ارزیابی میزان شادکامی ایرانیان در یک نگاه

به طور کلّی، شادی در روان‌شناسی، به عنوان یک هیجانْ» شناخته می‌شود و هیجان، نوعی برانگیختگی است که فرد، با ارزیابی ذهنی خود به آن، عنوان خاصّی می‌دهد. هیجان، دارای یک مؤلّفه اساسی ذهنی(شناختی) است که موجب پاسخ‌دهی (معمولاً سریع) ما به وقایع (با توجّه به تجارب گذشته) می‌شود. هیجان را در روان‌شناسی، در دو حیطه کلّی هیجان منفی» و هیجان مثبت» قرار می‌دهند.

بررسی‌های انجام شده، نشان می‌دهند که در عمر یک صد و چند ساله روان‌شناسی علمی، عمدتاً بر ابعاد منفی هیجان‌ها توجّه شده است. یک دلیل این موضوع، شاید این باشد که هیجان‌های منفی، می‌توانند زندگی ما را به گونه‌ای شدیدتر و جدّی‌تر تحت تأثیر قرار دهند. برای نمونه، در یک بررسی در مجلّه چکیده روان‌شناسی» ـ‌که معروف‌ترین مجلّه نمایه‌نویسی مقالات علمی روان‌شناسی است‌ـ، مشخص شده است که از سال 1887 تا 2000 میلادی در حالی که 8072 مقاله مربوط به خشم، 57800 مقاله مربوط به اضطراب و 70856 مقاله مربوط به افسردگی وجود دارد، تنها 851 مقاله در مورد لذّت و شادی، 5701 مقاله درباره رضایت از زندگی و 2958 مقاله درباره شادی و خوش‌بختی، موجود است. به عبارت دیگر، در برابر هر چهارده مقاله درباره هیجان‌های منفی، تنها یک مقاله در مورد هیجان‌های مثبت وجود دارد. محقّقی دیگر، با بررسی مقالات دهه اخیر، این نسبت را هفده به یک می‌داند.
امّا در سال‌های اخیر (در دو دهه اخیر) عدّه‌ای از روان‌شناسان، نوعی روان‌شناسی مثبت‌گرا را بدعت‌گذاری کرده‌اند که در آن، موضوعاتی مانند: مثبت‌گرایی در مقابله با فشارهای زندگی و غلبه ب
ر افسردگی و خمودگی مطرح شده است. به طور کلّی در این روش، بر شادی و شادمانی، به عنوان یکی از مقوله‌های اساسی هیجان‌های مثبت، تأکید شده است و به گفته دیوید مایرز،1 ‌تعداد مقالات منتشر شده درباره شادکامی، از 150 مقاله در سال 1979م، به 780 مقاله در یک دهه بعد، افزایش یافته است. همچنین چندین کتاب در این باره منتشر شده است.2

روش اندازه‌گیری شادکامی

برای اندازه‌گیری شادکامی، روش‌های گوناگونی به کار برده شده است. این روش‌ها طیف گسترده‌ای از: قضاوت دوستان و آموزگاران تا پرسش‌نامه‌های خودسنجی را شامل می‌شوند. برخی از انواع پرسش‌نامه‌هایی که برای اندازه‌گیری شادکامی به کار می‌روند، عبارت‌اند از: پرسش‌نامه حالات شخصی «برنبنر و مارتین؛3 پرسش‌نامه شخصیتی» ایزنک؛4 پرسش‌نامه شخصیتی» نئو؛5 پرسش‌نامه شادکامی» آکسفورد.6 در میان این پرسش‌نامه‌ها، پرسش‌نامه شادکامی آکسفورد، جایگاه ویژه‌ای دارد و در پژوهش‌های چندی به کار رفته است. این ابزار، در سال 1989م، توسط آرجیل و لو،7 تهیه شده است.
پس از انتشار این پرسش‌نامه، پژوهش‌های زیادی درباره آن انجام شد.8 در ایران هم درستی و دقّتِ این پرسش‌نامه، روی دانشجویان دانشگاه‌های تهران، آزمایش و تایید شد. بر این اساس، می‌توان از پرسش‌نامه شادکامی آکسفورد برای سنجش شادکامی در دانشجویان و احتمالاً جوانان ایرانی استفاده کرد؛ امّا برای اطمینان بیشتر، لازم است که این پژوهش، با حجم نمونه بیشتر و در گروه‌ها و طبقه‌های گوناگون جامعه، تکرار گ
ردد تا با اطمینان بیشتر برای سنجش موضوع یاد شده، به کار گرفته شود.9
رضایت از زندگی در جهان
وقتی از مردم نقاط مختلف دنیا، درباره شادکامی سؤال شد،‌ آنها تصوّر زیبایی ارائه دادند؛ از جمله این که در یکی از آمارگیری‌های سراسری، یک سوم مردم، خود را بسیار شاد می‌دانستند.10
اغلب مردم درباره رضایت از زندگی خود، با خوش‌بینی حرف می‌زنند، به طوری که هفتاد درصدشان، معتقدند که رضایت آنها، از ناراضی بودنشان بیشتر است. کمتر از هفت درصد نیز بیش از آن که راضی باشند، ناراضی‌اند. 75 درصد مردم می‌گویند که در طی چندهفته پیش، به دلایل متعددی شاد شده‌اند و سی درصد هم از احساس تنهایی، ملالت و افسردگی، حرف می‌زنند.
در اروپا، رضایت از زندگی و شادی، از یک کشور به کشور دیگر تفاوت می‌کند. در هلند، چهل درصد مردم، خود را بسیار شاد می‌دانستند و حال آن که کمتر از ده درصد مردم پرتقال، چنین نظری دارند و این، در حالی است که مردم اروپا در مقایسه با مردم امریکا در مجموع، خود را ناشادتر ارزیابی می‌کنند؛ امّا نسبت به زندگی، نظر مثبت دارند.11
در پژوهش دقیقی که در سال 2006م، به چاپ رسیده و به بررسی وضعیت رضایت از زندگی در سی کشور جهان پرداخته است، وضعیت تعدادی از کشورهای اروپای شرقی، اروپای غربی و آسیا در فاصله سال‌های 1999ـ2002م، مورد توجّه قرار گرفته است.
بر اساس نتایج این بررسی، 75 درصد افراد در کشورهای اروپای غربی، میزان رضایت بالاتر از متوسط داشتند، در حالی که در چهار کشور اروپای شرقی (یعنی مجارستان، اسلواکی، لهستان و ترکیه) و نیز کره جنوبی و ژاپن، میزان رضایت از زندگی، کمتر از پنجاه درصد بود. این نتایج، با آمار بالای خودکشی در کشور ژاپن، تناسب دارد. در ضمن، در این آمار و در همه کشورها (بجز ترکیه و استرالیا)، میزان رضایت زندگی مردان، بیش از زنان بوده است.12
رضایت از زندگی در ایران
کوشا و محسنی که در سال دوهزار میلادی، تحقیقی مقایسه‌ای بین مردم ایران و ایالات متّحده (ایالت مینه سوتا)، انجام دادند، هدف آنها این بود که ببینند ایا ایرانیان، مردمانی شاد هستند؟ این تحقیق، در سال 1995م، روی 544 نفر در ایالات متحده و در سال 1997م، روی 1055 نفر در ایران (تهران) انجام شد. در این بررسی، میزان شادکامی مردم ایران، با در نظر گرفتن جنس، سن،
درآمد و درجه تحصیلات، مورد سنجش و ارزیابی قرار گرفت که علاوه بر نشان دادن ارتباط رضایت و خرسندی افراد با دیگر ابعاد زندگی‌شان، عوامل مؤثّر در شکل‌گیری و تشدید و تضعیف شادکامی و خوش‌حالی نیز به دقّت بررسی شد و نتایج آن، با نتایج به دست آمده از تحقیقاتی که در سال 1994م، که روی امریکایی‌ها انجام شد، مقایسه گردید. داده‌ها نشان دادند که در مقیاسی وسیع، ایرانیان، مردمانی شاد نیستند. علاوه بر آن، سطح شادمانی آنها نیز منعکس کننده جایگاه اجتماعی و وضعیت اقتصادی بیشتر جوامع در حال پیشرفت است و تغییرات جمعیتی، تأثیر چندانی بر شادمانی فرد ندارد. به نظر می‌رسد عواملی که بر شادکامی تأثیرگذارند، در هر دو جامعه یکسان‌اند و درجه اهمیت عوامل، تفاوت زیادی در دو جامعه ندارد.13
در پژوهشی دیگر، بر اساس یک نظرسنجی‌ای که در سال 1380، در میان جوانان ایرانی انجام شد، 41 درصد آنها گفتند که توان رویارویی با مشکلات زندگی را ندارند، 38 درصد، سرحال و با نشاط از خواب بیدار نمی‌شوند و همین تعداد، از زندگی خود احساس رضایت نمی‌کنند. بر این اساس، 49 درصد از جوانان، شب‌ها نیز به راحتی به رخت‌خواب نمی‌روند و افکار پریشان و مشوّش، خوابشان را بهم می‌زند و درکل، شور و شوق زندگی در آنان در حد بالایی نیست. این نتایج، نشان می‌دهند که درصد زیادی از آنان برایشان مهم نیست که چه بر سرشان می‌اید و بیش از پنجاه درصد نیز عنوان کرده‌اند که زندگی با آنها سر ناسازگاری داشته و نگران ‌اینده خود هستند. همچنین آستانه عمل آنان، بسیار پایین است و بیش از سی درصد آنان چیزی برای لذّت بردن در زندگی خود سراغ ندارند.14
طرح ملّی ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان
در زمینه بررسی ارزش‌ها و نگرش‌های مردم ایران، تحقیقات متنوّعی در داخل کشور، به صورت پایان‌نامه و مقاله و نیز نظرسنجی‌های مختلف به چاپ رسیده‌است؛ امّا جامع‌ترین پژوهشی که در سطح ملّی در این حوزه انجام گرفته، طرحی است با عنوان پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان»، که موج اوّل آن، در سال 1379، به اجرا درآمد، و با بررسی دوباره محورهای تعیین شده اطلاعات مورد نیاز از کشور، در سال 1382، جمع‌آوری شد.
هدف کلّی این طرح، آگاهی از نظرات و دیدگاه‌های افراد جامعه در زمینه‌های مربوط به ارزش‌ها و نگرش‌ها در سطح مراکز استان‌های کشور بوده است. جامعه آماری این مجموعه را اعضای
خانوارهای معمولی ساکن در 28 مرکز استان ایران تشکیل می‌دادند که در زمان اجرای طرح، سن آنها بین پانزده تا 64 بود.15
نتایج طرح ملّی
در این طرح، ارزش‌ها»، حول محورهای گوناگون، مورد سنجش قرار گرفتند؛ امّا تحلیل یافته‌های مربوط به رضایت در موارد مذکور، نشانگر آن بود که رضایت افراد را می‌توان در سه حوزه رضایت فردی»، رضایت مالی» و رضایت اقتصادی و سیاسی»، طبقه‌بندی نمود.
میانگین رضایت به دست آمده در سه حوزه یاد شده، نشانگر آن است که رضایت در حوزه مالی( با میانگین 15/1)، کمترین میزان و رضایت در زمینه فردی (با میانگین نُه)، بیشترین میزان را برانگیخته است که در ادامه، به تشریح نتایج به دست آمده از این سه حوزه می‌پردازیم:
الف. رضایت فردی
رضایت فردی، شامل چند مقوله اصلی تحت عنوان: رضایت از سلامتی، وضع مالی و شغلی است.
1. رضایت از سلامتی
رضایت از سلامتی، از جمله مقولاتی است که در پیمایش‌های گوناگون، مورد بررسی قرار گرفته و جدول مقایسه‌ای یافته‌ها، حاکی از افزایش میزان رضایت از وضع فردی بین سال‌های 1353 تا 1382 است.16
53 75 79 82
ناراضی 6 8 1/14 1/7
رضایت نسبی 26 1/19 6/10 8/11
راضی 67 8/72 3/75 1/84
بر اساس نتایج به دست آمده از یک تحقیق، مشخص شده ‌است که بیش از نیمی از افرادی که برای ناراحتی‌های جسمانی، به پزشک مراجعه می‌کنند، مشکلات روانی و عاطفی دارند. این، در حالی است که بر اساس اعلام منابع رسمی، حدود 75 درصد جمعیت ایران، به نوعی گرفتار مشکلات و مسائل روحی و روانی، با شدّت و ضعف‌های متفاوت هستند.17 نتایج پژوهشی که در قالب مقاله شادکامی و عملکرد ایمنی بدن» در مجلّه روان‌شناسی» شماره 15، در سال 1379 انتشار یافت نیز مؤید این مطلب است که با اجرای هم‌زمان دو آزمون افسردگی بک» و شادکامی آکسفورد»، روی 150 نفر، فرضیه افزایش عملکرد نظام ایمنی بدن، در گروه‌هایی با شادکامی زیاد» نسبت به گروه‌هایی با شادکامی کم»، به صورت کلّی تایید شد. هر چند این پژوهش، نو و بدیع است، امّا پژوهش‌های قبلی محقّقان نیز به نحوی مؤید یافته‌های این تحقیق است. از جمله، پژوهش سگراستروم» و همکارانش که نشان داده است افراد خوشبین، به واسطه خُلق خوب، ایمنی بهتری دارند. همچنین پژوهشگران دیگری نیز ثابت کرده‌اند که رفتار مثبت،
با عملکرد بهتر نظام ایمنی، رابطه مستقیم دارد و از آن جا که یکی از مهم‌ترین اجزای شادکامی، خُلق مثبت است، لذا منطقی است که شادکامی و شوخ‌طبعی نیز با عملکرد بهتر نظام ایمنی، ارتباط مستقیمی داشته باشد.18
2. رضایت از وضع مالی
انتظار می‌رود که رضایت از وضع مالی، بیش از سلامتی، در رضایت فرد از زندگی و وضع عمومی جامعه، تأثیر داشته باشد.
یافته‌های مقایسه‌ای،نشان از این دارند که در این زمینه نیز، با رشد نسبی میزان رضایت، روبه‌رو بوده‌ایم.19
53 75 79 82
ناراضی 20 7/11 22 4/19
رضایت نسبی 54 3/45 5/22 3/63
راضی 25 6/42 4/55 3/44
این، در حالی است که در تحقیقات جهانی، مشخّص‌ شده‌ است که رضایت مالی، رابطه چندانی‌ با میزان درآمد فرد ندارد؛ چرا که نتایج یک پژوهش، نشان داد که در فاصله سال‌های 1965 تا 1999م، متوسّط درآمد خانواده‌های ساکن دیترویت چهل درصد افزایش یافت. با این حال، خانم‌های خانه‌دار دیتریتی، در سال 1999م، راضی‌تر از خانم‌های خانه‌دار دیتریتی در سال 1965م، نبودند.
در یک همه‌پرسی دیگر نیز مشخّص شد که در فاصله سال‌های 1965 تا 1999م، تعداد امریکایی‌هایی که از موقعیت مالی خود راضی بودند، از 42 درصد به سی درصد، کاهش یافته‌اند. این نتایج، نشان می‌دهند که معیارهای افراد کشورهای مختلف، در زمینه داشتن شادمانی، با هم تفاوت‌های عمده دارند.20

www.sibtayn.com