تجلی بهشت خدا در زمین- بخش دوم

– بررسی آثار آموزشی مسجد

از آغاز اسلام، مسجد به عنوان یک پایگاه آموزشی، کاربردهای گوناگونی داشته است. در سال های آغاز بعثت، با وجود جو اختناق و شرایط سختی که بر مکه حاکم بود، پیامبر(ص) در دورانی، یاران خویش را در مسجدالحرام گرد می آورد. برای آنان قرآن می خواند و واجبات و محرمات الهی را به آنان آموزش می داد. چنین جلسه هایی در مسجد، گاه به مناظره و گفت و گوهای طولانی علمی با سران قریش می انجامید.

پس از هجرت پیامبر به مدینه و ساختن مسجدالنبی، فصل نوینی در فعالیت های آموزشی مسجد آغاز شد. پیامبر(ص) بیشتر پس از نماز صبح و عشا به سخنرانی و گفت و گوهای علمی می پرداخت. این جلسه ها با حضور مردان
و زنان مسلمان برپا می شد که این ازآشکارترین جلوه های آموزشی مسجد در مدینه بود. تفسیر قرآن و سخن گفتن پیرامون معانی آن، بخش در خور توجهی از سخنرانی های پیامبر(ص) را تشکیل می داد. علاوه بر جلسه های سخنرانی پیامبر، کلاس های آموزشی گوناگونی نیز در مسجد تشکیل می شد.

با این توضیحات، اهمیت جنبه های آموزشی مسجد معلوم می شود. پیامبر(ص) می فرمایند: هرگونه توقفی در مسجد لغو و بیهوده است، مگر برای سه دسته: کسی که پس ازنماز به تلاوت قرآن می پردازد، آن که سرگرم ذکر و یاد خداست و کسی که به مباحثات علمی اشتغال داشته باشد.

از دید این این کلام نورانی، تشکیل جلسه های علمی در مسجد، نسبت به جلسه های دعا، جایگاه والاتری دارد و پاداش آن، ثواب عمره کامل یا حج کامل و جهاد در راه خدا است که رحمت خدا آنان را فرا می گیرد. در این میان، طرح مباحث دینی در مسجد، فضیلت بیشتری دارد.

پس از پیامبر(ص)، ائمه(ع) نیز برای حفظ جنبه های آموزشی مسجد، تلاش های ارزندهای انجام دادند. مسجد، ابزارها و موقعیتی را در اختیار دارد که به کمک آن می تواند به آموزش و افزایش شناخت دینی نمازگزاران بپردازد. مسجد مکانی است که مسلمانان برای برپایی فرائض الهی و مجالس مذهبی در آن حاضر می شوند و این فرصت مناسبی است تا معارف و احکام دین نشر پیدا کند. البته نقش امام جماعت در این میان بسیار مهم است.

– جایگاه وکارکردهای سیاسی مسجد در اندیشه امام خمینی(س)

مسجد به عنوان مرکز تصمیم‏گیرى سیاسى از زمان پیامبر اکرم(ص) مطرح شد. در تاریخ مردم ایران نیز مسجد به عنوان پایگاه سیاسى علما و مردم علیه ظالمان و حاکمیت جور بوده است.

امام خمینی(س) بر حفظ مساجد به عنوان اصل و اساس انقلاب تاکید می کردند و می فرمودند: مسجد محلی است که از آن باید اموراداره شود. این طور نباشد، خیال کنیم حالا دیگر پیروز شدیم، دیگر مسجد می خواهیم چه کنیم.

بسیارى از تصمیم‏گیرى‏هایى که موجب براندازى حکومت‏ها و نظام‏هاى سلطه شد در مسجد صورت مى‏گرفت، چرا که در باور و فرهنگ مردم ما، مسجد مکانى مقدس است و علما نیزافرادى والا و داراى درجات معنوى هستند. بنابراین سخنان و مواضع‏شان صحیح و بر حق قلمداد مى‏شود. مسجد نیز مهم‏ترین پناهگاه مظلومان از دست جابران و محلى براى تحصن و اعلام خشم و کینه نسبت به حکّام بوده است و این باور مردمى، هماره حاکمان جور را از حمله مستقیم به مساجد باز مى‏داشت.

<P style="TEXT-ALIGN: justify; LINE-HEIGHT: 200%; unicode-bidi: embed; DIRECTION: rtl" dir=rtl align=justify& gt;1. مسجد تنها محل عبادت نیست
اما در اندیشه سیاسی امام خمینی(س) مسجد تنها محل عبادت خداوند نیست بلکه ستاد مرکزی حکومت اسلامی است و اگر نگاه به مساجد محدود به مسائل و موضوعات عبادی باشد، نتیجه مستقیم آن، سلطه بیگانگان برسرزمین های اسلامی و غارت منابع قلمرو اسلام بوده و می شود.

2. تأکید بر حفظ مساجد به عنوان اصل و اساس انقلاب
امام خمینی(س) با تأکید بر حفظ مساجد به عنوان اصل و اساس انقلاب می فرمایند: “مسجد محلی است که از آن باید امور اداره شود. این مساجد بود که این پیروزی را برای ملت ما درست کرد. این مراکز حساسی است که ملت باید به آن توجه داشته باشند. این طور نباشد که خیال کنیم حالا دیگر ما پیروز شدیم، دیگر مسجد می خواهیم چه کنیم؟ پیروزی ما برای اداره مسجد است.” [فروغ مسجد 7، کارکرد سیاسی مسجد در اندیشه امام خمینی، زینب السادات حسینی]

3. خمودی و بی تحرکی در مساجد جهان اسلام

به اعتقاد امام(س) تا زمانی که خمودی و بی ت
حرکی بر مساجد جهان اسلام حاکم باشد و روحانیون وظایف خود را تنها به خواندن دو رکعت نماز در مسجدها محدود کنند و سنت وسیره رسول الله را مبنی بر عینیت دین و سیاست نادیده بگیرند؛ زیانبارترین پیامد آن، انزوای اسلام است. در واقع دین اسلام به نام اسلام منزوی می شود. در چنین فضایی مسلمانان از مصالح خود و کشورشان و تحولات بین المللی آگاهی درستی به دست نخواهند آورد. [ر.ک: مسجد و انقلاب اسلامی، رضا شریف پور، مرکز اسناد انقلاب اسلامی]

– مسجد؛ خانه الهی که برای پرداختن به علوم قرآنی

در میان بحث ها و علوم دینی، پرداختن به علوم قرآنی در مسجد، اهمیت ویژه ای دارد؛ زیرا قرآن و مسجد، پیوند ویژه ای با یکدیگر دارند. پیامبر(ص) در این باره می فرماید: انما نُصِبَت المساجِدُ لِلقُرآنِ؛ مساجد را برای(خواندن و فهمیدن) قرآن بنا کرده اند.

همچنین پیامبر(ص) در این باره می فرماید: “مَن اَحبَّ القُرآنَ فَلیُحِب المساجِد؛ دوستدار قرآن باید مسجد را هم دوست داشته باشد”.

شواهد تاریخی نشان می دهد که در مسجد النبی جلسه های قرائت و تفسیر قرآن رونق ویژه ای داشته است. عب
ادة بن صامت، از سوی پیامبر مأمور بود تا قرآن را به مردم آموزش دهد. جلسه ای مربوط به قرآن و علوم قرآنی حتی شب ها تا دیر هنگام نیز در مسجدالنبی برپا بود.

مسجد با افزایش شناخت و آگاهی، تبیین، حفظ و گسترش ارزش ها و آرمان های اسلامی، تربیت عملی دینی و تربیت الگویی، نظام تربیتی منسجم و قوام یافته ای را ایجاد می کند که بر شاخصه های هویت دینی تأثیر می گذارد و آن ها را تقویت می کند. به این ترتیب مسجد، سبب تقویت تشخیص دینی و تداوم دین داری می گردد. تربیت اخلاقی، تربیت فقهی، تربیت عقیدتی، تربیت سیاسی از ابعاد تربیت دینی است که مسجد بر آن ها مؤثراست.

– تقویت مسایل اخلاقی در مسجد

ا. فروتنی:

در نظام تربیتی اسلام، فروتنی یکی از مهم ترین ویژگی های اخلاقی است که در سایه غلبه بر هوای نفس و تکبر، ایجاد می شود. مسجد نیز به عنوان پایگاهی مذهبی که درتربیت دینی مؤثر است، این جنبه شخصیتی ارزنده را در انسان تقویت می کند.

مسجد با شیوه های گوناگون سبب تقویت فروتنی می شود؛ زیرا مسجد تنها به گروه ویژه مسلمانان با سطح سواد و ثروت و جایگاه اجتماعی بالا تعلق ندارد، بلکه همه قشرهای جامعه اسلامی می توانند برای اجرای مراسم دینی خود، در خانه خدا حاضر شوند.

آداب و مقررات مسجد برای همه یکسان است و کسی امتیازی بر دیگران ندارد و همه باید آداب مسجد را رعایت کنند. در نماز جماعت همه به یک شکل و در یک قالب کلی نماز می گذارند و کسی نمی تواند با تکبر و غرور خود را از دیگران برتر بداند و خارج ازاین چارچوب رفتار کند. افزون بر اینکه نماز در مسجد سبب افزایش تقوا می شود و تقوا نیز در ایجاد فروتنی نقش مهمی دارد.

بنابراین، با توجه به جنبه های آموزشی و عبادی مسجد، باید گفت مسجد به عنوان مهمترین پایگاه دینی با ایجاد و گسترش مفاهیم و تعالیم دینی در ایجاد فروتنی نقش مؤثری دارد.

2. یافتن دوست خوب:
یکی از مهم ترین عوامل مؤثر در شکل گیری شخصیت انسان، دوست است. این موضوع دردین اسلام اهمیت بسیاری دارد. هم چنین اسلام ویژگی های دوست خوب را نیز بیان می کند.</o:p& gt;

مسجد پایگاهی دینی و فرهنگی است که نمازگزاران مؤمنی در آن رفت و آمد می کنند ودوستی با این افراد، در بینش انسان مؤثر است. با ایجاد پیوند و آشنایی میان مؤمنان، نخبگان و صالحان جامعه، بستری مناسب برای پرورش و تربیت روحی انسان فراهم می آید.

کسی که با خوبان ارتباط دارد، حتی اگر به آن درجه از تکامل نرسد که به سبب خداترسی، مرتکب گناه نشود، به سبب حیا و شرم از برادران دینی خود، راه انحراف را درپیش نمی گیرد.

– مسجد و همسایۀ آن

فقها با استناد به تأکیدات خاص به رفت و آمد به مسجد نماز خواندن در مسجد را برای همسایه مسجد مستحب مؤکد شمرده‌اند و ترک نماز درمسجد توسط همسایه مسجد را مکروه شمرده‌اند.
فقیه اهل بیت مرحوم سید محمد کاظم یزدی در عروة الوثقی می‌فرماید: «برای همسایه مسجد مکروه است که بدون عذری مانند باران نماز را در غیر آن مسجد بجای آورد». همسایه مسجد کیست؟ در برخی از روایات همسایه مسجد را چهل خانه از هر طرف ذکر نموده‌اند.
در حدیثی از امیرالمؤمنین(ع): “حَرِیمُ الْمَسْجِدِ أَرْبَعُونَ ذِرَاعاً وَ الْجِوَارُ أَرْبَعُونَ دَاراًمِنْ أَرْبَعَةِ
جَوَانِبِهَا”. “حریم مسجد چهل ذراع و همسایه‌های آن چهل خانه ازچهار طرف است”. در حدیث دیگری، کسانی که صدای اذان را می‌شنوند به عنوان همسایگان مسجد معرفی شده‌اند.

– محبت و عشق مؤمن به مسجد

پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) تنها رفتن به مسجد راتوصیه نفرموده‌اند بلکه از این بالاتر، ما را به محبت ورزیدن و انس و علاقه قلبی داشتن به مسجد تشویق نموده‌اند و این امر ناشی از آن است که مسجد متعلق به حق تعالی و محبوب حق تعالی و محبوب انسان مسلمان است و مؤمن همان گونه که به ذات مقدس حضرت حق تعالی شدیدترین علاقه‌ها را دارد به مسجد هم که خانه اوست عشق می‌ورزد. چوب وسنگ و اشیایی که به عنوان اجزای مسجد به کار رفته است قبل از اینکه اجزای مسجد باشدآن ربط خاص را با خداوند متعال نداشتند اما اینکه به عنوان اجزای مسجد به کار برده شده‌اند این ارتباط آنها را در دید انسان مؤمن محبوب و دوست داشتنی می‌کند و باعث می‌شود وی از صمیم قلب به در و دیوار خانه خدا عشق ورزیده و به آن بوسه زند.

– نکات پایانی:

1- در مسجد مسلمین از چلچراغ ها و محراب پر نقش و ن
گار، معماری باشکوه، سیستم های صوتی آنچنانی، امکانات و فضایی بزرگ خبری نیست، اما یک چیز را به وضوح می توان احساس کرد: صفا، اخلاص و معنویت در دستگیری از محرومان را.

2- بدون در نظر گرفتن تاریخ بنای مسجدها، محققان و مورخان پذیرفته اند که بیش ازپیدایش مدرسه، مسجد یگانه مرکز مهم آموزشی، فرهنگی در جهان اسلام بوده است. هر چند برخی از محققان از جایگاه های آموزشی دیگری همچون مکتب های خانگی و دارالقرّا نیز یاد کرده اند، ولی فعالیت های آموزشی در این مراکز چنان محدود بوده است که ما امروزه اطلاعات قابل توجهی درباره چگونگی آموزش در این مکان ها در اختیار نداریم. حال آن که نام مسجدهای مهم اسلامی که جایگاه فعالیت های آموزشی بوده، در تاریخ ماندگار شده است.

3- ضرورت حفظ مساجد و آثار اسلامي: تبرک جستن به آثار و وسايل متعلق به پيامبر اکرم(ص) از جمله مسائلي است که ميان مسلمانان مطرح بوده. پيامبر(ص) نه تنها به هيچ گونه از آن نهي ننموده بلکه به انواع مختلف اين امر را تأکيد و امضاء مي­نمودند و اين مسأله در نزد هر کس که کمترين آشنايي با سيره و تاريخ پيامبر(ص) و به خصوص کتابهاي معتبر اهل سنت(سني) داشته باشد امر بديهي به شمار مي­آيد.

4- مسلمانان و حکومت اسلامی مکلفند دستورات و احکام دین را به بهترین وجه درتمامی ابعاد زندگی خود پیاده نمایند؛ و از سوی دیگر، باید مراقب باشند تا مبادا به بهانه های مختلف (مانند مقدس بودن مسجد)
توطئه جدایی دین از سیاست درجامعه ومسجد اجرا شود؛ چرا که یکی از جلوه های پیاده شدن احکام دینی درزندگی مؤمنین، توجه و اهتمام به مسائل و مشکلات سیاسی جامعه و تلاش درجهت رسیدگی و برطرف ساختن آنهاست. و چه مکانی بهتر ازمسجدبرای هماهنگی این فعالیت ها؟ و چه فضایی بهتر ازجماعت مؤمنین، که خود، جلوه ای از بعد سیاسی نماز ـ این عبادت بی همتا ـ است؟

5- ناگفته پیداست که سیاست مسج دبامسجد سیاسی که طرفداران هر گروه و جناح، این مکان مقدس راسیاسی و جناحی کرده وامام جماعت، نمازگزاران، سخنرانان و تمام برنامه های آن طبق سلیقه آن گروه اجرا می شود، فرق می کند. چراکه با تعریفی که اسلام ازمسجد عرضه می کند، مسجد نمی تواند پایگاه سیاسی «یک حزب» باشد، مسجداز یک سو به «خدا» و از سوی دیگر به «مردم» تعلق دارد. از این رو نمی تواند زیر سیطرۀ یک باند سیاسی قرار بگیرد و از آن به صورت مرکز فعالیتهای تشکیلات گروهی استفاده شود.

– حاصل سخن اینکه:
مساجد آنگاه خواهند توانست نقش تاریخی خود را در تربیت دینی، عبادی، اجتماعی،فرهنگی و سیاسی ایفا و به مسجدی نمونه و هم طراز با مساجد صدر اسلام برسند که بتوانند مخاطبان خود به خصوص نسل نوجوان و جوان را جذب و حفظ کنند و از نظر امکانات ظاهری مانند رسیدگی به ساختمان مسجد، تغییر در معماری مسجد- معماري مساجد موجب برانگيختن حس زيبايي افراد است-، نظافت و امکانات گرمازا و سرمازا و افزودن بر جاذبه های مسجد ودقت درانتخاب امام جماعت مسجد تلاش کنند.

مساجد خانه نور و سرور است تجلي گاه ميعاد حضور است

www.pasokhgoo.ir