آداب معاشرت پیامبر گرامی اسلام/1
قرآن در باره رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرموده است: «لَكُمْ فی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَة»؛ (1) «برای شما در رسول خدا سرمشقی نیکوست.» بدیهی است معنی الگوگیری، پیروی در تمامی مراحل زندگی می‌باشد.
در میان جوامع مختلف هنگام برخورد افراد با یکدیگر از الفاظ و رفتارهای متفاوتی استفاده می‌شود. در آیین مقدس اسلام نیز روی برخورد نیکو تأکید زیادی شده و به تحیت- که همان سلام است- هنگام برخورد با یکدیگر سفارش شده است.
اهمیت این مسئله هنگامی روشن می‌شودکه بدانیم رسول اکرم (ص) فرموده‌اند: «مَنْ بَدَأَ بِالْكَلَامِ قَبْلَ السَّل
َامِ فَلَا تُجِیبُوهُ؛ (2) کسی که قبل از سلام سخن آغاز کند، به او پاسخ ندهید!»
تأکید حضرت در استفاده از عبارت سلام، گویا بدین جهت باشد که مسلمانان در برخوردهای خود از غیر مسلمان شناخته شوند؛ از اینرو یکی از سیرههای رسول اکرم (ص) سلام کردن به دیگران است.
ممکن است سؤال شود: این همه سفارش به سلام کردن چه فایده‌ای دارد؟ در جواب باید گفت: یکی از تأثیرات سلام کردن، از بین بردن کبر و غرور انسان است. برای بعضی سخت است که به دیگران سلام کنند و همواره منتظرند دیگران
به آنها سلام دهند؛ از اینرو شخص با این کار [سلام کردن] خود را هم‌سطح دیگران می‌بیند و سعی در پیش دستی در سلام کردن دارد. بر خلاف موقعی که تکبر و غرور او مانع این کار می‌شود. در روایات نیز آمده است که هر کس در سلام کردن پیشی بگیرد، پاداش بیشتری دارد.
همان‌طور که اشاره شد، سلام یک شعار است، که مخصوص دین اسلام می‌باشد، همان‌طور که هر فرهنگ و ملتی که اصل و ریشه داشته باشد، در بر خوردهای اجتماعی شعار خاصی دارد.
در قرآن سفارش شده است که اگر به انسان سلام کردند، همانند آن یا بهتر از آن پاسخ گوید: «وَ إِذا حُییتُمْ بِتَحِیةٍ فَحَیوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها»؛ (3) «چون شما را سلامی‌کردند، شما نیز به سلامی بهتر یا همانند آن پاسخ گوئید.»
در «تفسیر صافی» از رسول خدا (ص) روایتی آمده است که: مردی به آن جناب سلام کرد و گفت: «السلام علیک!» حضرت در پاسخ فرمود «السلام علیک و رحمۀ الله» مردی دیگر رسید و گفت: «السلام علیک و رحمۀ الله» حضرت فرمود:
«السلام علیک و رحمۀ الله و برکاته» مرد دیگری رسید و گفت: «السلام علیک و رحمۀ الله و برکاته». حضرت در پاسخ فرمود: «و علیک» آن مرد سؤال کرد: چطور رد سلام من را کوتاه کردید و به آیه شریفه «… فَحَیوا بِأَحْسَنَ مِنْها…» عمل نکردید؟
حضرت (ص) فرمود: تو برای من چیزی باقی نگذاشتی تامن رد سلام خود را با آن بچربانم و بدین جهت عین سلامت را به تو برگرداندم. (4)
چشم پوشی از خطای دیگران
«تغافل» به معنای چشم پوشی از خطای دیگران است که اگر به جا و مصلحت‌آمیز باشد، از صفات حمیده به شمار می‌آید. تغافل اساس ارتباطات میان فردی می‌باشد که با نبود آن، افراد در معاشرت با یکدیگر دچار مشکل می‌شوند.
امام صادق علیه السلام می‌فرماید: «صَلَاحُ حَالِ التَّعَایشِ وَ التَّعَاشُرِ مِلْءُ مِكْیالٍ: ثُلُثَاهُ فِطْنَةٌ وَ ثُلُثُهُ تَغَافُل؛ (5) درستی وضع زندگی و معاشرت اجتماعی، پیمانه پری است که دو سوم آن توجه و هوشیاری است و یک سوم آن چشم پوشی.»
البته در تغافل باید آگاهانه چشم پوشی کرد و الاّ غفلت، چشم پوشی نا آگاهانه است. در اینجا برای روشن‌تر شدن مطلب به گوشه‌ای از زندگی رسول اکرم (ص) اشاره می‌شود: «منافقین در غیاب پیامبرگرامی‌صلی‌الله‌علیه‌وآله زیاد بد گویی می‌کردند
و با سخنان ناروای خود حضرت را میآزرند. حضرت (ص) نیز از زشت گویی های آنها به خوبی آگاه بود؛ ولی تغافل می‌فرمودند و به روی خود نمی‌آوردند. گاهی به منافقین خبر می‌رسید که بدگوییها و سخنان زشت شان به سمع نبی اکرم (ص) رسیده است؛
لذا برای آنکه چاره جویی کنند و خود را از ننگ رسوایی مصون دارند، به طور حضوری شرفیاب می‌شدند و گفته‌های خود را انکار کرده، اظهار می‌کردند ما چنین حرفهایی را نزده‌ایم. حضرت نیز با آنکه میدانستند آنها دروغ می‌گویند،
با این حال تکذیبشان را می‌پذیرفتند و در ظاهر حرفهایشان را قبول می‌کردند. حضرت با این عمل خویش قصد سازندگی و اصلاح آنها را داشتند تا اگر کسی از سر ناآگاهی راه به خطا رفته است، با گذشت و بزرگواری آن گرامی به مسیر اصلی برگردد.
ضمن اینکه حضرت از حق شخصی خویش می‌گذشتند، نه حق الناس. و تمام اینها طبق مصلحت بوده است. قرآن نیز به همین نکته اشاره دارد. آنجا که منافقین این عمل حضرت- که برای حفظ آبروی آنان بود- را به ساده دلی و زود باوری تفسیر می‌کردند و می‌گفتند:
«حضرت رسول گوش شنوایی است و هر سخنی را می‌شنود، بی چون و چرا قبول می‌کند: «وَ مِنْهُمُ الَّذینَ یؤْذُونَ النَّبِی وَ یقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ»؛ «و برخی از منافقان کسانی هستند که پیامبر را آزار میدهند و می‌گویند او گوش است.»
«قُلْ أُذُنُ خَیرٍ لَكُمْ»؛ «بگو گوش خوبی برای شما است [یعنی این به نفع شما است].» (6)
خوش خلقی
خوش خلقی به معنای معاشرت نیکو و بر خورد نیک با دیگران است. این صفت ارزنده یکی از بهترین عوامل پیشرفت برای فرد وجامعه می‌باشد که سبب گرمی، صفا و صمیمیت میان افراد جامعه می‌شود.
همچنین شخص خوش خلق از لحاظ روحی در سلامت روانی خواهد بود و به دنبال آن افرادی که با او در ارتباط اند نیز چنین خواهند بود.
خدای متعال در قرآن کریم به رسول اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرماید: «إِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظیم» (7) «تو [ای پیامبر]! دارای اخلاق بزرگی هستی.»
ما به عنوان مسلمانی که خود را پیرو سنت رسول اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌داند باید با تأسی به سیره ایشان دارای خلق و خوی زیبا باشیم. خود حضرت در این باره می‌فرمایند:«أَلَا وَ إِنَّ أَشْبَهَكُمْ بِی أَحْسَنُكُمْ خُلْقاً؛ (8)
آگاه باشید که شبیه ترین شما به من، خوش اخلاق ترین شماست.»
اخلاق خوب هم برای اجتماع فایده دارد و هم برای خود انسان و علاوه بر آرامش روحی، موجب از بین رفتن گناهان انسان می‌گردد.
رسول اکرم (ص) می‌فرماید: «إِنَّ الْخُلُقَ الْحَسَنَ یذِیبُ الذُّنُوبَ كَمَا تُذِیبُ الشَّمْسُ الْجَمَدَ؛ (9) همانا اخلاق خوب گناهان را آب می‌کند، همان‌گونه که خورشید برف را آب می‌کند.»
اگر بخواهیم تا اینجا فوائد اخلاف خوب را بر شماریم، چنین است:
1. آرامش روانی فرد؛ 2. آرامش روانی اجتماع؛ 3. شباهت به رسول گرامی اسلام (ص)؛ 4. پاک شدن گناهان. ممکن است کسی سؤال کند: علامت خوش خلقی چیست؟
همین سؤال را از امام صادق علیه السلام پرسیدند که اندازه حسن خلق چیست؟ حضرت فرمودند:«تُلِینُ جَانِبَكَ وَ تُطِیبُ كَلَامَكَ وَ تَلْقَى أَخَاكَ بِبِشْرٍ حَسَنٍ». (10) حضرت سه ملاک را برای خوش خلقی بیان فرمودند:
1. ملایم و فروتن باشی؛ 2. سخن خود را پاکیزه گردانی؛ 3. با برادرت با روی خوش و چهره باز بر خورد کنی.
نمونه خوش خلقی در سیره رسول اکرم صلی الله علیه و آله
روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در مسجد نشسته بودند که خدمتکار یکی از انصار وارد شد و گوشه لباس حضرت را کشید. پیامبر‌صلی‌الله‌علیه‌وآله از جای خود برخاست تا اگر کاری دارد،
بگوید، اما او چیزی نگفت. حضرت نیز چیزی نفرمودند. این کار برای بار دوم و سوم نیز تکرار شد و مرتبه چهارم آن زن از حاشیه لباس حضرت رشته‌ای جدا کرد و بر گشت. مردم که از حرکت
او آشفته شده بودند به وی گفتند: خدا تو را چنین و چنان کند. سه مرتبه پیامبر را معطل کردی و چیزی نگفتی. حضرت نیز چیزی به تو نفرمود. با پیامبر چه کار داری؟ زن گفت: در خانه ما بیماری است و
خانواده‌ام مرا فرستادند تا از حاشیه لباس حضرت رشته‌ای برای شفای بیمار جدا کنم. هر بار که خواستم در این زمینه اقدامی کنم، حضرت از جای خویش بر می‌خاستند و من خجالت می‌کشیدم در برابر
دیدگان ایشان این کار را انجام دهم. از طرفی مایل نبودم از حضرت در خواست کنم. این بود که مرتبه چهارم آن رشته را جدا کردم. (11)
این نمونه قطرهای از دریای اخلاق عظیم رسول خدا (ص) در زمینه خوش خلقی است که شایسته است ما هم قدم در این مسیر گذاشته و در برخورد با دیگران حسن خلق را نصب العین خویش قرار دهیم
تا جامعه‌ای به دور از کدورت و درگیری داشته باشیم و به این طریق سلامت روانی خود و جامعه دینی را فراهم کنیم.
همسایه داری
از لحاظ روان‌شناسی اجتماعی، مجاورت و نزدیکی مکانی موجب ارتباط مکرر می‌شود و اگر ارتباط بر مبنای احترام متقابل و رعایت آداب همجواری باشد، باعث جاذبه می‌شود. (12) بدیهی است که اگر ارتباط بر مبنای احترام نباشد،
در روابط خلل ایجاد می‌شود و نتیجه آن سلب آسایش و آرامش روانی و گاه جسمی انسان خواهد بود؛ لذا یک اصل اساسی به ما می‌گوید: «اگر انسان بخواهد آسایش داشته باشد، تنها دنبال خانه خوب نباید بگردد؛
بلکه همسایه خوب نیز بخشی از آسایش انسان را فراهم می‌کند.» اینجاست که سخن رسول اکرم (ص) ارزش خود را می‌نمایاند که فرمود: «الْتَمِسُوا الْجَارَ قَبْلَ شِرَاءِ الدَّارِ؛ (13) قبل از خرید خانه، دنبال همسایه [خوب] بگردید.»
سیره رسول اکرم (ص) مملو از سفارش و تاکید به همس
ایه داری و رعایت حقوق همسایگان است. تا آنجا که حضرت امیر علیه السلام در اواخر عمر خویش افراد را جمع کردند [هنگامی که در بستر شهادت بودند] و فرمودند: «اللَّهَ اللَّهَ فِی جِیرَانِكُمْ فَإِنَّهُ وَصِیةُ نَبِیكُمْ مَا زَالَ یوصِی بِهِمْ حَتَّى ظَنَنَّا أَنَّهُ سَیوَرِّثُهُم؛ (14)
خدا را خدا را رعایت کنید در مورد همسایگانتان! که آن سفارش پیغمبرتان است و همواره در مورد آنان وصیت می‌نمود تا جائی که گمان کردیم برای آنها ارث قرار خواهد داد.»
گاهی حضرت در برخورد با شخصی که همسایه آزاری می‌کرد، از روش غیر مستقیم استفاده می‌نمود. به طور مثال: شخصی خدمت رسول اکرم (ص) آمد و عرض کرد: همسایه‌ای دارم که مرا آزار می‌دهد و از دست او آسایش ندارم.
حضرت فرمود: «برو تحمل کن و سر و صدا علیه او راه نینداز؛ بلکه روش خود را تغییر بده. آن شخص رفت و چند روز بعد مجددا آمد و باز شکایت کرد. برای بار دوم حضرت سفارش به صبر کردند تا اینکه مجددا برای بار سوم آن شخص آمد و
باز از همسایهاش گلایه کرد. در این حال حضرت دستود دادند: به خانه می‌روی و اثاث خود را در کوچه می‌گذاری. وقتی مردم می‌گذرند، از تو سؤال خواهند کرد که چه اتفاقی افتاده است؟ در جواب آنها بگو: همسایه‌ام مرا آزار می‌دهد.
همسایه این شخص که گمان می‌کرد حضرت این همسایه را برای بار سوم دعوت به صبر و تحمل می‌کند، به محض اینکه از این دستور پیامبر (ص) آگاه شد، در خانه همسایهاش آمد و با التماس از او خواست که اسباب و اثاثیه‌اش را به کوچه نیاورد و تعهد داد تا دست از اذیت و آزار خود بردارد.» (15)
ممکن است سؤال شود: حد و مرز همسایه تا کجاست؟ رسول اکرم (ص) این حد و مرز را مشخص کرده‌اند و فرموده‌اند: «حَدُّ الْجِوَارِ أَرْبَعُونَ دَاراً؛ (16) حد همسایگی تا40 خانه [به اطراف] است.» که از هر طرف تا 40 خانه جزء همسایه به حساب می‌آید.
در سیره حضرت نه فقط خود همسایه ممکن است موجب آزار شود؛ بلکه گاهی ساختمانی که انسان می‌سازد نیز موجب اذیت و آزار می‌شود. امروزه ساختمانهای بلند که مشرف به خانه مردم است، نوعی اذیت و آزار دیگر همسایگان است؛
چون باید به گونه‌ای باشد که مشرف به خانه مردم نباشد، و یا اینکه انسان در محله‌ای فقیرنشین ساختمان مجللی بسازد. اینها همه مصداق اذیت و آزار همسایه هستند.
ادامه دارد…
پی‌نوشـــــــــــــت‌ها:
(1). احزاب/ 21.
(2). کافی، ثقه الاسلام کلینی، دارالکتب اسلامیه، قم، 1365ش، ج2، ص644.
(3). نساء/ 86.
(4). تفسیر صافی، فیض کاشانی، انتشارات صدر، تهران، 1415 ق، ج 1، ص477.
(5). منتخب میزان الحکمه، دو جلدی، همراه با ترجمه، محمدی ری شهری، انتشارات دارا
لحدیث، قم، 1384 ش، ص 772.
(6). تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1385 ش، ج 8، صص 26-27، با اندکی دخل و تصرف.
(7). قلم/ 4.
(8). وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، مؤسسه آل‌البیت، قم، 1409 ق، ج 12، ص 151.
(9). مستدرک الوسایل، محدث نوری، مؤسسه آل‌البیت، قم، 1408 ق، ج8، ص 445.
(10). من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، انتشارات جامعه مدرسین قم، 1413 ق، ج 4، ص 412.
(11). اصول کافی، ترجمه سید جواد مصطفوی، دفتر نشر فرهنگ اهل بیت‌علیهم‌السلام، تهران، ج 3، ص160؛ بحار الانوار، علامه مجلسی، مؤسسۀ الوفا، بیروت لبنان، 1404 ق، ج 16، ص 264.
(12). روان‌شناسی اجتماعی، جمعی از مؤلفان، چاپ زیتون، 1385 ش، ص 233.
(13). مستدر الوسائل، ج8، ص431.
(14). کافی، کلینی، دار الکتب اسلامیه، تهران، 1365 ش، ج 7، ص 51.
(15). کافی، شیخ کلینی، ج 2، ص 668.
(16). نهج الفصاحه، ابوالقاسم پاینده، دنیای دانش (نرم افزار دنیای دانش)، تهران، ص 438.
منبع:
شفقنا
به نقل از
یاسین مدیا
صفحه اصلی – موسسه قرآن و نهج البلاغه
کانال جامع دو نور در ایتا:
https://eitaa.com/twonoor
کانال جامع دو نور در تلگرام:
https://t.me/twonoor
آداب معاشرت پیامبر گرامی اسلام/1. آداب معاشرت پیامبر گرامی اسلام/1. آداب معاشرت پیامبر گرامی اسلام/1. آداب معاشرت پیامبر گرامی اسلام/1. آداب معاشرت پیامبر گرامی اسلام/1. آداب معاشرت پیامبر گرامی اسلام/1. آداب معاشرت پیامبر گرامی اسلام/1. آداب معاشرت پیامبر گرامی اسلام/1. آداب معاشرت پیامبر گرامی اسلام/1. آداب معاشرت پیامبر گرامی اسلام/1. آداب معاشرت پیامبر گرامی اسلام/1. آداب معاشرت پیامبر گرامی اسلام/1. آداب معاشرت پیامبر گرامی اسلام/1. آداب معاشرت پیامبر گرامی اسلام/1. آداب معاشرت پیامبر گرامی اسلام/1. آداب معاشرت پیامبر گرامی اسلام/1. آداب معاشرت پیامبر گرامی اسلام/1. آداب معاشرت پیامبر گرامی اسلام/1. آداب معاشرت پیامبر گرامی اسلام/1. آداب معاشرت پیامبر گرامی اسلام/1. آداب معاشرت پیامبر گرامی اسلام/1. آداب معاشرت پیامبر گرامی اسلام/1.
