ذوالفقار حضرت علی علیه السلام
برخی به خطا تصور میکنند که «ذوالفقار»؛ یعنی، شمشیری که دو تیغه دارد و بر همین اساس، در نقاشیها و حتی فیلمها، آن را دو تیغه نشان میدهند! «ذوالفقار»؛ یعنی چیزی که
دارای مهره ها و شیارها و حفره ها است.
«فقار» جمع فَقره (مهره های کمر) و «فُقره» (شیارها و حفره ها) است.
شمشیر «مُفقَّر» یعنی، شمشیری که شیارهای باریک و با عمقی اندک یا حفره هایی در وسط تیغه دارد. شیارها از وسط تیغه، به سمت بیرون کشیده شده است. به شمشیر امام علی(ع) ذوالفقار میگفتند؛ چون روی تیغه ی آن حفره هایی (گودیها) کوچک و زیبایی،(لسان العرب، ج 10، ص 300؛ تاج العروس، ج 7، ص 356 ـ 357. ماده ی فقر؛ ربیع الأبرار، زمخشری، ج 3، ص 315) جهت تزیین داشت. هم چنین گفته اند روی تیغه ی آن ـ از کنار دسته تا نوک ـ شیاری بلند و باریک داشت که، شیارهایی باریک از آن شیار بلند، به طرف نوک شمشیر در دو طرف ایجاد شده بود، (علل الشرایع، ج 1، ص 160؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج 3، ص 340)؛ بنابراین فقار؛ یعنی،بریدگی ها، شیارها و گودیها، محروم شدن و مهره های کمر، این معنا، هیچ شباهتی به دو تیغه بودن، ندارد. تنها ابن شهر آشوب گفته است و کان ذوالفقار ذا شعبتین؛ ذوالفقار دو تیغه داشت» که به نظر میآید برداشت شخصی او، از معنای «ذوالفقار» است، (ر.ک:مناقب آل ابی طالب، ج 3، ص 290.)
در روایتی منسوب به امام صادق(ع) آمده است که: «ذوالفقار بدین جهت این نام گرفت که در وسط تیغه در طول آن، شیاری بود که آن را به مهره های کمر تشبیه کرده بود
ند»، (علل الشرایع، ج 1، ص 160؛ مناقب، ج 3، ص340). هم چنین از آن حضرت نقل شده است: «بدان علّت به شمشیر حضرت علی(ع)، ذوالفقار میگفتند که آن را بر هر کس میزد، در دنیا از زندگی و در آخرت از بهشت محروم میشد»، (مناقب آل ابی طالب، ج 3، ص339.)
صدوق گوید: ذوالفقار شمشیری بود که پیامبر(ص) به امام علی(ع) داد و بدین جهت این نام گرفت که در پشت آن مهره هایی چون مهره های کمر انسان بود، یا بدین جهت که کمر کافران را قطع میکرد.
ذوالفقار از آن چه کسی بود و چگونه به علی(ع) رسید؟
در پیکار بدر (سال دوم هجری) عاص بن منبه و پدر و عمویش ـ که از سران شرک بودند ـ کشته شدند. حضرت علی(ع) عاص بن منبه را کشت و شمشیر او (ذوالفقار) را به پیامبر(ص) داد. سال بعد در جنگ احد، وقتی از شدت جنگ شمشیر آن حضرت شکست و از پیامبر(ص) شمشیر خواست، آن حضرت ذوالفقار را در گرماگرم پیکار احد به امام علی(ع) داد و او شجاعانه از پیامبر دفاع کرد و دشمن را عقب راند. در این هنگام ندایی شنیده شد که میگفت: لا فتی الا علیّ لا سیف الاّ ذوالفقار.
پیامبر(ص) فرمود: این صدای جبرئیل است، (سیره ی ابن هشام، غزوهی احد، ج 30، ص 106؛ تاریخ طبری، ج 3، ص 177؛ 1846؛ علل الشرایع، جزء 1، ص 7؛ شرح الأخبار، ج 2، ص 381و…)
مورّخان در میان گزارشهای مختلف درباره ی ذوالفقار، روی گزارش اخیر تأکید کرده اند. به نظر میرسد این گزارش معقول تر و منطقی تر است، (نیز نگاه کنید به:مناقب سلیمان کوفی، ص 495؛ شرح نهج البلاغة ابنابی الحدید، ج 7، ص 219؛ تاریخ ابن الوردی، ج 1، ص 132؛ تاریخ طبری، ج 3، ص 184 و تاریخ یعقوبی زندگی امام علی(ع) و…)
ذوالفقار سرانجام چه شد؟
بنابر منابع شیعه، «ذوالفقار»، بعد از پیامبر(ص) به امام(ع) رسید و از آن حضرت به امام حسن(ع) و سپس به حسین(ع) تا آخر امامان و اکنون ذوالفقار نزد حضرت مهدی(عج) است. شیعیان، امام را به چند نشانه میشناختند که از آن جمله ذوالفقار بود. آن را نزد هر کس می یافتند که با نشانه های دیگر همراه بود، او را به امامت میپذیرفتند. از امام صادق و امام رضا(ع) روایاتی نقل است که سلاح (ذوالفقار و زره)، از جمله نشانه های امامت است و در زمان ایشان نزد آنان بود؛ (من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 418 419؛ خصال صدوق، جزء 2، ص8 527؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج1، ص 312؛ الثاقب فی المناقب، ص 416 420؛ احمد بن محمد بن حنبل، کتاب العلل و معرفة الرجال، ص 73 74) و…)
جنگ احد گر چه موجب شهادت عده ای از مسلمین شد، ولی دلاوریهای علی (علیه السلام) در آن جنگ اهل زمین و آسمان را حیرت زده كرد.
هنگامی كه پیامبر(صلی الله علیه وآله) از میدان احد به مدینه برگشت فاطمه زهرا(علیهاالسلام) در حالی كه ظرفی پر از آب در دستش بود به استقبال پدر شتافت،
صورت خون آلود پدر را شست، در این هنگام علی(علیه السلام) از میدان آمد و در دستش شمشیر ذوالفقار بود و دستش تا شانه اش غرق در خون بود، به فاطمه(علیهاالسلام) فرمود:
این شمشیر را از من بگیر كه امروز مرا تصدیق كرد سپس این اشعار را خواند:
افاطم هاك السیف غیر ذمیم فلست بر عدید ولا بملیم
لعمری لقد اعذرت فی نصر احمد وطاعه رب بالعباد علیهم
امیطی دماء القوم عنه فانه سقی آل عبدالدار كاس حمیم
یعنی: ای فاطمه! این شمشیر را كه مورد سرزنش نیست بگیر، و من ترسو نیستم، و نه اینكه مورد ملامت واقع شوم.
سوگند به جانم تا آخرین درجه امكان خود بیاری محمد(صلی الله علیه وآله) شتافتم، و در راه اطاعت خدای آگاه به بندگان، گام برداشتم.
خون دشمن را از این شمشیر پاك كن، شمشیری كه به دودمان عبدالدار (پرچمدار دشمن) جام حمیم (آب سوزان دوزخ) آشاماند.
پیامبر(صلی الله علیه وآله) در این هنگام فرمود: خذیه یا فاطمه فقد ادی بعلك ما علیه و قد قتل الله بسیفه صنادید قریش.
ای فاطمه! این شمشیر را بگیر كه شوهرت آنچه سزاوارش بود، ادا كرد و با آن شمشیر گردنكشان قریش را به خاك هلاكت افكند.
داستان صاحبدلان / محمد محمدي اشتهاردي
صفحه اصلی – موسسه قرآن و نهج البلاغه
کانال جامع دو نور در ایتا:
https://eitaa.com/twonoor
کانال جامع دو نور در تلگرام:
https://t.me/twonoor
