حقوق متقابل امام و امت
حکومت پيوندى است در ميان امام و امّت، همانند پيوند سر با بدن که بدون همکارى نزديک و هماهنگى کامل، هرگز سامان نمى يابد.
به تعبير ديگر حاکمان الهى در عين اين که نمايندگان خدا در ميان امّت ها هستند، نمايندگان مردم براى تأمين مصالح آنها نيز مى باشند و به همين دليل سنگين ترين حقوق را امام بر امّت و امّت بر امام دارد.
در روايات بحث هاى گسترده اى در زمينه اين حقوق متقابل ديده مى شود که از دقّت و اهتمام اسلام به اين امر مهم خبر مى دهد. مرحوم کلينى در جلد اوّل اصول کافى، بابى در همين زمينه دارد و در نخستين حديث آن باب از ابوحمزه نقل مى کند که از امام باقر (عليه السلام) پرسيدم:
«مَا حَقُّ الاِْمَامِ عَلَى النّاسِ»; (حقّ امام بر مردم چيست؟)
حقوق متقابل امام و امتفرمود: «حَقُّهُ عَلَيْهِمْ أنْ يَسْمَعُوا لَهُ وَ يُطيْعُوهُ»; (حقّ امام بر مردم اين است که به سخنانش گوش فرادهند و فرمانش را اطاعت کنند).
سپس مى گويد: پرسيدم: «مَا حَقُّهُمْ عَلَيْهِ». (حق مردم بر امام چيست؟)&l t;SPAN style=”LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: ‘Tahoma’,’sans-serif’; COLOR: black; FONT-SIZE: 9pt; mso-fareast-font-family: ‘Times New Roman'” dir=ltr>
فرمود: «يُقَسِّمُ بَيْنَهُمْ بِالسَّويَّةِ وَ يَعْدِلُ فِى الرَّعيَّةِ»; (همه چيز را در ميان آنها مساوى تقسيم کند (و تبعيض در ميان مردم قائل نشود) و عدالت را در ميان آنها رعايت کند.)
بعيد نيست که جمله نخست اشاره به مسائل اقتصادى باشد و دومى به مسائل اجتماعى و سياسى نظر داشته باشد.
در پايان آن حديث حضرت فرمود: «فَاِذا کَانَ ذالِکَ فِى النّاسِ فَلايُبالِى مِنْ أَخْذِ هَاهُنَا وَ هَاهُنا»; (هرگاه اين امر در ميان مردم حاکم باشد تفاوتى نمى کند که حقوقشان را از اينجا بگيرند يا از آنجا(.(1)
حقوق متقابل امام و امت
اشاره به اين که به هر حال مردم به حق خود مى رسند، خواه مصداق آن اينجا باشد يا جاى ديگر.
مرحوم محقّق مجلسى در مرآة العقول، در تفسير اين جمله نقل مى کند که گفته شده: «منظور اين است که وقتى حقّى از دو طرف انجام گيرد هر کس هر کجا برود و هر کار کند، مشکلى براى او ايجاد نمى شود و يا هر کس هر مذهبى داشته باشد فرقى نمى کند.(2)
حقوق متقابل امام و امت
زندگى اميرمؤمنان و تاريخ پرافتخار او سرمشق بسيار مهم و پرارزشى براى مسأله حکومت اسلامى است. او در امر عدالت بحدّى سخت گير بود که تمام وجود خويش و موقعيت خود را فداى آن کرد.
ابن ابى الحديد در ذيل خطبه 34 نهج البلاغه از يکى از مورّخان، به نام فضيل بن جعد نقل مى کند که مهم ترين عامل جدايى گروهى از عرب از اميرمؤمنان على (عليه السلام) مسائل مالى بود، چرا که آن حضرت شُرَفا و شخصيت هاى معروف را بر ديگران برترى نمى داد و نژاد عرب را بر غير عرب مقدّم نمى شمرد و با رؤسا و اُمراى قبايل سازش هاى پنهانى ـ آن گونه که معمول پادشاهان است ـ نداشت و هيچ کس را به سوى شخص خود فرا نمى خواند، در حالى که معاويه دقيقاً برخلاف او بود. به همين دليل دنياپرستان على (عليه السلام) را رها کرده و به معاويه پيوستند.
حقوق متقابل امام و امت
او سپس اضافه مى کند که على (عليه السلام) از يارى نکردن اصحابش و فرار بعضى به سوى معاويه، با مالک اشتر سخن گفت و گله کرد.
مالک عرض کرد: «اى اميرمؤمنان! آن روز که ما با اهل بصره به کمک مردم بصره و اهل کوفه پيکار کرديم، مردم متحد بودند، ولى امروز اختلاف پيدا کرده و اراده آنها ضعيف و نفرات آنها کم شده است و تو نيز مى خواهى با عدالت با آنها رفتار کنى و حق را به حقدار برسانى و اگر افراد عادى در برابر سرشناسان مظلوم واقع شدند، حقّ آنها را از ظالمان بگيرى و افراد صاحب نفوذ و شُرفا در نظر تو با افراد عادى تفاوتى ندارند. فرياد گروهى از اصحابت از اجراى حق درباره آنها بلند شده و از عدالت تو اندوهگين گشته اند. از طرفى مشاهده مى کنند که معاويه به ثروتمندان و صاحبان نفوذ چه خدمتى مى کند! دلهاى آنها متوجه دنيا شده و کمتر کسى پيدا مى شود که اهل دنيا نباشد. اکثر آنها از حق کناره مى گيرند و خريدار باطل هستند و دنيا را بر آخرت ترجيح مى دهند، اگر اموال را در اختيار دنياپرستانِ با نفوذ قرار دهى گردن ها به سوى تو کشيده مى شود و خيرخواه تو مى شوند و به تو عشق مى ورزند…»< ;SPAN style=”LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: ‘Tahoma’,’sans-serif’; COLOR: black; FONT-SIZE: 9pt; mso-fareast-font-family: ‘Times New Roman'” dir=ltr>
على (عليه السلام) (در پاسخ اشتر) فرمود: امّا اين که گفتى که ما با عدالت رفتار مى کنيم، اين چيزى جز پيروى فرمانِ خدا نيست که مى فرمايد: «مَنْ عَمِلَ صالِحَاً فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ أَساءَ فَعَلَيْها وَ ما رَبُّکَ بِظَلاَّم لِلْعَبيدِ»; (هر کس عمل صالحى را انجام دهد، سودش براى خود او است و هر کس بدى کند، به خويشتن بدى کرده است، پروردگارت هرگز به بندگان ستم نمى کند(.(3)
حقوق متقابل امام و امت
و من از اين که در آنچه گفتى (اجراى حق و عدالت) کوتاهى کرده باشم، بيشتر مى ترسم (از آنچه مرا به سوى آن دعوت مى کنى).
و امّا اين که گفتى حق بر آنها سنگين است و به همين جهت از ما جدا شده اند (عيبى بر ما نيست) خدا مى داند که آنها به خاطر جور و ستم جدا نشدند و بعد از جدايى از ما به عدالت پناه نبردند، تنها به سراغ دنياى ناپايدار رفتند و روز قيامت از آنها سؤال مى شود.
حقوق متقابل امام و امت
و امّا اين که گفتى من بى حساب اموال بيت المال را بذل کنم، و به آن گروه از مردانى که اشاره کردى بخشش مخصوصى داشته باشم، اين کار براى من ممکن نيست. من به هيچ کس بيش از حقّش نمى توانم بدهم (و جدا شدن اين گروه از ما لطمه اى به ما وارد نمى کند); چرا که خداوند بحق مى فرمايد: «کَمْ مِنْ فِئَة قَليلَة غَلَبَتْ فِئَةً کَثيرَةً بِأِذْنِ اللهِ وَ اللهُ مَعَ الصّابِرينْ»;(4) (چه بسيار گروههاى کوچکى که به فرمان خدا بر گروههائى عظيم پيروز شدند و خداوند با صابران و (استقامت کنندگان) است(.(6)(5)
پی نوشت:
(1). اصول کافى، جلد 1، صفحه 405.
(2). مرآة العقول، جلد 4، صفحه 335.
(3). سوره فصلت، آيه 46.
(4). سوره بقره، آيه 249.
(5). شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، جلد 2، صفحه 197 ـ 198.
(6). گرد آوري از: پيام امام علي(ع)، حضرت آيت الله مکارم شيرازي، جلد2، ص 349.
کانال جامع دو نور در ایتا:
https://eitaa.com/twonoor
کانال جامع دو نور در تلگرام:
https://t.me/twonoor
صفحه اصلی – موسسه قرآن و نهج البلاغه -آموزش مجازی قران ونهج البلاغه
