برخ(برق) و یافتن آن از سوی ایرانیان

واژه برخ یک واژه پارسی است که از زبان پهلوی یا میانه می آید. همین واژه ی برخ چون به زبان عربی رفت به گونه ای معرب برق شد.

از درختان سرو یا کاج انگمی (صمغ) بیرون می آید که به دست میچسبد. به این انگم در پارسی راتیانه نیزگفته میشودکه معرب ان راتیانج شد و به انگلیسی رزین میگفتند. بسیاری از درختان همیشه سبز میلیونها سال پیش نیز از خود راتیانه ای تراوش میکردند. برخی ازین درختان در مرداب ها افتاده و زیر گل میمانند و راتیانه ی انها پس از صدها سال که زیر گل و خاک مانده بود به سنگواره (فسیل) دگرگون میشد. این راتیانه دگرگون یافته همان است که اکنون کهربا نام دارد.

چند هزار سال پیش ایرانیان دریافتند که چون یک تکه راتیانه را به پارچه پشمی بمالند خرده های کاه و برگ را به خود جذب میکند. به همین انگیزه نام ان را کهربا که سبک شده کاهربا است گذاشتند که واژه ی پارسی است.

نخستین بار در سال ۱۹۳۸ میلادی ویلهلم كونیگ، باستان‌شناس آلمانی، در نشریه معتبر «کاوش و پیشرفت» در مقاله‌ای خبر از وجود «پیل‌های پارتی» میدهد. درآن سالها ویلهلم كونیگ كه اداره‌ی موزه‌ی ملی عراق را برعهده داشت، هنگام كندوكاو در یكی از روستاهای (خجات ربوعه) نزدیك بغداد، به كوزه‌ای سفالی به بلندی ۱۳ سانتی‌متر برخورد كه استوانه‌ای مسی در خود داشت و در میان آن استوانه نیز میله‌ای آهنی جای گرفته بود. بررسی‌ها از وجود ماده‌ای اسیدی، مانند سركه، و نیز خوردگی شیمیایی در آن ظرف سفالی خبر دادند. کونیگ بر این باور بود كه یك باتری باستانی را پیدا كرده و باید برای شناساندن آن به جهانیان و اثبات ادعای خود كوشش كند.

 بررسی‌ها نشان داد كه پیشینه‌ی این باتری‌ها به حدود ۲ هزار سال پیش باز می‌گردد. یعنی زمانی كه اشكانیان (پارت‌ها) بر میان رودان، كه از زمان كوروش بزرگ تا یورش عرب‌ها به ایران، بخشی از خاك ایران بوده است، فرمان‌روایی می‌كردند. به‌راستی، كوزه‌ای سفالی كه استوانه‌ای از مس درون آن جای دارد و درب آن با آسفالت(قیر و شن) بسته شده و به درب نیز میله‌ای آهنی متصل است، چه شباهت شگفتی به پیل ولتا دارد. آلکساندر ولتادر سال ۱۸۰۰ میلادی یعنی ۲۰۵۰ سال پس از ایرانی‌ها، جریان الکتریسیته را کشف کرد. واحد ولت بر اساس نام این دانشمند ایتالیایی برگزیده شده است.

با آغاز جنگ جهانی دوم ادامه پژوهش‌ها در باره باتری‌های ایرانی به فراموشی سپرده شد. نخست پس از ۲۰ سال سکوت جان پیرچنسکی در دانشگاه کارولینای شمالی در آمریکا اقدام به ساخت یک مدل از باتری‌های ایرانی کرد. وی برای الکترولیت از سرکه نیم درصد استفاده کرد و توانست یک ولتاژ نیم ولتی به مدت ۱۸ روز به نمایش بگذارد. بدین گونه دیگر برای پژوهشگران ثابت شده بود که با کوزه‌های یافت شده در سرزمین ایرانیان میشود برق تولید کرد.

بر پایه این ریشه یابی تاریخی و زبانی میبینید که برق نیز مانند برخی از دانشهای دیگر نخستین بار با اندیشه ایرانیان یافته شد و سپس با گذشت زمان
به شکوفایی رسید. نیروی برق را ایرانیان یافتند ولی ادیسون توانست با ساخت چراغ یا لامپ راه سودگیری از این نیرو را فراهم کند.

 منابع:

http://daneshnameh.roshd.ir
منابع: کتاب معنی روزها و ماههای سال (نوشته: فرزان ذکایی)

تهیه و تنظیم: افشان مافی

http://hosc.b
logfa.com