تقسیم بندی سوره ها

نویسنده :  حسين دانش

“سوره” در لغت به صورت مهموز و غير مهموز به كار رفته است در صورت اول از “سُؤر” به معناي نيم خورده و باقي مانده آب يا هر چيز ديگري و جمع آن اَسار است، و در صورت غير مهموز بودن، گاه از ريشۀ “سور” به معناي ديوار است همان گونه كه عرب به ديواري كه شهر را احاطه مي‌كند (سور المدينه) مي‌گويند و گاهي “سوره” در اصل لغت به معناي علوّ و منزلت است.[1]

سوره در اصطلاح به گروهی از آیات که در نظم قرآنی، میان دو بسم الله از پی هم قرار گرفته، گفته می­شود.[2]

فلسفه تقسيم قرآن به سوره‌ها

   در زمينه حكمت و فلسفه تقسيم قرآن به سوره‌هاي مختلف كه كوچك ترين آنها سوره كوثر با 3 آيه و برزگ‌ترين آنها سوره بقره 286 آيه است، علل و مواردی بیان شده است:

1.  اهداف مختلف و موضوعات متفاوت در قرآن: در بسياري از سوره‌ها هدف خاصي مورد نظر است كه محور همه آيات آن سوره می­باشد، اين هدف خاص، آيات مربوط را در قالب يك سوره در كنار هم جاي مي‌دهد مثل سوره يوسف و…

2.    سهولت در فراگيري، قرائت و حفظ قرآن:

3.  صيانت و حفاظت قرآن از تحريف: يكي از هنرمندي‌هاي قرآن و جنبه‌هاي اعجاز آن همين تقسيم بندي كتاب به قطعات مستقلي به نام سوره است، اين امر باعث شد كه قرآن توسط مسلمانها حفظ شود و مانع از تحريف آن گردد.

4.  مانند ناپذيري حتي در كوچك ترين سوره: تقسيم قرآن به سوره‌هايي كه دامنه اختلاف آيات آنها بسيار زياد است، خود پديدۀ جالب ديگري است. زيرا قرآن، كه در آيات تحدي همگان را به مبارزه دعوت كرده است که اگر مي‌توانند حتي يك سوره همانند قرآن بياورند با تقسيم خود
به سوره‌هايي كوچك و بزرگ اشاره به اين حقيقت نموده كه بلندي و كوتاهي سوره‌ها شرط اعجاز نيست و هر سوره هر قدر هم كوچك باشد در اوج اعجاز و عظمت قرار دارد.[3]

معیار تقسيم سوره‌ها به مکی و مدنی

در تفكيك آيات و سوره­هاى مكى از مدنى، سه معيار و ضابطه ذكر شده است:

1.    ضابطه زمانى:

در اين معيار، هجرت پيامبراكرم (ص) ملاك قرار گرفته است. هرآيه و سوره­اى كه قبل از هجرت و يا در اثناى هجرت قبل از رسيدن به مدينه نازل شده باشد، مكى و آن چه پس از هجرت نازل گرديده – اگرچه در مكه نازل شده باشد – مدنى است.

2.    ضابطه مكانى:

 در اين معيار، مكان نزول آيه تعيين كننده مكى يا مدنى بودن آن است. هرچه در مكه و اطراف آن نازل شده باشد، مكى و هرچه در مدينه و اطراف آن نازل شده باشد، مدنى است. بر اين اساس آيات و سورى كه نه در مكه و نه در مدينه نازل شده باشند، نه مكى­اند و نه مدنى.

3.    ظابطه خطابی:

سوره­های مکی آن سوره­های است که خطاب آنها مردم مکه است و مدنی آن سوره­های است که مردم مدینه را مورد خطاب قرار می­دهد. آنچه که در قرآن با لفظ (یا ایها الناس) آمده مکی است و آنجا که به لفظ (یا ایها الذین امنوا)خطاب شده مدنی می­باشد.[4]

راه شناخت سوره­های مکی

1.    هر سوره­ای  که کلمه (کلاّ)داشته باشد.

2.    هر سوره­ای که در آن سجده باشد.

3.    سوره­هایی که در آن حروف مقطعه باشد.

4.    سوره­های که در آن داستانهای پیامبران و مردم گذشته باشد.

5.    سوره های که در آن داستان آدم و شیطان آمده باشد.

راه شناخت سوره­های مدنی

1.    همه سوره­های که در آن از حدود، واجبات الهی، احکام شرعیّه، قوانین اجتماعیّه باشد.

2.    هر سوره­ای که در آن از جهاد سخن به میان آمده باشد.

3.    داستان منافقان و دو رویان که در سوره مطرح باشد.&l t;/A>[5] 

ترتيب سوره‌ها

   درباره ترتيب سوره‌ها كه آيا توفيقي است، يعني اين كه تركيب كنوني بر حسب اشاره و فرمان رسول خدا بوده و چنين تركيبي آسماني است؟ و يا اينكه وابسته به اجتهاد ياران پيامبر بوده و آنان چنين ترتيبي را مقدر داشته‌اند؟ اختلاف نظر است:

1. ترتيب و تنظيم سوره‌ها بدين كيفيتي كه اكنون در قرآن مي‌يابيم «توفيقي» نيست و وابسته به اجتهاد ياران پيامبر اكرم مي‌باشد.

2. دسته ديگر معتقدند كه سوره‌ها همگي توفيقي بوده و ترتيب آن مانند ترتيب آيه‌ها منوط و وابسته به تعليم رسول خدا بوده است.

3. گروه ديگري ميان اين دو عقيده جمع كرده و مي‌گويند ترتيب پاره‌اي از سوره‌ها توفيقي است و تنظيم پاره‌اي ديگر به اجتهاد و نظر صحابه بوده است.[6]

اسامي سوره‌ها

  مانند تعداد آيات هر سوره توقيفي است و با صلاحديد شخص پيامبر نام گذاري شده است اين نام گذاري به شيوه عرب و با كوچكترين مناسبت انجام گرفته است چنانکه سوره بقره را به مناسبت داستان بقره و حکمت شگفت آوری که در آن است بدین نام خوانده­اند و سوره نساء را به علت احکام درباره زنان و سوره انعام را به جهت احوال چار پایان چنین نامیده اند.[7]

تعداد سوره­ها

   در مورد تعداد سوره­ها، چنانکه در مصحف عثمانی (قرآن امروزی)آمده آنرا یکصد و چهارده سوره دانسته که اولش (فاتحة الکتاب)و آخرین آن (الناس)است.[8]

پی نوشت:

[1] . اصفهاني، راعب؛ مفردات راغب، انتشارات دارالفكر، تحقيق نديم مرعشيلي، چاپ بيروت ماده سور

[2] 0 راميار، دكتر محمود؛ تاريخ ق
رآن، انتشارات سپهر، تهران، چاپ دوم، سال 1362ص577

[3] . جوان آراسته، حسين؛ درسنامه علوم قرآني، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، چاپ قم، چاپ سوم، سال 1378، ص 107

[4] . تاريخ قرآن، پیشین، ص601

[5] . همان ص 604

[6] . همان، ص 598

. معرفت، محمد هادي؛ آموزش علوم قرآني، انتشارات ياران چاپ قم، چاپ اول، سال 11381، ص 54.

[8] 0 تاريخ قرآن، پیشین، ص581

www.pajoohe.com

صفحه اصلی – موسسه قرآن و نهج البلاغه

کانال جامع دو نور در ایتا:
https://eitaa.com/twonoor
کانال جامع دو نور در تلگرام:
https://t.me/twonoor

تقسیم بندی سوره ها. تقسیم بندی سوره ها. تقسیم بندی سوره ها. تقسیم بندی سوره ها. تقسیم بندی سوره ها. تقسیم بندی سوره ها. تقسیم بندی سوره ها.  تقسیم بندی سوره ها. تقسیم بندی سوره ها. تقسیم بندی سوره ها.