آشنايی با پيشوايان اسلام و نوع نگاه و بينش آنان به مسائل گوناگون از ضرورت‌های زندگی اسلامی است. زمانی كه دغدغه‌هايی ذهنی و رفتاری برای پيروان دين مبين اسلام در بازه‌های مختلف سنی و موقعيتی ايجاد می‌شود، بزرگ‌ترين راه رفع شبهات و دست يافتن به حقايق، تأسی به يادگار‌های به‌جا مانده از رسول مكرم اسلام، حضرت محمد مصطفی(ص) است.
آشنايی با پيشوايان اسلام و نوع نگاه و بينش آنان به مسائل گوناگون از ضرورت‌های زندگی اسلامی است. زمانی كه دغدغه‌هايی ذهنی و رفتاری برای پيروان دين مبين اسلام در بازه‌های مختلف سنی و موقعيتی ايجاد می‌شود، بزرگ‌ترين راه رفع شبهات و دست يافتن به حقايق، تأسی به يادگار‌های به‌جا مانده از رسول مكرم اسلام، حضرت محمد مصطفی(ص) است.
دوره امامت امام صادق(ع) از مهم‌ترين ادوار تاريخ اسلام به لحاظ هجمه‌های فرهنگی بيگانه بوده است. ايشان كه ادامه‌دهنده راه علمی پدر بزرگوارش بودند، با ترويج دانش ستون‌هايی برای دانش بشری بنيان گذاشتند كه تا ابد پابرجا می‌مانند.
اكنون كه در انتظار ايام پربركت دهه كرامت رضوی هستيم، خوب است ديدگاه بنيان‌گذار مكتب جعفری و مدافع و مبلّغ مذهب شيعی را درباره زيارت و ابعاد آن بيشتر و بهتر بدانيم.
زيارت، تجديد پيمان و تلنگری است برای جلوگيری از انقطاع ارتباط با اوليای الهی در زمانی كه آن‌ها در قيد حيات دنيوی نيستند و حجت الهی نيز در غيبت است، اگرچه حيات، آن‌ها را محصور خود نكرده است. در زيارت كه ارتباطی معنوی با امام و پيشواست، شناختن اوصاف و ويژگی‌ها ضرورتی اجتناب‌ناپذير است كه حذر از آن به‌ويژه از ر
وی عمد با به‌جا نياوردن حق زيارت و آداب آن برابری می‌كند و شناخت ابعاد آن از طريق كلام پيشوايان دين امكان‌پذير است.
امام رضا(ع) در اين‌باره می‌فرمايند «برای هر امام و پيشوای بر حقی، بر گردن دوستان و پيروانش حق و تعهدی است و از آثار عمل به تعهد و ادای حق، زيارت مرقد ايشان است»؛ پس هركس از روی علاقه و پس از پذيرش آئين او، به زيارت قبور انبيا و امامان بشتابد، بدون شك در روز رستاخيز، آن‌ها شفيع او خواهند بود.
امام صادق(ع) نيز مانند معصومين ديگر در سخنان خود اشارات صريحی به آداب زيارت و فضيلت آن دارند. ايشان اين حق را كه شناخت آن اهميت ويژه‌ای دارد، به روشنی توضيح داده و می‌فرمايند «يكی از فرزندان من در شهر طوس، در سرزمين خراسان، كشته خواهد شد، هركس او را زيارت كند و حق او را بشناسد، روز قيامت خودم دست او را خواهم گرفت و روانه بهشتش خواهم كرد، گرچه از اهل گناه كبيره باشد». از ايشان پرسيدند: شناخت حق آن حضرت يعنی چه؟ و ايشان اين‌گونه پاسخ گفتند «يعنی بداند كه او امام و حجت خداست و اطاعت از او واجب است كه غريب و شهيد است». ايشان در مورد زيارت پدران خود به‌ويژه اميرالمؤمنين(ع) و امام حسين(ع) نيز توصيه‌هايی فرموده‌اند كه در اينجا از اشاره به آن‌ها می‌پرهيزيم
و به‌طور كلی توصيه‌های آن حضرت را درباره امر زيارت بررسی می‌كنيم.
غسل، طهارتی جسمی است كه صفای روحی و معنوی را به همراه می‌آورد؛ چراكه همراه با نيت، ذكر خدا و دعاست و تنها شستن نيست، همانند وضو كه صرف شستن صورت و دست‌ها نيست. نورانيت و آثار معنوی و روحی آن در پناه توجه و قصد قربت و عبادت فراهم می‌شود. وضو به عنوان مقدمه نماز و غسل به عنوان مقدمه‌ای برای زيارت است.
از آنجايی كه دين اسلام دين كامل و جامعی است و همه ابعاد زندگی دنيوی و اخروی آدمی را در نظر دارد، بايد توجه داشت كه در غسل زيارت ابعاد ديگری نيز مد نظر است. غسل زيارت، گامی برای ايجاد فضای مطلوب‌تر در اماكن زيارتی و در مجموعه‌های زائرمحور است. ادب تشرف به محضر شخصيتی والا ايجاب می‌كند كه ديدار‌كننده با بهترين لباس و نيكوترين هيئت و با آراستگی كامل برای زيارت حاضر شود تا ادای احترام كرده باشد. غسل پيش از زيارت، تأمين‌كننده اهداف زندگی اجتماعی نيز است.
امام صادق(ع) نيز غسل هنگام ديدار هر امام را مصداقی از آراستگی هنگام عبادت يا حضور در عبادت‌گاه به شمار می‌آورده و آن‌را برای زائران، درس تميزی و خوش‌بويی و ادب ظاهری معرفی می‌كرده‌اند.
از آنجا كه حالت روحی و جسمی و نيز ظاهر و باطن در يكديگر تأثير متقابل دارند، نوع لباس و وضع ظاهری زائر در پديد آمدن حال مناسب روحی و ايجاد نشاط معنوی مؤثر است. لباس تميز و نو هم اثر روحی را دارد. به‌علاوه، بخشی از حرمت‌گذاری به شخصيتی كه به ديدارش می‌رويم، در آراستگی ظاهر و مرتب و معطر بودن لباس و سر و وضع جلوه می‌كند. امام جعفر صادق(ع) به صفوان سفارش كرده‌اند «هر گاه اراده زيارت كردی، غسل كن، دو جامه تميز و شسته شده‌ات را بپوش، عطر بزن و با بوی خوش به زيارت برو».
آرامش و وقار ظاهری، نشان طمأنينه درونی و رفتار شتاب‌زده، نشانه باطنی آشفته و نابسامان است. در توصيه مربوط به زيارت آمده است: با وقار و آرامش راه برويد، قدم‌ها را كوتاه برداريد، حالت طمأنينه داشته باشيد و با حالت ذكر و تسبيح و تكبير، وارد حرم و مزار شويد. اين مسائل جهات شكلی و آداب ظاهری است كه در باطن و درون زائر نيز اثر می‌گذارد.
صفوان جمال نقل می‌كند كه با امام صادق(ع) هم‌سفر بود. به كوفه كه رسيدند، امام دستور داد تا مركب را بخوابانند و فرمود: اينجا قبر جدم اميرمؤمنان(ع) است. سپس حضرت غسل كرد، لباس ديگری پوشيد، به طرف تپه‌ای كه قبر حضرت علی(ع) آنجا بود، راه افتاد و به صفوان گفت «تو هم مثل من عمل كن. گام‌هايت را كوچك بردار، نگاهت را به طرف پائين بگير و متواضعانه راه برو».
همچنين از آداب زيارت خضوع و خشوع است. خشوع، حالتی قلبی و درونی است كه از معرفت و محبت به يك مقام و شخصيت در دل ايجاد می‌شود. تأثير عظمت او در قلب، حالتی پديد می‌آورد كه رعايت احترام در ظاهر را در پی دارد حتی نوع ايستادن، نشستن، نگاه كردن، سخن گفتن، وارد و خارج شدن، همگی تحت تأثير آن حالت درونی است. پس خشوع قلبی، خضوع اعضا و جوارح را پديد می‌آورد و تأثير ويژه خود را می‌گذارد.
از آدابی كه برای زيارت مضاجع منوره ائمه معصومين(ع) بيان شده؛ گفتن تكبير و خواندن اذن دخول هنگام تشرف است. ياد خدا و حمد و ستايش او نوعی توجه به صفت جلال خداوندی است. اذن دخول، اجازه گرفتن از باری‌تعالی برای قدم گذاشتن در حريم ملكوتی ولی اوست. هم يادآور اصل توحيد و توجه قلبی به معرفت الهی و هم گواهی بر اعتقاد راسخ شيعه به شفاعت ائمه اطهار(ع). در آيه 53
سوره احزاب نيز مستندی برای تأكيد بر خواندن اذن دخول و با ادب خاص وارد شدن وجود دارد كه مضمون آن چنين است «يا يها الذّين آمنوا لا تَدخُلوا بُيوتَ النّبی اِلاّ اَنْ يؤَذنَ لَكم».
www.iqna.ir
صفحه اصلی – موسسه قرآن و نهج البلاغه
کانال جامع دو نور در ایتا:
https://eitaa.com/twonoor
کانال جامع دو نور در تلگرام:
https://t.me/twonoor
