اعتدال در عبادالرحمن

یادداشتی از حجت الاسلام و المسلمین پویا؛

«وَالَّذِینَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَکَانَ بَیْنَ ذَلِکَ قَوَاماً» (فرقان، آیه 67)

عبادالرحمن؛ آناند که چون خرج کنند، اسراف نمی­کنند و بخل هم نمی­ورزند، بلکه به اعتدال رفتار می­کنند.

پنجمین صفت نیکوی بندگان رحمان، اعتدال در زندگی است. از میان بیش از ده صفتی که در این سوره برای عبادالرحمن برشمرده شده است، با نگاهی تأمل­برانگیز و متفکرانه می­بینیم که تمام جوانب روحیات و مسائل فردی و اجتماعی یک انسان سالم و سعادتمند در نظر گرفته شده و هیچ بُعدی از ابعاد وجودی انسان فراموش نشده است. اگر به رابطه بین مردم و دیگران اشاره می&sh
y;کند، از ارتباط با خداوند رحمان، غفلت نمی­شود و گاه نیز به صورت مکمل یکدیگر آورده می­شود، زیرا انسانهای کامل، تک بُعدی نیستند و به همه ابعاد زندگی توجه دارند.

چنانکه در این آیه شریفه به بعد دیگر از شخصیت عبادالرحمن اشاره می­کند و آنان را با صفت میانه­رو و انسانهای معتدل می­ستاید. آنان را اهل نفاق و خرج کردن و بخشش می­داند ولی نه آن گونه که اسراف­گونه زندگی کنند و به حرام منجر شوند و نه بخیل­اند که صفتی بسیار زشت و ناپسند است و در روایات ما بسیار از این خصلت فرومایه سرزنش شده است. چنان که از زبان امام صادق (ع) نقل شده است که حضرت فرمودند: سخاوت از اخلاق انبیاست… و مؤمن، مؤمن نیست مگر این که سخاوتمند باشد و سپس فرمودند: پیامبر خدا (ص) می­فرماید: انسان سخیّ به خدا و مردم و بهشت نزدیک است و از آتش دور است و لکن بخیل از خدا و مردم و بهشت دور است و به عذاب الهی نزدیک است (مصباح الشریعه، ص 82 و 83)

میانه­روی و اعتدال صفتی است
که خداوند متعال در مواردی به پیامبر خدا (ص) گوشزد می­کند چنانکه درباره نماز و انفاق یادآور می­شود و می­فرماید: «وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِکَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَیْنَ ذَلِکَ سَبِیلاً» (اسراء، آیه 110) و نماز را زیاد بلند یا زیاد آهسته نخوان، و در میان این دو راهی معتدل انتخاب کن.

«وَلَا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِکَ وَلَا تَبْسُطْهَا کُلَّ الْبَسْطِ» (اسراء، آیه 29).

هرگز دستت را بر گردنت بسته مگذار (کنایه از بخل و خساست) و بیش از حدّ نیز دست خود را مگشای(بلکه میانه رو باش).

خداوند در سوره فرقان هم در ابتدای آیه، افراط و تفریط در انفاق را نفی می­کند. ودر آخر حد وسط را تأیید می­نماید. در تفسیر مجمع البیان در این باره آمده است که: امام صادق (ع) فرمودند: «قوام» حد میانه است. شیخ طبرسی نیز قوام را این گونه تفسیر کرده است: «چیزی است که زندگی را به پا دارد و استقرار بخشد.»( مجمع البیان، ج 7، ص 278)

امام صادق (ع) در این باره تشبیه روشن و جالبی نشان داده است. آن گاه که این آیه را تلاوت فرمود: مشتی سنگ­ریزه از زمین برداشت و محکم در دست گرفت و فرمود: این همان سخت­گیری است. سپس مشتی برداشت و چنان دست خود را باز کرد که همه آنها بر زمین ریخت؛ فرمود: این اسراف است. در مرتبه سوم مشت دیگری برداشت و کمی دست خود را گشود، به گونه­ای که مقداری از آن بیرون ریخت و مقداری در دستش ماند؛ فرمود: این همان قوام و اعتدال است. (تفسیر نورالثقلین، ج 4، ص 26)

در تفسیر «مخزن العرفان» نیز در این باره آمده است:

از اوصاف ممتاز عبادالله چنین است که وقتی انفاق می­نمایند، اسراف و زیاده­روی در بذل و بخشش نمی­کنند و از حدّ شرع خارج نمی­گردند و مال خود را در عمل نامشروع و بیهوده صرف نمی­کنند و نیز در انفاق بخل نمی­ورزند و گویند اسراف بذل مال در محارم است، اگر چه یک حبّه باشد. (مخزن العرفان فی تفسیر القرآن، ج 9، ص 206)

میانه­روی و اعتدال مساله مهمی است که اساس دین اسلام نیز بر آن نهاده شده و افراط و تفریط در آن نفی شده است چنانکه در قرآن کریم آمده است: «وَکَذَلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ» (بقره، آیه 143)؛ و بدین­گونه شما را امت میانه­رو و معتدل قرار دادیم تا گواه
و ناظر بر اعمال مردم باشید. بنابراین آنکه جان و مال خویش را در راه حق خرج کند، به اعتدال زیست کرده و آن که در غیر راه حق گام بردارد به اسراف دچار شده است.

معاذ می­گوید از پیامبر خدا (ص) از این آیه (67 فرقان) پرسیدم. پیامبر فرمود: کسی که در غیر حق انفاق کند اسراف کرده و کسی که در راه حق انفاق نکند، بخل ورزیده است. (المیزان، ج 15، ص 247)

خداوندا به ما ایمانی عنایت فرما که هرگز اسراف نکنیم و بخل نورزیم.

بارالها ما را آن گونه که خود می­پسندی در راه میانه و اعتدال قرار ده.

پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، www.jamaran.ir