ابدال چه کسانی هستند؟
بر اساس برخى روايات و احاديث اسلامى، گروهى از مردم جزو «ابدال» هستند؛ يعنى آنهايى كه هرگز زمين از وجود پربركتشان خالى نمىماند.
بدين جهت، برخى مىپرسند كه اينان چه كسانى هستند، چند نفرند، از كدام شهر و ديار مىباشند، ويژگىهاى آنان كدام است، در كجا زندگى مىكنند، و آيا در زمان غيبت امام مهدى عليهالسلام نقشى دارند يا نه؟…
ابدال كيانند؟
در اين كه ابدال چه كسانى هستند، نظرها متفاوت است كه ذيلاً اشاره مىشود:
1. جانشينان پيامبران
يك نظر اين است كه ابدال، اوصيا و جانشينان پيامبران هستند، كه پس از آنها زندگى مىكردند! خالد بن هيثم فارسى گويد: به امام رضا عليهالسلام عرض كردم: مردم گمان دارند كه در روى زمين گروهى به نام ابدال وجود دارند، اينان كيانند؟
حضرت در پاسخ فرمود: «راست گفتند، منظور از ابدال، همان اوصيا و جانشينان هستند كه خداوند پس از مرگ و رحلت هر پيامبرى، آنها را بدل و جانشين او قرار مىدهد تا اين كه به حضرت محمّد صلىاللهعليهوآله آنها را خاتمه داد.»1
2. امامان معصوم عليهمالسلام
عقيده ديگر اين است كه منظور از ابدال، امامان معصوم هستند. محدّث بزرگوار، شيخ عبّاس قمى مىنويسد:
«از ديگر روايات نيز به دست مىآيد كه منظور از ابدال، امامان معصوم هستند.»2
ابدال چه کسانی هستند؟
3. ياران خاصّ امامان
به باور عدّهاى ممكن است ابدال بر گروهى از ياران خاص و مقرّب امامان معصوم اطلاق شود. چنانچه محدّث بزرگوار به اين موضوع اشاره كرده و مىفرمايد:
«نيز احتمال دارد كه ياران خاصّ امامان معصوم باشند.»3
4. گروهى از صالحين
نظريّه بعدى اين است كه ابدال گروهى از صالحان هستند كه هرگز زمين از وجود آنها خالى نمىگردد. چنانچه علاّمه طريحى در اينباره مىنويسد:
«الأبدال قوم من الصّالحين، لاتخلو الدّنيا منهم، اذا مات واحداً بدّل اللّه مكانه آخر؛ ابدال گروهى از مردم صالح و نيكوكارى هستند كه هرگز زمين از وجود آنان خالى نمىگردد، و هرگاه يكى از آنها بميرد، خداوند فرد ديگرى را به جاى او قرار مىدهد.»4
5. پيشخدمتان امام زمان عليهالسلام
ابدال چه کسانی هستند؟
احتمال پنجم اين كه ابدال بر گروهى از پيشكاران امام زمان عليهالسلام اطلاق مىشود كه در زمان غيبت آن حضرت بوده و هرگاه يكى از اين افراد از دنيا برود، ديگرى جاى او را مىگيرد. چنانچه علاّ مه مجلسى از امام محمّدباقر عليهالسلام نقل كرده كه فرمود:
«لابدّ لصاحب هذا الأمر من عزله و لابدّ فى عزلته من قوّة و ما بثلاثين من وحشة؛ به ناچار براى صاحب اين امر غيبتى هست و در آن غيبت قدرت و قوّتى براى او لازم است كه در آن زمان به وسيله سى نفر از همراهان، از وحشت و تنهايى بيرون مىآيد.»5
كدام نظر، صحيحتر است؟
گرچه با تعدّد نظرات و احتمالات نمىتوان جزم به يك احتمالِ بخصوص پيدا كرد امّا برخى شواهد و مؤيّدها وجود دارد كه با ضعيف بودن برخى از اين احتمالها، برخى ديگر از قوّت بيشترى برخوردار خواهد بود.
ابدال چه کسانی هستند؟
«ابدال» نه جانشينانِ پيامبران هستند و نه امامان معصوم، اگرچه احتمال مىرود كه امامان باشند؛ چرا كه اگر احتمال اوّل را بپذيريم، امام رضا عليهالسلام در پاسخ فرمود: «خداوند آنها را به حضرت محمّد صلىاللهعليهوآله ختم داد». و اين روايت با روايتى كه مىگويد: «زمين هرگز از وجود اينان خالى نمىگردد.» سازش ندارد. و همچنين با رواياتى كه پيامبر صلىاللهعليهوآله در اوصاف اينان بيان فرموده، تنافى دارد.
و احتمال دوم نيز بعيد است؛ چراكه امام رضا عليهالسلام چنين چيزى را از خود دفع كرد و فرمود: «منظور، جانشينان پيامبران بوده كه آنها را به حضرت محمّد صلىاللهعليهوآله خاتمه داد.» و اينجا گرچه احتمال دارد كه تمام معصومين را شامل شود؛ چراكه جانشينان پيامبر هستند ولى اوّلاً در هيچ روايتى عدد دوازده نيامده تا بر امامان معصوم مطابقتى داشته باشد، ثانياً در بين افراد عدّهاى زن آمده كه با امامان نيز سازگارى ندارد و ثالثاً اين عدّه بايد از نظر علم و فضيلت و رتبه، همپاى معصومين باشند تا در كنار آنان قرار گرفته باشند. در حالى كه به نظر ما در عالَمِ خلقت هيچكس به رتبه وجودهاى مقدّس معصومين عليهمالسلام نمىرسد. مرحوم محدّث قمى با ابراز ترديد از اين كه شامل امامان معصوم عليهمالسلام باشد، فرموده:
«در دعاى روايت شده از امّداود كه از امام صادق عليهالسلام ـ در نيمه رجب ـ وارد شده، دلالت دارد كه ابدال غير از امامان هستند، اگرچه صراحتى در اين خصوص ندارد و ممكن است حمل بر تأكيد باشد.»6
ابدال چه کسانی هستند؟
و دعاى مورد نظر اين است كه حضرت مىفرمايد: «الّلهمّ صلّ على الأبدال و الأوتاد و السيّاح و العباد و المخلصين و الزهّاد و أه
ل الجدّ و الاجتهاد و اخصص محمّداً و أهل بيته بأفضل صلواتك و أجزك كراماتك».7
بعيد نيست احتمال پنجم با عنايت به روايت امام محمّدباقر عليهالسلام ـ كه در اين خصوص نقل گرديد ـ تقويت شود؛ يعنى ابدال همان گروه سى نفرى پيشخدمتان امام عصر هستند كه تا روز ظهور، هر يك از اين عدّه كم شود، خداوند شخص ديگرى كه اوصاف و ويژگىهاى معيّنى را داشته باشد، به خدمت امام مهدى عليهالسلام بگمارد.
ابدال چند نفر هستند؟
ابدال چه کسانی هستند؟
امّا اين كه ابدال چند نفر هستند، بايد گفت: در بين روايات، اختلاف هست و تعداد آنها بين سى تا هشتاد نفر بيان شده است كه در اينجا به آن روايات مىپردازيم:
1. سى نفر ـ احمد بن حنبل در مسند خود از عبادة بن الصّامت، از پيامبر صلىاللهعليهوآله نقل كرده كه فرمود: «الأبدال فى هذه الامّة ثلاثون مثل ابراهيم خليل الرّحمان ـ عزّ و جلّ ـ كلّما مات رجل، أبدل اللّه تبارك و تعالى مكانه رجلاً؛ ابدال در اين امّت سى نفر هستند، همانند حضرت ابراهيم خليل الرّحمان و هر يك از اينان كه بميرد، خداوند فرد ديگرى را جايگزين مىكند.»8
2. چهل نفر ـ طبرانى در المعجمالكبير از ابنمسعود، از رسولخدا صلىاللهعليهوآله نقل مىكند كه فرمود: «لايزال اربعون رجلاً من امّتى قلوبهم على قلب ابراهيم يدفع اللّه بهم عن أهل الأرض يقال لهم الأبدال؛ پيوسته چهل نفر هستند كه قلبشان همانند قلب ابراهيم است. خداوند به وسيله آنها بلاها را از اهل زمين دور مىگرداند كه به آنان «ابدال» گفته مىشود.»9
ابدال چه کسانی هستند؟
3. شصت نفر ـ مرحوم محدّث قمى در سفينة البحار از ثعلبى، از مردى از اهل عسقلان در ديدارى كه با الياس داشته، از او مىپرسد كه ابدال چند نفر هستند؟
حضرت در پاسخ مىفرمايد: «شصت نفر مىباشند.»10
4. هفتاد نفر ـ فخرالدّين طريحى آورده است: «الأبدال قوم يقيم اللّه بهم الأرض و هم سبعون؛ ابدال گروهى هستند كه خداوند به وسيله آنان زمين را بر پا مىدارد كه تعدادشان هفتاد نفر است.»11
5. هشتاد نفر ـ در فردوسالأخبار از انس بن مالك نقل شده: «الأبدال أربعون رجلاً و أربعون امرأة، كلّما مات رجل منهم أبدل اللّه مكانه
رجلاً، و كلّما ماتت امرأة أبدل اللّه مكانها امرأة؛ ابدال، چهل نفر مرد و چهل نفر زن هستند، و هرگاه يكى از مردان بميرد، خداوند مرد ديگرى را به جاى او قرار مىدهد، و هر گاه يكى از زنان بميرد، زن ديگرى را جايگزين مىكند.»12
ابدال چه کسانی هستند؟
ابدال چه ويژگىهايى دارند؟
در كتابهاى شيعه و سنّى رواياتى وجود دارد كه پيامبر صلىاللهعليهوآله به چند ويژگى از ويژگىهاى ابدال اشاره فرموده است:
الف) قلب ابدال همانند قلب ابراهيم است
ابدال چه کسانی هستند؟
چنانچه عبادة بن الصّامت از پيامبر نقل كرده كه فرمود: «الأبدال ثلاثون رجلاً قلوبهم على قلب ابراهيم عليهالسلام ».13
شايد مراد پيامبر صلىاللهعليهوآله از اين تشبيه، اين است كه اين چند نفر از نظر شدّت، صلابت، بردبارى و ايستادگى در برابر حمايت از دين خدا همانند حضرت ابراهيم مىباشند، كه هيچ جريانى نمىتواند آنها را نسبت به دفاع از حريم دين، سست و بىتفاوت كند.
ابدال چه کسانی هستند؟
ب) سپر بلاى انسانها
و از ويژگىهاى بسيار خوب ابدال اين است كه خداوند به وسيله اين وجودهاى مقدّس بلاها را از مردم دفع مىكند. چنانچه ابن مسعود از پيامبر نقل كرده كه فرمود: «يدفع اللّه بهم عن أهل الأرض؛ خداوند به وسيله آنها بلاها را از مردم زمين دور مىگرداند.»14
ج) راضى بودن به قضاى خداوند
ابدال چه کسانی هستند؟
سه ويژگى ديگر براى ابدال نقل شده كه پيامبر فرمود: «الرّضا بالقضاء و الصّبر عن محارم اللّه و الغضب فى ذات اللّه؛ راضى بودن به حكم و قضاى خداوند، پيشه كردن صبر بر محارم خدا ـ خوددارى كردن از آلوده شدن به حرام ـ و خشمگين شدن براى خدا.»15
د) مواسات و احسان و عفو
ابدال چه کسانی هستند؟
و از ديگر مشخّصههاى ابدال اين است كه پيامبر فرمود: «يعفون عمّن ظلمهم و يحسنون الى من أساء اليهم و يتواسون فيما آتاهم اللّه؛ گذشت و عفو مىكنند از كسانى كه به آنان ظلم كنند، نيكى و احسان مىكنند به آنان كه در حقّشان بدى كنند، ايثار و مواسات مىكنند در آنچه كه خداى به آنان داده است.»16
ه) جود و سخا و خيرخواهى
همچنين ابن مسعود از پيامبر صلىال
لهعليهوآله روايت كرده: «پيوسته چهل نفر از امّت من هستند كه قلبهايشان همانند قلب حضرت ابراهيم مىباشد، خداوند به وسيله آنان ـ بلاها را ـ از اهل زمين دور مىگرداند كه به آنان ابدال گفته مىشود.» سپس رسول خدا فرمود: «بدانيد كه اينان هرگز اين مقام را از خواندن نماز و گرفتن روزه و صدقه به دست نياوردند.» عرض كردند: اى رسولخدا! پس به چه چيز به اين مقام رسيدند؟
پيامبر فرمود: «بالسّخاء و النّصيحة للمسلمين؛ به وسيله جود و بخشش و خيرخواهى مسلمانان.»17
ابدال چه کسانی هستند؟
از كدام ملّيت و در كجا زندگى مىكنند؟
با توجّه به روايات گذشته، ابدال نه از طايفه و ملّيت خاصّى هستند و نه
از شهر و ديار بخصوصى. بلكه ممكن است يك يا چند نفر از ابدال از يك شهر و يك طايفه بخصوصى باشند و نيز ممكن است هر يك از يك منطقه و شهرى باشند.
ابدال چه کسانی هستند؟
به ويژه اگر ابدال را بر ياران امام زمان عليهالسلام منطبق كنيم كه بدون شك، در شهرهاى مختلف زندگى مىكنند؛ مگر بر نقل فخرالدّين طريحى در مجمعالبحرين كه چهل نفر از ابدال را از اهل شام و بقيه را از ديگر شهرها مىداند.
وى آورده است: «الأبدال قوم يقيم اللّه بهم الأرض و هم سبعون، أربعون بالشّام و ثلاثون بغيرها؛ ابدال قومى هستند كه خداوند به بركت آنها زمين را به پا مىدارد و عددشان هفتاد نفر است، چهل نفر در شام و سى نفر در ساير شهرها هستند…»18
ناگفته نماند كه به
طور قطع نمىتوان گفت كه جايگاه اين افراد و نحوه تماس آنان با مردم، كجا و چگونه خواهد بود.
ابدال چه کسانی هستند؟
آيا مىتوان جزو ابدال بود؟
ابدال چه کسانی هستند؟
با عنايت به برخى از احاديث، كه ابدال در همه دورانها و زمانها و مكانها وجود دارند، بدون شكّ و شبههاى مىتوان گفت هر كس با داشتن خصوصيات و ويژگىهاى ياد شده مىتواند از ابدال باشد؛ چراكه روى هيچ ملّيت خاصّى تكيه نشده است. همانگونه كه پيامبر صلىاللهعليهوآله مردم را به اين نكته توجّه داد كه هرگز اينان به وسيله نماز و روزه و زكات به اين مقام نرسيدهاند بلكه به وسيله جود و سخا و خيرخواهى مسلمانان بوده است. و همچنين در پاسخ برخى كه عرض كردند: يا رسولاللّه! ما را بر اعمال و كردار اينان راهنمايى كن. فرمود: «با گذشت كردن از كسانى كه در حقّشان ظلم كردهاند و نيز احسان در برابر بدى، مواسات در آنچه كه خداوند به آنها داده است…» پس با داشتن چنين صفاتى مىتوان جزو «ابدال» شد، اگرچه خود او هم به چنين مسئلهاى توجّه نداشته باشد. البته اين، بدين معنى نيست كه هر كس چنين ادّعايى كرد، بايد از او پذيرفت!
پی نوشت:
1 ـ 3. سفينةالبحار، ج 1، ص 64.
4. مجمع البحرين، ص 425، مادّه «بدل».
5. بحارالانوار، ج 52، ص 153.
6. سفينةالبحار، ج 1، ص 64.
7. مفاتيح الجنان، ص 264.
8. مسند احمد، ج 5، ص 322.
9. المعجم الكبير، ج 10، ص 224.
10. سفينةالبحار، ج 1، ص 28.
11. مجمعالبحرين، ص 425.
12. فردوس الأخبار، ج 1، ص 119.
13.
14. المعجم الكبير، ج 10، ص 224.
15. فردوس الأخبار، ج 2، ص 84.
16. حليةالأولياء، ج 1، ص 8.
17. المعجم الكبير، ج 10، ص 224.
18. مجمع البحرين، ص 425.
*****
منبع: تبیان، مقاله ابدال يا پيشكاران امام زمان (عجّ) ، محمّدجواد مروّجى طبسى
کانال جامع دو نور در ایتا:
https://eitaa.com/twonoor
کانال جامع دو نور در تلگرام:
https://t.me/twonoor
صفحه اصلی – موسسه قرآن و نهج البلاغه
