استماع و سكوت هنگام تلاوت قرآن

10:26 ق.ظ

استماع و سكوت هنگام تلاوت قرآن. یكی از ادبهای تلاوت قرآن، گوش دادن و سكوت هنگام شنیدن آیات كلام الله است. وقتی كسی قرآن می‎خواند و یا از رادیو، ضبط صوت و دستگاه پخش قرآن پخش می‎شود، كسانی كه صدای قرآن را می‎شنوند شایسته است به قرآن گوش فرا دارند و سكوت را رعایت كنند. زیرا این دستور خداوند است كه در قرآن كریم آمده است:«وَ إِذا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ».[1]
هنگامی كه قرآن خوانده می‎شود، گوش فرا دهید و خاموش باشید؛ شاید كه مشمول رحمت خدا شوید.

معنی «استماع» و «انصات»<B&g t;

خداوند در این آیه مردم را هنگام قرائت قرآن به دو چیز امر كرده است:

الف. «استماع»:

استماع به معنی شنیدن است در حالی كه به معنا و مفهوم كلام نیز توجه شود. یعنی شنیدن با میل قلبی. & lt;/SPAN>

ب. «انصات»:

به معنی سكوتی است كه همراه با توجّه به گفتار الهی باشد.

بنابراین همه مسلمانان وظیفه دارند هنگام تلاوت قرآن به آیات الهی كاملاً گوش فرا دهند و ساكت باشند و در این حال به معانی آیاتی كه تلاوت می‎شود</SPAN& gt; توجه كنند. در این صورت مشمول رحمت خداوند می‎گردند و بر ایمانشان افزوده می‎شود.
تذكر این نكته به همه دوستداران قرآن ضروری است؛ دیده می‎شود گاهی وقتها رادیو</ SPAN> یا ضبط صوت قرآن پخش می‎كند و افراد در همان حالی كه به قرآن گوش می‎دهند با یكدیگر صحبت می‎ هستند. مواردی از این قبیل، خلاف ادب قرآن است. در چنین مواردی باید یكی از دو كار را انتخاب كرد؛ یا قرآن استماع كرد و یا به كار دیگر پرداخت.

فضیلت استماع قرآن

توفیق بعضی از عبادتها نصیب همه انسانها نمی‎شود برای این كه از پاداش فراوان آن اطلاعی ندارد. از جمله این عبادتها استماع قرآن كریم است. در زمینه فضیلت استماع كلام خدا از امام چهارم زین العابدین ـ علیه السّلام ـ روایتی رسیده است كه فرمود:
«مَنِ اسْتَمَعَ حَرْفاً مِنْ كِتابِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ مِنْ غَیْرِ قِرائَهٍ كَتَبَ الله
ُ لَهُ حَسَنَهً وَ مَحاعَنْهُ سَیِّئَهً وَ رَفَعَ لَهُ دَرَجَهً».[2]

كسی كه حرفی از كتاب خدا را بشنود بدون اینكه خود قرائت كند خداوند برایش حسنه‎ای می‎نویسد و یكی از گناهان او را محو می‎كند و مقام او را یك درجه بالا می‎برد.

وقتی فقط شنیدن آیات الهی چنین اجر و پاداشی دارد چرا بعضی از ماها خود را از آن محروم می‎كنیم و در غفلت هستیم! استماع قرآن عبادتی است كه نه تنها هیچ زحمتی ندارد بلكه انسان را سرشار از نشاط و آرامش روحی می‎نماید. توجه كنید؛ اگر فرزندی در خانه قرآن می‎خواند، پدر و مادر بعد از نماز، قرآن قرائت می‎كند یا در مجلس ترحیمی قرآن خوانده می‎شود و یا در جلسه و كلاس قرآن، آیات الهی تلاوت می‎شود، كسانی كه آیات قرآن را گوش می‎دهند برای هر حرف آن پاداشی است، گناهی محو می‎شود و درجه‎ای به درجات معنوی انسان افزوده می‎شود. البته استماع باید همراه با توجه به معنی كلام خدا باشد.

نتیجه استماع و سكوت

در آیه 204 سوره اعراف، نتیجه استماع و سكوت هنگام خواندن قرآن، برخورداری از رحمت الهی معرفی شده است. زیرا یكی از آثار استماع قرآن، افزایش ایمان اس
ت. چنانكه در نگهداری ایمان نیز سهم زیادی دارد. برای این كه گوش فرا دادن به قرآن موجب می‎شود معانی آن به خوبی فهمیده شود، به اندرزها و دستورات و احكام قرآن عمل شود و در نتیجه ایمان انسان بیشتر گردد، و در نهایت، مورد لطف و رحمت الهی قرار گیرد.
از این رو خداوند وقتی مؤمنان حقیقی را توصیف می‎كند چنین می‎فرماید:
«وَ إِذا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیاتُهُ زادَتْهُمْ إِیماناً»[3]
هنگامی كه آیات خدا بر آنها تلاوت شود، ایمانشان فزونتر می‎گردد.

تذكّر مهم

معمولاً هنگام قرائت قاریان برجسته، افراد حاضر در مجلس اذكاری را بر زبان جاری می‎كنند كه شامل تكبیر، تهلیل، تحمید و تنزیه خداوند و… است. این اذكار نوعی واكنش در برابر قرائت قاری قرآن است و از دو چیز سرچشمه می</SPAN& gt;‎گیرد:
1. تأثیر آیات در شنونده: وقتی قاری، قرآن تلاوت می‎كند شنونده چنان تحت تأثیر قرار می‎گیرد كه ناخودآگاه ذكری متناسب با آیه

از دهانش خارج می‎شود. این به خاطر توجه شنونده به معنا و پیام آیاتِ تلاوت شده است.

2. ویژگیهای تلاوت:

گاهی از وقت‎ها قاری كه قرآن تلاوت می‎كند برجستگی خاصی (مانند صدای زیبا، لحن فصیح، محزون خواندن و توجه به معانی آیات در قرائت) دارد، مستمع تحت تأثیر این ویژگیها، قاری قرآن را تحسین می‎كند.
سخن در این است كه گفتن اذكار، تكبیرها و تحسین‎ها باید با ادب استماع و سكوت سازگار باشد. یعنی شنونده در اثر تأثیرپذیری از تلاوت قرآن چنین اذكاری را بر زبان جاری كند و ساختگی نباشد. ثانیاً با صدای متعارف (نه بلند و فریادگونه)، با وقار و طمأنینه همراه باشد. اگر در گفتن اذكار این ویژگیها رعایت نشود موجب حواس پرتی حاضران شده و نمی‎توانند از آیات قرآن بهره‎برداری لازم را بنمایند. از طرفی موجب بی‎احترامی به قرآن است، زیرا ادب استماع و سكوت را مراعات نكرده‎اند.