرار می کند.


اثرات حضور قلب و تعظیم قرآن و متکلم آن، دوری از صفات رذیله چون ریا، سمعه، حسد، کبر، عجب و … می باشد. پس بکوشیم با تمرین و تلقین و تمنا و التماس به ساحت مقدس الهی، حضور قلب به هنگام تلاوت را ملکه خویش گردانیم.< o:p>


ج) تدبّر:


قالَ اَمیرُالْمؤمنینَ، عَلیّ ـ عَلَیْه السَّلامُ ـ لا خَیْرَ … و لا فی قِراءَةٍ لا تَدَبُّرَ فیها.


در قرائتی که تدبر نباشد، خیری نیست.


عَن الزُّهَری، قالَ: سَمِعْتُ علیَّ بْنَ الْحُسْین ـ عَلیْه السَّلامُ ـ یَقْولُ: آیاتُ الْقُرآنِ خَزائِنُ الْعِلْمِ فَکُلَّما فُتِحَتْ خَزانةُ یَنْبَغی لَکَ اَنْ تَنْظُرَ ما فیها.


شنیدم امام زین العابدین ـ سلام الله علیه ـ می فرماید: آیات قرآن گنجینه های دانش است، پس هر گاه گنجینه ای گشوده شد، سزاوار است که تو در آن نگاه کنی.


آنچه از آغاز کتاب کراراً بدان اشاره شد و گفتیم که از اهداف عالیه هنر قرائت است، تدبر در آیات شریفه کلامُ الله می باشد. اگر تدبّر نباشد، تلاوت ما همچون خواندن آوازهای عربی است. اگر چه ثواب ظاهری قرائت قرآن شامل حال ما می شود، ولی اثرات معنوی نخواهد داشت.


اثرات تدبّز عبارتند از:


۱ فهم کلامُ الله: ابن مسعود می فرماید: کسی که می خواهد علم اولین و آخرین را بیاموزد، در قرآن تدبر نماید. وقتی قاری قرآن صفات الهی تدبر می کند، معانی اسماء و صفات را فهمیده، چه بسا اسراری را از این معانی درک نماید و هنگامی که در افعال حق تعالی تدبر می کند به عظمت خالق پی برده و در آینه همه اشیاء، وجود او را می بیند. اگر در احوال انبیاء تدبر کند رحمت و لطف او را در می یابد و عشق انبیاء را برای هدایت مردم می فهمد.


با تدبر در احوال مکذّبین و امم انبیاء، حالت خوف در او ایجاد شده، از شر نفس و شیطان به خدا پناه می برد و از سوء فعل و قصور و تقصیرش در انجام تکالیف الهی شرمسار شده، تهیه می نماید.


البته، فهم هر کس از آیات شریفه بستگی به ظرفیت وجودی
و نورانیت نفسانی او دارد. زیرا همانطور که ظاهر قرآن را جز با طهارت نمی توان لمس کرد باطن قرآن را نیز بدون طهارت باطنی نمی توان شناخت
.


آداب ظاهری


هنر قرائت مانند دیگر عبادات، آداب خاصی دارد که باید آنها را شناخت و انجام داد. بدون رعایت این آداب، حق تلاوت ادا نمی شود و مشقت و زحمت قاری هَباءً مَنثورا می گردد. در این فصل به بررسی این آداب خواهیم پرداخت و از حضرت حق می خواهیم که ما را موفق به رعایت کامل آنها بفرماید و اگر هم قصور، یا تقصیری در آن بود به فضل و کرم خویش با ما معامله فرماید.


اَللّهُمَّ عامِلْنا بِفَصْلِکَ وَ لا تُعامِلْنا بِعَدْلِکَ یا کَریم.


آداب ظاهری


الف) طهارت و نظافت:


قالَ اَمیرُالمُؤمِنینَ ـ عَلَیْهِ السَّلامُ ـ لا یَقْرَاُ الْعَبْدَ اذا کانَ عَلی غَیْرِ طَهورٍ حَتّی یَیَطَهَّرَ.


بنده خدا، هنگامی که طهارت ندارد، قرآن تلاوت نمی کند.


قالَ الصّادقُ ـ عَلَیْه السَّلامُ ـ کانَ فیما وَعَظَ اللهُ تبارک وَ تَعالی بِه عیسی: وَاقْرَأْ کِتابی وَ اَنْتَ طاهِرٌ< /SPAN>.


و کتاب مرا در حالی که پاکیزه و با طهارتی بخوان.


عَنِ الصّادقِ ـ عَلَیْهِ السَّلامُ ـ قالَ: قالَ رسولُ الله ـ صَلَّی اللهُ و الِهِ و سَلَّمْ ـ : نَظِّفوا طَریقَ الْقُرآن؛ قیلَ یا رسول اللهِ وَ ما طَریقُ الْقُرآنِ؟ قالَ؛ اَفْواهُکُمْ قیل بِماذا؟ قالَ صَلَّی اللهِ عَلَیهِ و آله و سلَّم: بِالسِّواکِ.


راه قرآن را تمیز نمایید. گفتند: راه قرآن چیست؟ فرمودند: دهانهایتان. گفتند: به چه وسیله؟ فرمودند: با مسواک.


بر قاری قرآن لازم است، هنگام تلاوت پاکیزه باشد. اگر چه وضو گرفتن برای قرائت قرآن مستحب است، ولی رعایت ادب در محضر حق تعالی، وضو داشتن را ایجاب می کند. همچنین نظافت بدن و دهان و پوشیدن لباس تمیز، از آداب ظاهری هنر قرائت می باشد. رعایت این آداب موجب نورانیت قاری و زیباتر شدن تلاوتش می گردد. زیرا تلاوت قرآن، گفتگوی عابد و معبود است و به هنگام گفتگو با مولا باید طاهر و نظیف بود.


ب) رعایت وقار و استقبال قبله
:


قالَ رَسولُ اللهِ ـ صَلَّی اللهُ علَیَه و آله وَ سَلَّم ـ یَقُولُ اللهُ عَزَّ و جلَّ: یا حَمَلَة الْقرآنِ تَحَبَّبوا اِلَی اللهِ بِتَوْقیرِ کِتابِهِ یَزِدْکُمْ حُبَّا و یُحْبِبْکُمْ اِلی خَلْقِهِ.


ای حاملان قرآن، با بزرگداشت قرآن و حفظ وقار در مقابل آن، خدا را دوست بدارید تا این دوستی را افزایش دهد و شما را محبوب مردم قرار دهد.


قاری قرآن باید احترام قرآن را حفظ نماید. مکان، زمان و حالتی را برای تلاوت انتخاب کند که منافی شأن و عظمت کلام وحی نباشد (در حال راه رفتن، یا در حال رانندگی،‌ یا در حمام و …). حتی الامکان رو به قبله تلاوت نماید و بدنش آرام باشد. نتیجه محترم داشتن قرآن و رعایت وقار در برابر آن، این است که خداوند محبتش را نسبت به قاری افزون ساخته و او را محبوب مردم قرار می دهد.


ج) دعا قبل و بعد از تلاوت


قالَ الْحَسَنُ بْنُ عَلیَّ ـ عَلیْهِ السَّلامُ ـ : مَنْ قَرَء القُرآنَ کانَتْ لَهُ دَعْوة مُجابةٍ اِمّا مُعَجَّلَة وَ اِمّا مُؤجَّلَةً. وَ عَنِ ا
لصّادِق ـ عَلَیْهِ السَّلامُ ـ ؛ اِذا اَخَذْتَ الْمُصْحَفَ فَقُلْ
: «اَللّهُمَّ اِنّی اُشْهِدُکَ اَنَّ هذا کِتابَکَ الْمُنْزَلَ مِنْ عِنْدِکَ عَلی رَسولِکَ مُحَمَّد بن عَبْدِالله وَ کِتابَکَ النّاطِقِ عَلی لِسانِ نَبِیِّکَ جَعَلْتَهُ هادیاً مِنْکَ اِلی خَلْقِکَ وَ حَبْلاً مُتَّصِلاً فیما بَیْنَکَ وَ بَیْنَ عِبادِکَ. اَللّهُمَّ اِنّی نَشَرْتُ عَهَدَکَ وَ کِتابَکَ. اللّهُمَّ فَاجْعَلُ نَظَری فیهِ عِبادَةً وَ قِراءَتی فیه ذِکْراً وَ فکری فیه اعْتِباراً وَ اجْعَلْنی مِمّنِ اتَّعَظَ بَبیانِ مَواعِظِکَ فیه وَ اجْتَنَبَ مَعاصِیکَ وَ لا تَطْبَعْ عِنْدَ قِراءتی عَلی قَلْبی وَ لا عَلَی سَمْعی وَ لا تَجْعَلْ عَلی بَصری غِشْاوَةً وَ لا تَجْعَلْ قِراءتی قِراءةً لاْ تَدَبُّر فیها، بل اجْعَلْنی اَتَدبُّرَ ایاتِه وَ اَحْکامِه اخذاً بِشَرایعِ دینِکَ. وَ لا تَجْعَلْ نَظَری فیهِ غَفَلةً وَ لا قِراءتی هَذْراً. اِنَّکَ اَنْتَ الَّرئوفُ الرَّحیم.


وَ قَدْ رُوِیَ لِلْفراغ اَنَّهُ یقولُ: «اللّهُمَّ اِنّی قَدْ قَرأتُ ما قَضَیتَ مِنْ کِتابِکَ الِّذی اَنْزَلْتَهُ علی نَبیِّکَ الصّادِق ـ صَلَّی الله علیه و آله و سَلَّمْ ـ فَلَکَ الْحَمْدُ رَبَّنا اَللّهُمَّ اجْعَلْنی مِمَّنْ یُحِلُّ حَلالَهُ وَ یُحَرِّمُ حَرامَهُ وَ یُؤمِنُ بِمُحْکَمِهِ وَ مُتَشابِهِهِ وَ اَجْعَلْهُ اُنساً فی قَبْری وَ اُنْساً فی حَشْری وَ اجْعَلْنْی مِمَّنْ تَرْقیهِ بِکُلِّ ایهٍ دَرَجةً فی اَعْلی عِلّیِّین، امینَ رَبَّ الْعالَمینَ.


کسی که قرآن بخواند، برای وی دعای مستجابی است، یا در حال و یا در آینده.


هنگامی که قرآن را گرفتی پس بگو:


خدایا! ترا شاهد می گیرم که این کتاب توست که بر رسولت، از جانب تو نازل شده است و کلام ناطق توست که بر زبان نبیت جاری شده است. آنرا هدایت کننده ای از جانب خودت برای مردم قرار دادی و ریسمان متصلی بین خود و خلقت قرار دادی. خدایا! کتاب و عهدت را گشودم، پس نگاهم را در آن عبادت و قرائتم را ذکر و فکرم را عبرت قرار ده و مرا از کسانی که از بیان موعظه هایت پند گیرند و از معاصیت دوری می گزینند، قرار ده و بر دل و گوش و چشمانم، هنگام قرائت مهر غفلت نزن و قرائتم را قرائت بی تدبر قرار مده بلکه مرا متدبر در آیات و احکام و گیرنده دستورات دینت قرار ده و قرائتم را با غفلت و بی دقت قرار مده. همانا تو با رأفت و مهربانی و پس از تلاوت می گوید:


خدایا! آنچه از کتابت مقدر فرموده بودی، خواندم پس ای خدای ما، سپاس مخصوص توست. خدایا! مرا از کسانی که حلال آنرا حلال و حرام آنرا حرام می دانند و به محکم و متشابهش ایمان دارند قرار ده و قرآن در قبر و حشر انس من قرار ده و مرا از کسانی قرار ده که با خواندن هر آیه ای، درجه ای از درجات بهشت را بالا می روند.


دعا سبب اتصال عبد به معبود است. و همانطور که قرآن کریم فرموده است، اگر دعای ما نبود، خداوند هیچ نظر و عنایتی بر ما نمی فرمود؛


قُلْ ما یَعْبؤُبِکُمْ رَبّی لَوْلا دُعاؤُکُمْ.


بگو: اگر دعایتان نبود، پروردگار من هیچ اهمیتی به شما
نمی داد
.


یکی از مواقع استجابت دعا پس از تلاوت قرآن است. و چه زیباست که قاری قرآن به دعا خواندن قبل و پس از تلاوت عادت کند. در روایات اهل البیت ـ علیهم السلام ـ ادعیه بسیاری برای قبل و پس از تلاوت وارد شده است که برای نمونه دو مورد از آنها را نقل کردیم. حفظ این دعاها و یا هر دعایی که قاری قرآن بنا بر ذوق و فهمش انتخاب کند و ملزم شدن به خواندنشان قبل و بعد از تلاوت سبب افزونی جمال و اثربخشی تلاوت خواهد شد.


منبع: http://shefa-qoran.ir


برداشت از: http://quran.tebyan.net

به این مطلب امتیاز دهید:
اشتراک گذاری در telegram
اشتراک گذاری در whatsapp
اشتراک گذاری در facebook
اشتراک گذاری در email

فرصت ویژه برای علاقه مندان به نویسندگی

شما می توانید مقالات خود را با نام خود در وب سایت موسسه منتشر نمائید. برای شروع کلیک نمائید.

نویسنده مقاله باشید