هر چيزي که جانداران روي کره خاکي را در بقاي حيات کمک کند، رزق مي گويند. اين شايد کامل ترين تعريف رزق باشد. در قرآن کريم رزق به 2 معنا به کار مي رود! رزق مادي و رزق معنوي. در هر 2صورت هم به معناي عطاي جاري است ؛يعني محبتي که خدا به بنده اش دارد.
رزق هاي دنيايي
روشن است که هرچه داريم، رزقي است که از جانب خدا عطا شده و هر کس به اندازه ظرفيتش از آن بهره مند مي شود اما خداوند چند نمونه از رزق هاي دنيايي را در قرآن مورد اشاره قرار داده؛ مثلا در آيه 172 سوره بقره آمده است: «اي کساني که ايمان آورده ايد، از روزي هاي پاکيزه اي که براي شما قرار داديم، بخوريد». رزق هاي مادي از زمين و آسمان برايمان مي آيد، باران، آفتاب وبرف از آسمان و ميوه ها، حيوانات و کلي
چيز ديگر هم از زمين. براي حرفمان سند قرآني هم داريم؛ آيه 32 سوره ابراهيم دراين باره مي گويد: «خداست که آسمان ها و زمين را خلق کرد و از آسمان آبي نازل کرد که با آن ميوه ها را براي روزي شما پديد آورد».
آيه 13سوره غافر فقط رزق هاي آسماني نشان مي دهد: «خدا آن کسي است که آياتش را به شما نشان داد و از آسمان روزي بر شما نازل کرد».
درآيه 24 سوره سبأ هم آمده است: «آن کسي که روزي شما را از آسمان و زمين نازل مي کند، خداست، نه کس ديگري». حتي درباره
اينکه کدام يک از حيوانات زبان بسته را هم بخوريم؛ در آيه 142سوره انعام داريم: «و همچنين، چارپاياني که بار مي برند يا درخور بار برداشتن نيستند. از هرچه خدا به شما روزي داده است، بخوريد و از شيطان پيروي مکنيد که او دشمن آشکار شماست».
يکي ديگر از مسائلي که در حوزه رزق مادي مطرح است، شيوه به دست آوردن آن است. در روايات ديني ما بارها اين موضوع مورد اشاره قرار گرفته است: «رزق وروزي شما مقسوم است»؛ يعني سهم شما از پيش تعيين شده و تلاش اضافه اين سهم را افزايش نمي دهد؛ به همين دليل است که عالمان «رزق مقسوم» را يکي ازشاخه هاي اصلي اين بحث مي دانند.
درآيه 32 سوره زخرف آمده است: «ما معيشت آنها را در حيات دنيا ميانشان تقسيم کرديم». حضرت امير(ع) در نامه <SPAN dir=ltr> ;31 نهج البلاغه که به فرزندش امام حسن(ع) نوشته اند و مسير را براي همه ما روشن کرده اند؛ «اي فرزندم! بدان رزق 2 نوع است؛ يکي آن رزقي که تو به دنبال آن هستي و دوم رزقي که آن به دنبال توست. رزق دوم طوري است که اگر به سوي آن نروي، به سوي تو مي آيد».
از تو حرکت
خطبه 185 نهج البلاغه کمي دقيق تر مطلب را تببين مي کند؛ «به مورچه و کوچکي جثه او بنگريد که چگونه خلقت او با چشم و انديشه انسان درک نمي شود. چگونه روي زمين راه مي رود و براي به دست آوردن روزي تلاش مي کند. روزي مورچه هم تضمين شده است». همين جمله بايد آب پاکي را روي دست ما بريزد. وقتي خدا روزي اين موجود کوچک را هم ضامن شده، ديگر چه جاي غم مي ماند؛ البته همه قبول داريم که بايد براي کسب روزي تلاش کرد و نبايد از آن سوي بام سقوط کرد. حتماً اين حکايت قديمي را شنيده ايد: «مردي مکرر شنيده بوده که خدا ضامن روزي بندگان است. تصميم گرفت به گوشه مسجد برود و مشغول عبادت شود تا خدا روزي اش را برساند. به مسجد رفت. هنگام ظهر از خدا طلب غذا کرد، خواسته اش اجابت نشد. شب شد و دوباره از خدا غذا خواست، باز هم بي فايده بود. کم کم داشت از گرسنگي جانش به لب مي رسيد که درتاريکي شب درويشي آمد و گوشه مسجد مشغول خوردن غذا شد. مرد گرسنه که ديد غذاي آن مرد درحال تمام شدن است، سرفه اي کرد تا او را از حضور خود مطلع کند. درويش گفت هر که هستي بفرما! مرد رفت و خود را سير کرد. بعد از غذا، همه ماجرا را براي درويش تعريف کرد. گفت فکر کن حالا اگر سرفه نکرده بودي، ازکجا بايد مي فهميدم که اينجايي تا تعارفت کنم؟». & lt;/SPAN>
شکي نيست که خدا روزي رسان است ولي انسان بايد براي به دست آوردن روزي تلاش کند. خدا به هيچ کس تضمين نداده که بدون تلاش رزقش را برساند. آيا اين حديث معروف را شنيده ايد که «از جمله افرادي که دعايشان هرگز به اجابت نمي رسد، کساني هستند که با تني سالم گوشه خانه مي نشينند و براي گشايش روزي دعا مي کنند.»
ازقديم هم گفته اند از تو حرکت، از خدا برکت که البته توفيق حرکت و تلاش راهم بايد ازخدا خواست. قرآن هم بر اين موضوع تاکيد بسياري دارد. در آيه 14 سوره نحل مي خوانيم: «اوخدايي است که دريا را براي شما مسخر کرد تا ازگوشت ترو تازه(ماهيان حلال)آن تغذيه کنيد واز زيورهاي آن (درو مرجان) اسخراج کرده و تن را بياراييد وکشتي ها را درآن روان بينيد که سينه آب را مي شکافد (تابه تجارت وسفررفته) واز فضل خدا روزي طلبيد وباشد که شکرخدابه جاي آريد».
همچنين در آيه 73 سوره قصص آمده است: «و از رحمت خود شب و روز را براي شما قرارداد تا در شب بياراميد و [در روز] رزق وروزي بجوييد ، باشد که سپاسگزاري کنيد.»
رزق هاي معنوي
رزق هاي معنوي روي ديگر اين سکه را نشان مي دهند که البته مهم تراست. خداوند در قرآن گفته است که رزق شما فقط در دنيا خلاصه نمي شود. آيه 169 سوره آل عمران مي گويد: «هرگز مپندار آنان که درراه خدا کشته شده اند، مردگانند. آنها زنده اند و نزد پروردگار شان روزي مي خورند». مهم ترين رزق معنوي اي که خداوند براي بندگانش درنظرگرفته، همين رزقي است که دراين آيه مورداشاره قرارگرفته و به «رزق کريم» تعبير مي شود.
آيه 4 سوره انفال وآيه 50 سوره حج هم رزق کريم را مخصوص «مومنان واقعي» و «آنهايي که عمل صالح انجام مي دهند» دانسته است. البته دربعضي تفاسير از جمله «تفسير نمونه» آمده است که احتمال دارد اين رزق کريم شامل نعمت هاي دنيايي هم باشد اما گروه ديگري از مفسران رزق کريم را فقط براي آن دنيا دانسته اند.
نوع ديگر رزق اخروي، «رزق حسن» است که درآيه 58 سوره حج مورد اشاره قرارگرفته است: «و کساني که در راه خدا هجرت کردند، سپس کشته شدند يا به مرگ طبيعي ازدنيا رفتند، خداوند به آنها روزي نيکويي مي دهد».
در تفسير «مجمع البيان»، رزق حسن اين گونه تعريف شده است: «رزق حسن اشاره به نعمت هايي دارد که وقتي چشم انسان به آن مي افتد، چنان مجذوب مي شود که نمي تواند ديده از آن بر گيرد وبه غير آن نگاه کند و تنها خدا قدرت دارد که اين روزي رابه کسي دهد». در اخروي بودن رزق حسن هيچ ترديدي نيست؛ چرا که اين آيه رزق حسن را براي آنهايي که ازدنيا رفته اند، بيان کرده است.
سومين نوع رزق معنوي که در قرآن آمده، «رزق معلوم» است که در آيه 41 سوره صافات به آن اشاره شده:«براي آنان [بندگان مخلص] روزي معين وويژه اي است». تفسير «الميزان» رزق معلوم را اين گونه توضيح مي دهد: «يعني خداوند در بهشت به بندگان مخلص خود رزقي مي دهد که غيراز رزق ديگر بهشتيان است وهيچ شباهتي به رزق ديگران ندارد؛ به دليل اينکه آنان جز به خداي تعالي به هيچ چيز ديگري وابستگي ندارند؛ نه به زينت زندگي دنيا ونه به نعمت هاي آخرت؛ چرا که در دل ايشان غير از خدا چيز ديگري نيست».
در آيه 77 همين سوره آمده است: «در آنچه خدا به تو عطا کرده است ، سراي آخرت را بجوي و سهم خود را از دنيا فراموش مکن».
حرص زدن ممنوع !
يک نکته را نبايد فراموش کرد؛ خدا روزي تمام بندگان را حلال قرار داده. رزق حرام هم همان رزق توست که خودت حرامش کردي! مي دانيد چرا روزي بعضي حرام مي شود؟ دليلش اين است که خيلي از ما صبر نداريم تا رزقمان در موعد مقرر سراغمان بيايد؛ براي همين سراغ راه هاي ميانبر مي رويم و روزي پاک را خراب مي کنيم. روايت است که اگر کمي در رسيدن روزيتان تاخير افتاد، گيج نشويد و براي به دست آوردن آن هم دست به گناه نبريد.
اميرالمؤمنين علي(ع) مي فرمايند: «بنده به سبب بي صبري، خودش را از روزي حلال محروم مي کند وبيشتر از روزي مقدرهم نصيبش نمي شود» کمي دندان برجگرگذاشتن همه چيز را درست مي کند. حضرت امام رضا(ع) هم مي فرمايد: «رزقت را ازطريق حلال دنبال کن تا از راه حرام به دست نياوري. اگرحرام باشد، استفاده از آن هم حرام مي شود». درحديث قدسي هم آمده است: «همانا عبادت 10 جزء دارد که 9 جزء آن طلب روزي حلال است. پس چون خوراکي ونوشيدني خود را پاک کردي، در پناه و حمايت من هستي».
درقرآن هم بارها آمده که از روزي حلال بهره بگيريد؛ نمونه اش آيه سوره نحل: «ازنعمت هايي که خدا روزي شما کرده است، حلال و پاکيزه بخوريد». براي به دست آوردن هرچيزي بايد تلاش کرد.
حتي امامان هم براي کسب روزي حلال تلاش مي کردند و عرق مي ريختند. يکي ازاصحاب ششمين امام(ع) مي گويد: «امام صادق (ع) را ديديم که مشغول کار روي زمين خودشان هستند. گفتيم فداي شما شويم، يا به ما بفرماييد اين کار را انجام دهيم يابه غلامان خود؛ فرمودند نه، بگذاريد خودم کار کنم. من مايلم خداوند را در حالي ملاقات کنم که با دست خودکار کرده وبا سختي دادن به خود در طلب رزق حلال باشم».
سپس فرمودند: «حتي جدم علي(ع) هم خود را براي طلب رزق حلال به زحمت مي انداخت. البته تلاش براي کسب روزي يک چيز است و حرص زدن براي جمع کردن مال، چيز ديگر. حضرت امير(ع) مي فرمايند: «يکي از عوامل گرفتاري انسان و غفلت از خدا، نگراني از رزق است».
رزق مقدر را کسي نمي تواند از تو بگيرد، تلاش اضافه هم آن را اضافه نمي کند. امام صادق(ع) مي فرمايند:« اگر بنده اي در سوراخي باشد رزق او به اوخواهد رسيد. پس درطلب آن حريص نباشيد»
خداوند چندين بار در قرآن فرموده که به هرکس بخواهم روزي وسيع مي دهم؛ نمونه اش آيه 39 سوره سباء: «يقينا پروردگارم روزي را براي هرکس ازبندگانش بخواهد، وسعت مي دهد يا تنگ مي گيرد». اما بهترين روشي که قرآن براي افزايش روزي به ما پيشنهاد مي کند.
تقوا پيشه کردن است، آيه هم تا دلتان بخواهد داريم؛ نمونه اش آيه 3سوره طلاق که مي گويد: «و هر کس تقواي الهي پيشه کند، خداوند راه نجاتي براي او فراهم مي کند و او را از جايي که گمان ندارد روزي مي دهد».
پيشنهاد اسلام براي افزايش روزي
لبتان خندان، جيبتان پر !
تقصير خودمان است؛ راه اصلي را رها مي کنيم و وقتي به در بسته مي خوريم، تازه يادمان مي افتد که مسير را اشتباه رفته ايم. مدام به فکر اين هستيم که جيب هاي خالي مان را پرکنيم اما فراموش کرده ايم که پيشنهادهاي خداوند براي افزايش رزق وروزي چيست؟ اگرمي خواهيد چند پيشنهاد کاربردي اسلام را براي حل اين مشکل بدانيد، اين مطلب را با دقت بخوانيد وبه کار بگيريد. بيشتر احاديثي که در ادامه مي خوانيد ازامام صادق(ع) نقل شده و منبع آن کتاب بحارا لانوار است.
پاشنه را بالابکش!
نعمت هاي خداوند 2 دسته اند: اول آنهايي که بدون تلاش روزي ات مي شوند، مثل عقل و هوش و استعداد، توانايي وسلامت جسماني يا حتي تابش خورشيد و بارش باران، حاصلخيزي خاک، هواي سالم براي تنفس وصدها مورد ديگر که خودتان خوب مي دانيد اما نوع دوم رزقي است که بايد با تلاش به دست آيد.
امام صادق(ع) فرموده اند: & lt;/SPAN>«رزق بر 2نوع است: يک نوع ازآن به صاحبش مي رسد، گرچه آن را طلب نکند اما نوع ديگر به طلب انسان وابسته است. نوع اول که براي انسان تقدير شده، درهر حال به او خواهد رسيد، گر چه براي به دست آوردنش تلاش نکند.
اما نوع دوم با سعي انسان براي او مقدرشده. سزاواراست که انسان از راه هاي خودش طلب کند و آن رزقي است که خداوند براي آن شخص حلال کرده است نه غير او». شما که رزق اول را داريد بايد براي به دست آوردن بخش دوم تلاش کنيد.
در فرهنگ اسلامي، کار و تلاش براي امرار معاش و گذران زندگي، نه تنها امري مذموم و دنيا پرستانه تلقي نشد. بلکه امري مقدس، خداپسندانه وعبادتي بزرگ شمرده شده است. پيشوايان ديني ما به شدت بر اين موضوع تاکيد دارند.
امام صادق(ع) هنگامي که ازحال يکي از اصحاب خود جويا شدند و پاسخ شنيدند که در خانه خود مشغول عبادت است و زندگي او را عده اي ازمسلمانان تأمين مي کنند، فرمودند: «به خدا سوگند کسي که زندگي او را تأمين مي کند، عابدتر از اوست» و با صراحت اعلام کردند: «من از کسي که کسب روزي را رها کرده و لب به دعا مي گشايد و مي گويد خداوندا روزي مرا برسان، ناخشنود و ناراحتم».
همدلي اهل خانه
اين مورد براي خيلي ها تجربه شده است: خانواده هايي که با هم اختلاف نداشته باشند و صميمت در آنها موج بزند، هميشه رزق وسيعي دارند. حديثش را ازامام صادق(ع) نقل کرده اند: «هر خانواده اي که سهم آنان از رفق وهمدلي بسيارباشد و با يکديگر با مدارا و ملايمت رفتار کنند، خداوند حتما رزق آنان را افزايش خواهد داد، چه انگيزه اي بهتر از اين براي کنار گذاشتن اختلاف ها؟
خوش رفتاري با همسايه
حتما اين حديث معروف پيغمبراسلام(ص) راشنيده ايد که فرموده اند:« جبرئيل آن قدر بر تکريم همسايه مرا سفارش کرد که گمان کردم، همسايه از همسايه ارث هم مي برد».
اتفاقاً يکي ديگر ازعوامل افزايش رزق وروزي، خوش رفتاري باهمسايه است. سند اين گفته را هم امام صادق(ع) تاييد کرده اند: «خوش رفتاري باهمسايه موجب افزايش روزي است».
ازدواج
اين مورد دقيقا در جامعه ما برعکس اجرا مي شود؛ يعي همه مننتظرند رزقشان زياد شود تا ازدواج کنند، درحالي که ائمه اطهار(ع) بارها سفارش کرده اند که ازدواج کنيد تا رزقتان بيشتر شود اگر باور نداريد اين حديث امام صادق(ع) را با دقت بخوانيد:«رزق انسان با همسر و خانواده تامين مي شود». پيامبر گرامي اسلام(ع) در توصيه اي همگاني خطاب به همه جوانان مي فرمايند: «خانواده تشکيل دهيد تا رزق شما فراوان شود».
دعا
عوامل مؤثر در افزايش رزق انسان، منحصر در عوامل مادي و ظاهري از قبيل کار و تلاش، تدبير، آينده نگري و... نيست بلکه عوامل ديگري هم در افزايش رزق انسان مؤثرند که دعا يکي از آنهاست. امام صادق(ع) دراين باره فرموده اند: «خداوند عزوجل ارتزاق مؤمنان را از راه هاي غيرقابل پيش بيني براي آنان قرارداده است تا با نشناختن راه تامين رزق خود، زياد دعا کنند».
صله رحم
ارتباط با بستگان و مشارکت درغم و شادي آنان و مطلع شدن از احوال و روزگار شان، ثمرات و برکات مادي و معنوي فراواني در پي دارد که از جمله برکات مادي آن، افزايش رزق و روزي است. امام صادق(ع) دراين ارتباط فرموده اند: «ارتباط با خويشاوندان باعث نيکي اخلاق، مبارک شدن دست، پاگيزگي روح، افزايش رزق و تأخير در مرگ آدمي مي شود». پيامبر اکرم (ص) در حديثي فرموده اند: هر کس دوست دارد که خداوند عمر او را دراز و رزق او را زياد کند، پس با خويشان و بستگان خود ارتباط داشته باشد».
مهرباني با مردم
مهرباني و خوش رفتاري با خلق خدا، زمينه ساز مهرباني و لطف خداوند نسبت به انسان است و باعث افزايش رزق و روزي مي شود. امام صادق(ع) اين باره فرموده اند: «ترک مردم آزاري و کم جار وجنجال کردن، روزي را افزايش مي دهد». حضرت در حديثي ديگر به ياران خود اين چنين سفارش مي کنند: «برشما باد که با ديگران با رفق و ملايمت رفتار کنيد چرا که رفق، مبارک و تندخويي ، شوم و ناپسند است. رفق، نيکي وخوش اخلاقي با ديگران، شهرها را آباد و رزق ها را افزون مي کند».
همه نعمت هاي خدايي
خدا 124بار در قرآن کريم از واژه رزق و مشتقات آن استفاده کرده است اما خداوند چند نمونه ازرزق هاي دنيايي را در قرآن مورد اشاره قرارداده است: 1
– غذا : اين مورد براي ما انسان ها اصلي ترين مصداق رزق و روزي است. خداوند درآيه 88 سوره مائده مي گويد: «از نعمت هاي حلال و پاکيزه اي که خدا وند به شما روزي داده است بخوريد».
2– فرزند: فرزندان رزق الهي اند. درآيه 140سوره انعام آمده است: «کساني که از روي بي خردي و ناداني فرزندان خود را کشته اند و آنچه را خدا روزيشان کرده بود، از راه افترا به خدا حرام شمرده اند، سخت زيان کردند. آنان به راستي گمراه شده و هدايت نيافته اند».
3– چارپايان حلال گوشت: يکي ديگر از رزق هايي که در قرآن مورد تاکيد قرار گرفته، مربوط به چارپايان حلال گوشت است که خداوند در آنها منفعت بسياري قرارداده است. در آيه 28 سوره حج آمده است: «هنگام ذبح چارپإيان خدا را ذکر کنند چرا که خدا آنها را رزق قرار داده است».
4– باران: همان نعمتي که از آسمان برسرمان مي بارد و ما قدرش را نمي دانيم. خداوند باره ا و بارها در قرآن به آبي که از آسمان نازل مي کند، اشاره کرده و آن را روزي بندگانش دانسته است، مثل آيه 5 سوره جاثيه: «رزق باراني که خداوند از آسمان نازل کرد و به وسيله آن زمين را بعد از مردنش حيات بخشيده است».
5 ميوها: در فصل تابستان اين رزق الهي تنوع بسياري پيدا مي کند، هرچند که قيمتش هم مثل تنوعش زياد مي شود. به هرحال، ميوه ها هم در قرآن به عنوان رزق الهي مورد اشاره قرار گرفته اند. نمونه اش آيه سوره بقره: «و از آسمان آبي فرو فرستاديم و به وسيله آن ميوه ها را پرورش داديم تا روزي شما باشند». البته خداوند چند ميوه را به صورت خاص مورد اشاره قرارداده است؛ مثل خرما و انگور.
رزقي براي عذاب
خيلي از ما فکر مي کنيم که ثروت عين نعمت است، در حالي که خداوند ثروت را وسيله اي براي آزمايش بندگانش مي داند. خدا در آ يات 15 تا 18 سوره فجر مي فرمايد: «وقتي پروردگار بخواهد انسان را امتحان کند، 2 نوع برخورد با او مي کند: اول اينکه به ثروت او را محترم مي کند و او مي گويد. پروردگارم مرا اکرام کرد يا او را با محدود کردن ثروت امتحان مي کند و او مي گويد پروردگارم مرا سبک کرد».
متاسفانه اين فرهنگ در جامعه ما وجود دارد. خدا در ادامه آيه مي گويد: «اصلا اين طور نيست بلکه شما با ثروتتان بايد وسيله اکرام يتيمان و اطعام مسکين را فراهم کنيد اما نکرديد».
حضرت علي(ع) به امام حسن(ع) مي گويند: «چقدر زشت است درموقع نياز، انسان خود را خوار کند؛ چون آن رزقي که براي تو مقدر شده بالاخره مي رسد و آن رزقي که براي تو نيست به دستت نمي رسد. پس چرا خود را در برابر صاحبان ثروت کوچک مي کنيد؟».
آيه 55 سوره توبه هم مي گويد: «سرمايه و فرزند کفار باعث شگفتي تو نشود چون خدا اراده کرده با همين امکانات درهمين دنيا آنها راعذاب کند».
منبع: همشهري (آيه) تير 88
کانال جامع دو نور در ایتا:
https://eitaa.com/twonoor
کانال جامع دو نور در تلگرام:
https://t.me/twonoor
صفحه اصلی – موسسه قرآن و نهج البلاغه
