رابطه اخلاق و شخصیت/2
ب: رابطه اخلاق و شخصيت:
شخصيت انسان تحت تأثير و تعامل ميان عوامل گوناگون شکل مي گيرد. عوامل و مؤلفه هاي تأثيرگذار در تحقق و تشخص شخصيت انسان عبارتند از: دانش، بينش، انگيزش، گرايش، کنش و منش. از اين ميان، مباحث مربوط به منش که شامل صفات اخلاقي مي شود، نقش اساسي را به عهده دارد. به عبارتي شخصيت هر کس حاصل خلقيات و صفاتي است که در روح و نفس او تشخص مي يابد. در مورد صفات خلقي و نحوه تأثيرگذاري آن بر نفس انسان، به دو نکته مهم و قانوني اشاره مي شود.
رابطه اخلاق و شخصیت/2
1. اينگونه صفات در حقيقت بازتاب عمل و کنش آدمي است، عملکرد نيک باعث تحقق صفات نيک و عملکرد بد موجب تحقق صفات مذموم در نفس انسان خواهد شد و بدون عملکرد نيز صفتي در کار نخواهد بود. با اين بيان نقش عمل و فاعليت به خوبي آشکار مي شود. هر کس که کاري مي کند و عملي را انجام مي دهد، در حقيقت فاعل ساخت خود است. يک روي سکه کاري است که در خارج انجام مي شود و روي ديگر سکه آن است که به روح خود شکل مي دهد و شخصيت خويش را بنا مي نهد. به عبارتي، هر عمل انسان دو گونه بازتاب دارد، بازتابي در خارج که براي همگان قابل مشاهده است و بازتابي در درون انسان که سنگ بناي شخصيت او خواهد شد. ناگفته پيدا است، آنچه در درون آدمي تحقق مي يابد به صورت اوصاف است، همچون عدالت، صداقت، کرامت و مانند آن که حيثيت مادي ندارد.
رابطه اخلاق و شخصیت/2
2. صرف انجام عمل و بازتاب وصفي آن در نفس (مانند انجام کاري عادلانه و تحقق صفت عدالت در نفس انسان) براي ساخت شخصيت انسان کفايت نمي کند. هنگامي يک صفت کمال آور و شخصيت ساز مي شود که به صورت ملکه راسخه و وصف ثابت، در روح انسان نهادينه شود. تمامي فرايند پيدايش ملکات و رسوخ صفات در نفس آدمي منوط به تکرار و مداومت بر عمل
است، عملي که چنين بازتابي از آن توقع مي رود. به کسي که يک روز ورزش مي کند يا وزنه مي زند، ورزشکار يا وزنه بردار اطلاق نمي شود. ورزشکار کسي است که هر روز ورزش مي کند و اين عمل جزئي از برنامه هاي دائمي او است و کسي وزنه بردار است که در اثر تمرين و ممارست و در طول زمان، توانايي برداشتن وزنه هاي سنگين در او ظهور يافته و در اثر مداومت شايسته عنوان وزنه بردار گرديده است. هدف علم اخلاق ساخت شخصيت انساني انسان است، بنابراين اگر به عمل نيک و پيگيري مداوم آن فرمان مي دهد، به اين دليل است که بدون عمل هيچ گونه ساخت و سازي صورت نمي پذيرد و بدون مداومت نيز صفات خلقي رسوخ نمي يابند و در صورت ترک عمل زايل خواهند شد. بايد توجه داشت که ساير مؤلفه هاي مذکور که عبارت بودند از دانش، بينش، گرايش و انگيزش، همگي مقدمه و زمينه هاي پيدايش کنش و در نتيجه تحقق منش و تشخص شخصيت انسان هستند. هدف دين و اخلاق نيز هدايت انسان تا مرحله کنش است، زيرا آدمي با عمل و رفتار است که شاکله روح خويش را به صورت انساني متعالي و معنوي و يا خداي ناکرده به عکس آن به صورت آدمي پست، دنيوي و مادي شکل مي دهد. در پايان به برخي از راهکارهايي که در همين زمينه در کتب اخلاقي و روايي وارد شده، اشاره مي شود:
رابطه اخلاق و شخصیت/2
1. شبان وادي ايمن گهي رسد به مراد – که چند سال به جان خدمت شعيب کند (حافظ)
صمت و جوع و سهر و عزلت و ذکر به دوام – ناتمامان جهان را کند اين پنج تمام
2.«ان الذين قالوا ربنا الله ثم استقاموا تتنزل عليهم الملائکه ان لاتخافوا و لا تحزنوا… ؛ آنان که گويند پروردگار ما خداي يکتا است و سپس بر اين گفتار استوار و پا برجا باقي مي مانند، فرشتگان بر آنها فرود آيند و گويند مترسيد و اندوهناک مباشيد…»
رابطه اخلاق و شخصیت/2
3.«ان الانسان خلق هلوعا… الا المصلين. الذين هم علي صلوتهم دائمون ؛ انسان ها حريص و ناشکيبايند… مگر نمازگزاران. کساني که پيوسته نماز خويش را به جاي آورند.»
4.امام باقر(ع) مي فرمايد: «محبوبترين اعمال نزد خداي عز وجل آن است که انسان بر آن مداومت نمايد هر چند اندک و ناچيز باشد».
5.از حضرت علي(ع) نقل شده است که فرمود: «عمل اندکي که پيوسته باشد بهتر است از بسياري که تو را خسته و وامانده کند.»
رابطه اخلاق و شخصیت/2
6. در برخي احاديث آمده است که کمترين مدت مداومت بر عمل يک سال است. امام صادق(ع) در اين زمينه فرمود: «هنگامي که انسان کاري را آغاز مي کند بايد تا يک سال آن را ادامه دهد، سپس اگر خواست به کار ديگري بپردازد. دليل آن درک شب قدر و وصول به تقدير الهي است.».
رابطه اخلاق و شخصیت/2
براي مطالعه بيشتر؛
ر.ک: نقطه هاي آغاز در اخلاق عملي، ص 40 به بعد.
کانال جامع دو نور در ایتا:
https://eitaa.com/twonoor
کانال جامع دو نور در تلگرام:
https://t.me/twonoor
صفحه اصلی – موسسه قرآن و نهج البلاغه
