رابطه اخلاق و شخصیت/1
فرهنگ اخلاق در جوامع امروزي و به خصوص در دانشگاهها بايد به چه صورت رعايت شود و نيازمندي به اخلاق در چه سطحي است. لطفا به من بگوييد چه رابطه تنگاتنگي ميان اخلاق و شخصيت است که باعث ترقي فرد مي شود؟
ضرورت اخلاق و رعایت فضایل اخلاقی از اهمیت بسیاری برخوردار است به گونه‌ای که پیامبر اکرم (ص) فرمودند:
«إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَكَارِمَ الْأَخْلَاقِ؛ همانا من برای کامل کردن صفات نیک اخلاقی مبعوث گردیدم». بدین ترتیب همه افراد اعم از دانشجو غیر دانشجو باید اخلاق را در زندگی فردی و اجتماعی خود رعایت نمایند. در این رابطه توجه شما را به مطالب زیر جلب می‌کنیم:
اخلاق و اتصاف به آن داراي دو معناي عام و خاص است. معناي عام آن اتصاف به فضايل اخلاقي و تحصيل مجموعه كمالات و خصلت هاي پسنديده اي است كه انسان خوشرويي، خوشرفتاري و برخورد شاد و پرنشاط با ديگران است. مقصود ما از اين گفتار معناي خاص خوش اخلاقي است.
رابطه اخلاق و شخصیت/1
به طور كلي رابطه با مردم و اخلاق اجتماعي يكي از مهمترين و گسترده ترين عرصه هاي خودسازي و پرورش توانايي هاي انسان است. در اين عرصه است كه انسان مي تواند در اثر ارتباط با انسان هاي ديگر ارزش هاي وجودي ساير مهارت هاي حرفه اي، علمي، عقلي و مديريتي خود را بنماياند و فضايل اخلاقي و كمالات انساني را در خويش نهادينه كند و همچنين به شكوفايي توانايي هايي ديگران نيز كمك نمايد. صحنه اجتماع عرصه يك تعامل بسيار گسترده است كه در آن عوامل خدمت رسان، آموزش دهنده، آموزش گيرنده، كارآفرين، كارفرما، كارآموز و كاركنان در تمامي حوزه ها در يك شبكه فعال به شكوفايي توانايي هاي يكديگر كمك مي كنند و هدف تمامي اين سيستم براي تمامي اعضاي آن، چيزي جز توانمند سازي فرد و جامعه انساني در اب عاد گوناگون، نيست.
در عرصه تعامل اجتماعي، حسن خلق و خوش اخلاق بودن، به معناي خاص آن، جايگاه ويژه اي دارد. خوش اخلاقي اولين نمود توانايي شخصيت انساني و پرورش يافتگي او در حوزه ارزش هاي انساني و اخلاقي است.
رابطه اخلاق و شخصیت/1
در اصطلاح اخلاقي و آموزه هاي ديني اسلام به كسي خوش اخلاق گفته مي شود كه با گشاده رويى، زباني ملايم و برخوردي شاد با مردم روبرو مي شود، و در هر شرايطي اين توانايي را دارد كه با خوش روئى برخورد كند، لب هايى پر از تبسم، و كلماتى پر از محبت و لطف داشته باشد. البته همه ما كاملا واقف هستيم كه اين توانايي در روابط اجتماعى انسان چه تاثير اعجاز گونه اي دارد و چه مقدار كارگشا است.
رابطه اخلاق و شخصیت/1
به عكس، كج خلقى و ترش روئى و سخنان خشن و خشك و فاقد لطف و محبت، حالت آزار دهنده اي است كه ريشه در شخصيت نابهنجار فرد بداخلاق دارد و علامت ضعف وجودي و نقصان پرورش يافتگي او مي باشد. انسان هاي ضعيف، شكست خورده، نا اميد، عصباني و ناتوان معمولا بداخلاق مي شوند. اين افراد اغلب در هر شرايطي حالت طلب كاري دارند و عزت نفس و توانايي هاي خود را ناديده مي گيرند. كج خلقي معمولا باعث ناراحتي عصبي خود فرد، آزار خانواده او، نفرت عمومي و گسستن پيوندهاى اجتماعى واجد آن خواهد شد.
رابطه اخلاق و شخصیت/1
صادق آل محمد(ع) در تعريف خوش اخلاقي فرموده: حسن خلق آن است كه برخوردت را نرم كني، سخنت را پاكيزه گرداني و برادرت را با خوش رويي ديدار نمايي.1
اهميت خوش اخلاقي:
دين اسلام همواره پيروان خود را به نرم خويي و ملايمت در گفتار و رفتار فراخوانده و از درشتي و تند خويي بازداشته است.
مي دانيد چرا؟ چون اين آموزه يكي از مهمترين عوامل قدرت، موفقيت و پيروزي انسان در زندگي است.
آيا مي دانيد
مهمترين عامل موفقيت انبياي الهي به خصوص پيامبر گرامي اسلام(ص) در جذب قلوب انسان ها و گسترش دين چه بوده است؟ اين عامل همانا خوش اخلاقي، گشاده رويي ، كلام نرم و دلنشين و نرم خويي آن حضرات بوده است.
حسن خلق و خوش رويي در نفوذ سخن انسان در ديگران اثري شگفت دارد.
به قول شاعر: از محبت خارها گل مي شود- و از محبت سركه هامل مي شود
از آن روي خداي مهربان پيامبران و سفيران خود را از ميان انسان هاي عطوف و خوش اخلاق برگزيده تا بهتر و آسان تر در قلب ها نفوذ كنند و آنان را به سوي حق شناسي و حق پرستي دعوت نمايند.
رابطه اخلاق و شخصیت/1
اين مردان بزرگ به اندازه اي خوش اخلاق و خوش برخورد بودند كه نه تنها هر انسان حقيقت جويي را جذب مي نمودند، بلكه گاهي دشمنان را نيز شرمنده خود مي نمودند و منقلب مي ساختند.
درباره پيامبر اسلام حضرت محمد(ص) كه مصداق كامل حسن خلق بود، قرآن مي فرمايد: «انك لعلي خلق عظيم. به درستي كه تو با اخلاق پسنديده و بزرگ آراسته شده اي.2
رابطه اخلاق و شخصیت/1
بعد در آيه اي ديگر فرمود به همين دليل هم توانستي در دلها نفوذ كني و آنان را پيرامون خود گرد آوري و در دعوت خويش موفق عمل كني. فبما رحمه من الله لنت لهم و او كنت فظا غليظ القلب لانفضوا من حولك. چون در پرتو رحمت و لطف خدا با آنان مهربان و نرم خو شده اي اطرافت گرد آمدند و اگر خشن و سنگ دل بودي، هر آينه از گردت پراكنده مي شدند.3
در تاريخ اسلام مي خوانيم: علي(ع) به فرمان پيامبر گرامي(ص) دو نفر از دشمنان اسلام را كه بر عليه مسلمان ها توطئه مي كردند، دستگير كرد و به نزد آن حضرت آورد. پيامبر(ص) اسلام را به آنان عرضه كرد، ولي نپذيرفتند، بنابراين به جرم توطئه بر عليه اسلام آن دو تن را محكوم به اعدام نمود.
رابطه اخلاق و شخصیت/1
در اين هنگام جبرائيل نازل شد و عرض كرد: يكي از آنان خوش اخلاق و سخاوتمند است، پس او را عفو نما. پيامبر از كشتن او در گذشت، آن فرد چون دانست كه به خاطر آن دو صفت اخلاقي مورد عفو قرار گرفته است، شهادتين گفت و مسلمان شد.
پيامبر خدا(ص) در حق ا و فرمود: او از كساني است كه خوش رويي و سخاوتمندي اش او را به سوي بهشت كشانيد.4
مىفرمود: «اكرم اخلاق النبيين و الصديقين البشاشه اذا تراووا و المصافحه اذا تلاقوا» برترين اخلاق پيامبران ورادمردان خوشروئى است، هنگامى كه به هم مىرسند و مصافحه و دست دادن به يكديگر است، هنگامى كه با هم ملاقات مىكنند.5
از آن رو هر وقت پيامبر مسلمانى را مىديد فورا با او مصافحه مىكرد و بر اين امر بسيار تاكيد مىنمود. در روايت است كههرگاه دو مؤمن به هم مىرسند و دست مي دهند، گناهان آنها مانند برگ درختان در فصل خزان مىريزد.
رابطه اخلاق و شخصیت/1
از اخلاق حضرت آن بود كه به هر كس مى رسيد سلام مى كرد، و ، و با هر كه دست مى داد دست خود را نمى كشيد تا او دست بكشد، و با هر يك از اصحاب ديدار مى كرد با او مصافحه مى نمود و دست او را مى گرفت و انگشت در انگشت او مى كرد و سخت مى فشرد.
رابطه اخلاق و شخصیت/1
در سيره اخلاقي آن حضرت آمده كه از همه مردم ديرتر خشم مى گرفت و از همه زودتر خشنود مى شد، مهربانترين مردم به آنان و خيرخواه ترين و سودمندترين مردم براى آنان بود.
چگونه خوش اخلاق شوم؟
راهكار تحصيل خوش اخلاقى و مبارزه با بداخلاقى و علاج آن عبارت است از:
1. توجه به ارزش و آثار خوش اخلاقى و آثار نيك آن و همچنين زشتى بداخلاقى و آثار بد آن: براى اين منظور بهترين راه موجود، مطالعهى روايات و آياتى است كه در زمينه حسن خلق و سوء خلق وارد شده است. در اين زمينه فعلا سخن نمي گوييم چون در فصلي مستقل بدان خواهيم پرداخت.
رابطه اخلاق و شخصیت/1
راه ديگري كه وجود دارد مطالعه در احوال مردمان است. در جامعه افراد خوش اخلاق و بد اخلاق فراوانند. با كمي دقت در احوال ديگران خواهيم ديد كه افراد خوش اخلاق در زندگي و روابط خود موفق تر و شادتر اند، سالم تر زندگي مي كنند، روزي آن ها بيشتر است، دوست داشتني تراند و بيشتر مورد احترام مردم هستند. مردم به آن ها اعتماد و وثوق بيشتري دارند و از لذت و سعادت بيشتري برخوردارند و در مقابل آدم هاي بداخلاق كم روزي، منزوي، غمگين، بيمار و داراي شخصيتي شكننده تر هستند و از زندگي خود جز رنج و زحمت نصيبي ندارند.
رابطه اخلاق و شخصیت/1
2. پرورش عواطف انساني: يكى از ابعاد مهم وجودى انسان عواطف طبيعى، انسانى و ايمانى او است. دوست داشتن ديگران و ايجاد رابطه عاطفى با ساير انسان ها قابل رشد و تربيت است. انسان هاي مهربان شاخص ترين و دوست داشتني ترين افراد جامعه و يك فاميل هستند.
رابطه اخلاق و شخصیت/1
قسمت بزرگى از لذت و شادى زندگى از طريق ايجاد ارتباط عاطفى با ديگران تأمين مىشود بايد توجه نمود كه اين شادى و لذت از طريق خوش اخلاقى، يعنى ايجاد رابطهى عاطفى مثبت، محبت كردن و دوست داشتن ديگران بدست مىآيد و بد اخلاقى كه در واقع همان رابطهى عاطفى منفى است، موجب كدورت و عذاب زندگى خواهد بود و ديگران را از گرداگرد انسان مىپراكند. على(ع) فرمود: بداخلاقى زندگى را سخت مىكند و موجب عذاب نفس است.
رابطه اخلاق و شخصیت/1
3. تمرين و نهادينه سازي: از راه هاى ديگر تحصيل خوش اخلاقى و رفع بداخلاقى تمرين عملى خوش اخلاقى هنگام برخورد با ديگران است. هر كس قادر است با يك تصميم قوى و عزم جزم با رعايت اصل تدريج، به تمرين عملى در اين زمينه بپردازد. اگر كسى تصميم بگيرد حداقل به مدت چهل روز در برخورد خود نسبت به اطرافيان تجديد نظر نمايد و در اين مدت باروئى گشاده، لبى خندان و رابطهاى صميمى برخورد نمايد، نرم و زيبا سخن بگويد، قطعا نتايج خوبى خواهد گرفت.
رابطه اخلاق و شخصیت/1
يكي از مهمترين كارهايي كه در اين زمينه بايد تمرين كرد برخورد شاد است. سلام و احوالپرسى توأم با تبسم، دست دادن و گاهي كه فاصله ها زياد مي شود، معانقه همراه با صميميت و احترام، اولين فن موثر ارتباطى، به منظور تمرين خوش اخلاق بودن و همچنين جلب محبت ديگران است. اولين لحظه ملاقات از اهميت فوقالعادهاى برخوردار است، به نحوى كه موفقيت يا شكست در امر دوستيابى به آن بستگى دارد.
رابطه اخلاق و شخصیت/1
معمولاً افرادى كه ما با آنها ملاقات مىكنيم دو دستهاند:
دسته اول، برخوردى شاد و صميمى دارند. اين دسته داراى محبوبيت اجتماعى و دوستان فراوانترى هستند.
دسته دوم، در برخورد اوليه خشك و بىروح مىنمايند. كسانى كه لبخندزدن به چهره ديگران بر ايشان دشوار است. افراد اين گروه يا تنها هستند و يا دوستان كمى دارند.
در فرهنگ دينى ما، نسبت به سلامكردن، مصافحه و تبسم، احترام، محبت و ابراز علاقه قلبى سفارش و اهتمام فراوان شده است.
رابطه اخلاق و شخصیت/1
عدى بن حاتم مىگويد: وارد مدينه شدم. پيامبر خدا(ص) مرا شناخت از جاى خود برخاست و دست مرا گرفت و به خانه خود برد… من از فروتنى وى غرق حيرت شدم و از اخلاق پسنديده و ملكات فاضله، و از احترام فوق العادهاى كه نسبت به تمام افراد قائل بود دريافتم كه وى فرد عادى، و فرمانرواى معمولى نيست.
حتّى وقتى كه عميقاً غمگين و ناراحت هستيد، سعي كنيد خود را شاد نشان دهيد و تبسم نماييد. چنان كه امام على (ع) در توصيف مؤمن مىفرمايد: شادى مؤمن در چهره او، واندوه وى در دلش پنهان است. (المؤمن بِشره فى وجهه، و حزنه فى قلبه).6
به قول حافظ: با دل خونين لب خندان بياور همچو جام نى گرت زخمى رسد آيى چو چنگ اندر خروش.
4- شوخ طبعي: يكي ديگر از عوامل خوش اخلاقي، داشتن روحيه شوخي و مزاح است. به عبارت ديگر جدي بودن زياد سبب سرد شدن روابط مي شود، بنابراين گاهي هم شوخي و مزاح لازم است. ولي بايد توجه داشت كه شوخي كردن رفتار بسيار ظريفي است كه اگر مناسب نباشد تأثير معكوس مي دهد. يعني به جاي شاد كردن، سبب ناراحتي فرد مي شود. پس بايد در شوخي ها به شخصيت فرد لطمه وارد نشود و احترام او كاملا حفظ شود و شخصيت و وقار فرد شوخي كننده نيز تضعيف نگردد.
رابطه اخلاق و شخصیت/1
5. نگرش توحيدي: راه بنيادين تحصيل خوش اخلاقى، نگاه توحيدي و عرفاني به هستي و انسان ها است؛ يعنى توجه به اين معنى كه تمامى انسان ها در حقيقت مظاهر و آفريده هاي حق تعالى هستند و هر گونه برخوردى با آن ها، در واقع برخورد با آفريننده آنان محسوب مىشود. احترام و مهربانى با هر انساني، در واقع احترام به پديدآورندهى او به حساب مي آيد و ترش روئى و نا مهربانى با ايشان نيز بي ارتباط با خالق آن ها نيست.
رابطه اخلاق و شخصیت/1
در يك مثال ساده چگونه است كه احترام و برخورد نيك و بد ما با فرزند كسي كه او را مي شناسيم، به نحوي به پدر او باز مي گردد، ما اگر با فرزند شخصيتي كه او را دوست مي داريم روبرو شويم، او را به خاطر پدرش گرامي مي داريم و يا ممكن است نسبت به فرزند يك شخصت ستمگر و دشمن خدا، روي خوش نشان ندهيم، هرگونه معامله اي با خلق نيز در حقيقت معامله با خالق آنها به حساب مىآيد. بايد به اين نكته مهم توجه داشته باشيم كه ما از طريق روابطي كه با خلق خداي تعالي داريم و نوع برخورد شايسته و نا شايست، در حقيقت با خدا معامله مي كنيم و به خدا نزديك يا دور مي شويم.
رابطه اخلاق و شخصیت/1
تمامي اين انسان ها بندگان خداي هستند و او است كه همه آن ها را آفريده و آفريدگان خود را دوست دارد و هرگز راضى نمي شود كسي با ايشان به ناحق برخوردى نامناسب و ناشايست داشته باشد، از آن روي يكي از راه هاي مهم جلب رضايت خويش را در گشادهروئى با خلق و تحصيل رضايت مخلوق و خدمت به آن ها، قرار داده.
به خاطر همين پيوند عميق ميان خالق و مخلوق است كه در روايات وارد شده است: من لم يشكر المنعم من المخلوقين، لم يشكر الله عزوجل. 7 كسى كه از مخلوق تشكر نمي كند در حقيقت از خالق آنها تشكر نكرده است. اين يك قاعده كلي است و كسى كه نسبت به مخلوقات الهى ترش روئى نمايد، اين نوع برخورد، به نوعي ترش رويي با خداوند محسوب مي شود.
رابطه اخلاق و شخصیت/1
نگرش توحيدي باعث مي شود كه ما بسياري از كينه هايي كه نسبت به ديگران داريم فراموش كنيم، دشمني ها را كنار بگذاريم، اهل گذشت باشيم و بدي هاي آنان را به دل نگيريم، هرگز با كسي خشونت نورزيم، به خاطر خداوند، درشتي آن ها را تحمل كنيم، با بردباري و مدارا با همگان رفتار نماييم و خوش اخلاق باشيم.
رابطه اخلاق و شخصیت/1
6- اصلاح شخصيت اخلاقي: دومين راه بنيادين تحصيل خوش اخلاقي، اصلاح شخصيت اخلاقي و ملكات دروني است. اخلاق خوش ظاهري و گشاده رويي از جهتي برآيند و بازتاب شخصيت دروني و فضايل خلقي نهادينه شده در باطن انسان است. كسي كه از ديگران متنفر است و نسبت به آنها كينه دارد، چگونه مي تواند در برخورد اجتماعي خود با آنها، روي خوش، چهره اي خندان و همراه با صميميت داشته باشد. آدم حسود همين طور.
رابطه اخلاق و شخصیت/1
چطور مي توانيم توقع داشته باشيد كه يك آدم حسود با محسود خود شاد برخورد نمايد، خود خواهي، خودبيني، تكبر، غرور و خودپسندي، خشم و عصبانيت و پرتوقع بودن، همه عوامل بد اخلاقي هستند. اگر بخواهيم در ظاهر انسان خوش اخلاق و خوش برخوردي باشيم، يكي از راه هاي اساسي آن اين است كه رزايل اخلاقي را از درون خود بپالاييم، تا درون انسان پاك و زلال نباشد، آبي كه از چشمه وجود او مي جوشد، زلال و شفاف نخواهد بود. به قول شاعر از كوزه همان برون تراود كه در او است.
پانوشت:
1- جامع السعادات، ج1، ص324.
2- قلم، 4.
3- آل عمران، 159.
4- بحارالانوار ج 71، ص 389.
5- مجموعه ورام، ص 29.
6- نهج البلاغه، حكمت 333.
7- عيون اخبار الرضا، ج2 ، ص 24.
براي مطالعه بيشتر ر.ک:
1-معراج السعاده، ملا احمد نراقي، مقام سوم، مبحث غضب و حلم
2- اخلاق در قرآن، آيت الله مکارم شيرازي، ج 3، ص 135 و 377.
کانال جامع دو نور در ایتا:
https://eitaa.com/twonoor
کانال جامع دو نور در تلگرام:
https://t.me/twonoor
صفحه اصلی – موسسه قرآن و نهج البلاغه
