عبادتهای حضرت علی علیه السلام/1
مهدي سليماني آشتياني
مقدمه
يكي از هزاران فضيلت امير المؤمنين علیه السلام عبادتهاي مخلصانه و عاشقانة او است كه سخن راندن در اين مقوله هر چند ناقص، بسيار مشكل است؛ اما بنا به مثل معروف «مَا لَا يُدْرَكُ كُلُّهُ لَا يُتْرَكُ كُلُّهُ؛ آنچه را كه به طور كامل نمي تواني درك كني، به طور كامل ترك مكن!» توفيق بيان گوشه اي از اين فضايل را داشته باشيم.
آب دريا را اگر نتوان كشيد هم به قدر تشنگي بايد چشيد
عبادتها و گريه هاي شبانه، راهگشاي حل مشكلات روز و منشأ توفيقات الهي است. كسي كه به عشق معبود خود از لذت خواب خوش نيمه شب مي گذرد و عاشقانه در برابر حضرت حق سر تعظيم فرو مي آورد، در زندگي دنيوي و اخروي خود رستگار خواهد بود.
خداوند متعال مي فرمايد: «وَ اعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّي يَأتِيَكَ الْيَقِينُ»؛ «پروردگارت را عبادت كن تا تو را يقين فرا رسد.» و بر اساس اين آية شريفه است كه حضرت علي علیه السلام عابدترين مردم بود و بيش تر از همه نماز مي خواند و روزه مي گرفت: «فَكَانَ أَعْبَدَ النَّاسِ وَ أَكْثَرَهُمْ صَلَاةً وَ صَوْماً؛ پس (علي علیه السلام) عابدترين مردم بود و بيش ترين نماز و روزه نسبت به مردم.»
شخصيت امير المؤمنين علي علیه السلام در ميدان جنگ، سياست، اجتماع و… نه تنها او را از عبادت باز نداشت؛ بلكه حضرت در تمامي ميدانها ممتازترين به شمار مي آيد. همچنين وجود مشكلات متعدد در اداره و رهبري كشورهاي بزرگ آن زمان، نتوانست او را لحظه اي از ياد خدا غافل سازد.
هو البكّاء في المحراب ليلاً هو الضحاك اذا اشتد الضراب
«او در محراب عبادت به شدت گريان و در شدت جنگ بسيار خندان بود.»
امام علي علیه السلام در
ايمان، تقوا، اخلاص و بندگي منحصر به فرد بود، لذا وقتي در برابر حضرت حق تعالي مي ايستاد، چشمش ديگر نمي ديد، گوشش نمي شنيد، دنيا با تمام وجود از خاطرش محو مي شد و تنها خدا را مي ديد و بس.
او عاشق و دلداده بود، و عشق و شوق خدا را عبادت مي كرد؛ زيرا عبادت او براي رفع تكليف نبود؛ بلكه او محب حقيقي بود و جز جمال دلرباي حقيقت چيزي در نظرش جلوه گر نمي شد.
مردي به نام «ذِعْلِب» عرض كرد: يا امير المؤمنين! آيا پروردگارت را ديده اي؟ آن حضرت فرمود: «وَيْلَكَ مَا كُنْتُ أَعْبُدُ رَبّاً لَمْ أَرَهُ قَالَ وَ كَيْفَ رَأَيْتَهُ قَالَ وَيْلَكَ لَا تُدْرِكُهُ الْعُيُونُ فِي مُشَاهَدَةِ الْأَبْصَارِ وَ لَكِنْ رَأَتْهُ الْقُلُوبُ بِحَقَائِقِ الْإِيمَانِ؛ واي بر تو! ديده هاي ظاهر او را نتواند ديد؛ ولي ديده هاي دل به وسيلة حقايق ايمان او را مشاهده مي كنند.»
به چشم ظاهر اگر رخصت تماشا نيست نه بسته است كسي شاهراه دلها را
وجود مولي الموحدين امير المؤمنين علي علیه السلام خدا را تمام وجود درك كرده بود كه پس از رسول اكرم صلی الله علیه و آله جايگاه شاگرد اولي كلاس بندنگي را به نام خود ثبت كرد و فرمود: «مَا عَبَدْتُكَ خَوْفاً مِنْ نَارِكَ وَ لَا شَوْقاً إِلَى جَنَّتِكَ وَ لَكِنْ رَأيْتُكَ أهْلاً لِلْعِبَادَةِ فَعَبَدْتُكَ؛ عبادت نكردم تو را به جهت خوف از آتش و نه به خاطر طمع بهشت تو، وليكن تو را سزاواز پرستش و اطاعت يافتم، پس عبادتت كردم.»
ز بارگاه قدس حق، يك نفس او كنار نيست
علي است عاشق خدا، بندگيش شعار نيست
عبادت حضرت علي علیه السلام به اين جهان مادي منحصر نيست. ايشان به مردم مي فرمود: «آيا اقرار مي كنيد كه پسر عمويم پيامبر صلی الله علیه و آله فرمود: من و اهل بيتم نوري بوديم كه چهارده هزار سال قبل از آنكه خداوند آدم را خلق كند، در پيشگاه پروردگار مشغول عبادت بوديم. وقتي خداوند آدم را خلق كرد، آن نور را در صلب او قرار داد و او را به زمين فرستاد.»
«ابن ابي عياش» از «سليم بن قيس» نقل كند كه گفت: به ابوذر گفتم: خداي بيامرزدت! شگفت انگيزترين سخناني را كه از رسول خدا صلی الله علیه و آله دربارة علي بن ابي طالب علیه السلام شنيده اي، برايم تعريف كن. گفت: شنيدم كه رسول خدا صلی الله علیه و آله مي فرمايد: پيرامون عرش نود هزار فرشته اند كه تسبيح و عبادتي جز فرمانبري از علي بن ابي طالب علیه السلام و بيزاري از دشمنانش و طلب آمرزش براي پيروانش ندارند. گفتم: خداي بيامرزدت! جز اين. گفت: شنيدم كه مي فرمود: خداوند جبرئيل، ميكائيل و اسرافيل را به اطاعت از علي علیه السلام و بيزاري از دشمنانش و آمرزش براي پيروانش مخصوص گردانيده است. گفتم: خداي بيامرزدت! جز اين. گفت: شنيدم كه رسول خدا صلی الله علیه و آله مي فرمود: خداوند هماره در هر امتي كه پيامبري مرسل داشته، بر آنان به حقانيت علي علیه السلام احتجاج مي كند، هر كدامشان كه علي شناس تر باشند، بزرگ ترين مقام را نزد خداوند دارند. گفتم: جز اين. گفت: از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنيدم كه: اگر من و علي نبوديم، خداوند شناخته نمي شد. اگر من و علي نبوديم خداوند عبادت نمي شد. اگر من و علي نبوديم، ثواب و عقابي نبود. ميان خدا و علي پرده و پوششي در كا
ر نيست.»
علي اي هماي رحمت، تـو چه آيتـي خدا را كه به ما سوي فكندي همه سايه هما را
دل اگر خدا شنـاسي همـه در رخ علـي بيـن به علي شناختم من به خدا قسم خدا را
نه خدا تونانمش خواند نه بشر توانمش خواند متحيّـرم چه نامـم شه ملـك لا فتي را
پيامبر رحمت صلی الله علیه و آله دربارة اوج ايمان و عرفان حضرت علي علیه السلام مي فرمايد: «لَوْ أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وُضِعَتْ فِي كِفَّةٍ وَ وُضِعَ إِيمَانُ عَلِيٍّ علیه السلام فِي كِفَّةٍ لَرَجَحَ إِيمَانُ عَلِيٍّ؛ اگر آسمانها و زمين در يك كفة ترازو و ايمان عي در كفة ديگر گذاشته شوند، به طور حتم ايمان علي بر آنها فزوني مي كند.»
حضرت علي علیه السلام براي رفع تكليف عبادت نمي كرد، و نمازهاي پنجگانه، زكات، روزه، حجّ و جهاد را به زيباترين وجه بجا مي آورد و حالاتش در عبادت از خشوع و خوف خدا بسيار عجيب بود و جز پيامبر خدا صلی الله علیه و آله كسي همتاي او نبود، تا آنجا كه فرمود: «نشستن در مسجد، نزد من دوست داشتني تر از بهشت است؛ چرا كه لذّت بودن در بهشت براي رضايت نفس است؛ ولي نشستن در مسجد براي كسب رضايت خدا است.»
هر چند بيان تمام خصوصيات عبادات امام علي علیه السلام امري محال است؛ اما به قدر بضاعت به ذكر مواردي از آن مي پردازيم:
عبادتهاي شبانه
امام علي علیه السلام ويژگيهاي منحصر به فردي دارد؛ زيرا صفات و كمالات متباين و متضاد را در خود جمع كرد. صفاتي مانند: حكومت و تواضع، خوف و خشيت و شجاعت، ثروت و زهد، قدرت و صبر، غضب و حلم و…. او روزها را روزه داشت و با آن همه مجاهدتها، شبها را به عبادت مشغول بود.
«ابو درداء» كه يكي از اصحاب پيغمبر صلی الله علیه و آله است، مي گويد: در شب تاريكي از نخلستاني عبور مي كردم. نجواي كسي را شنيدم كه با خدا مناجات مي كرد. چون نزديك شدم، ديدم علي علیه السلام است. خود را پشت درخت مخفي كردم و ديدم كه او با خوف و خشيت تمام و با آهنگ حزين مناجات مي كند و از خوف آتش سوزان جهنم گريه مي نمايد و به خدا پناه برده، طلف عفو و بخشش مي كند. آنقدر گريه كرد كه بي حس و حركت بر زمين افتاد! گفتم شايد خوابش برده است، نزديكش رفتم، چون چوب خشكي افتاده بود. او را تكان دادم، حركت نكرد. گفتم: حتماً از دنيا رفته است. شتابان به منزلش رفتم و خبر مرگ او را به حضرت زهرا علیها السلام رساندم. ايشان فرمود: مگر او را چگونه ديدي؟ من شرح ما وقع را گفتم. حضرت علیها السلام فرمود: او نمرده؛ بلكه از خوف خدا غش كرده است.»
ز نخلستان بگوش آيد طنيني صداي جان فزا و دلنشيني
علي دارد مناجات شبانه نداي آتشين و عاشقانه
به روز واقعه ضرّاب ميدان به نخلستان بود گريان و نالان
در آنجا چون نهنگ بحر تقدير در اينجا آتشين آهش جهان گير
گهي انبان زاد و توشه بر دوش يتيمان را نمي كردي فراموش
ز تاريكي به شب پوشيده رخسار سراغ كودكان رفتي پدروار
همان آن دستي كه خيبر مي گشودي ينيمان را نوازش مي نمودي
بسي از دهر دون پرور غمين بود شرار آه او بس آتشين بود
نمازهاي امام علي علیه السلام
نخستين مردي كه با رسول حق صلی الله علیه و آله به نماز ايستاد، حضرت علي علیه ال
سلام بود؛ چرا كه رسول مكرم اسلامي روز دوشنبه به پيامبري مبعوث شد و روز سه شنبه امير مؤمنان علیه السلام به او ايمان آورد.
مگر حضرت علي علیه السلام در غار حرا هنگام بعثت همراه رسول خدا صلی الله علیه و آله نبود؟ پس چطور روز بعد به او ايمان آورده است؟
امام صادق علیه السلام مي فرمايد: «إِنَّ عَلِيّاً علیه السلام فِي آخِرِ عُمُرِهِ كَانَ يُصَلِّي فِي كُلِّ يَوْمٍ وَ لَيْلَةٍ أَلْفَ رَكْعَةٍ؛ علي علیه السلام در آخر عمرش در هر روز و شب هزار ركعت نماز مي خواند.» و خود مي فرمايد: «مَا تَرَكْتُ صَلَاةَ اللَّيْلِ مُنْذُ سَمِعْتُ قَوْلَ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله صَلَاةُ اللَّيْلِ نُورٌ از زماني كه از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنيدم كه نماز شب نور است، نماز شب را ترك نكردم.»
«جبران خليل جبران»، فيلسوف و شاعر نامدار مسيحي عرب مي گويد: «به عقيدة من، پسر ابو طالب اولين قديسي است كه با روح كلي ملازم شده و با او همنشينيها داشته است. آهنگهاي ابديت را از روح كلّي شنيده و در گوش قومي كه از اين گونه نغمه ها نشنيده بودند، منعكس ساخته، هر كس از او خوشش مي آيد، بر فطرت توحيد است و هر كه با او دشمن است، از بناي جاهليت. پسر ابو طالب، شهيد راه عظمت خوئد شد. او در حالتي از دنيا رفت كه نماز را بر زبان داشت و قلبش از شوق لقاي پروردگار سرشار بود. اعراب حقيقت مقام و موقعيت او را نشناختند، تا زماني كه مرداني از ايران ظهور كردند و گوهر و سنگريزه را تشخيص دادند.»
همه خواهند تو را، مُسلم و ترسا و يهود
راستي بر سر كوي تو عجب غوغايي است
همچنان «فؤاد جرداق مسيحي» مي گويد: «هر گاه دشواريهاي زندگي به من روي مي آورد و از رنج روزگار آزرده مي شوم، به آستان علي علیه السلام پناه مي برم؛ زيرا او پناهگاه هر ماتمي است.»
انس امام علي علیه السلام با نماز، حتي در ميدان جنگ نيز كمرنگ نمي شود. روزي در جنگ صفين مشغول نبرد بود و ميان دو جناح درگير، منتظر زوال خورشيد بود تا نماز را بخواند، ابن عباس عرضه داشت: يا علي! چرا ايستاده اي (و نمي جنگي)؟ فرمود: منتظر دخول وقتم تا نماز بخوانيم! ابن عباس گفت: آيا اكنون وقت اين حرفها است، در حالي كه ما به كار جنگ مشغوليم؟ امام فرمود: براي چه چيز مي جنگيم؟ مگر نه اينكه جنگ ما براي نماز است؟»
كدام عابدي جز علي علیه السلام سراغ داريد كه اين چنين عاشقانه در معبود ذوب شده باشد كه محراب و ميدان نمي شناسد؟
كدام عارفي جز امير بيان علیه السلام مي تواند بگويد: «لَوْ كُشِفَ الْغِطَاءُ مَا ازْدَدْتُ يَقِيناً؛ اگر تمام حجابهاي عالم برداشته شود، ذره اي به يقين او افزوده نمي شود.»
او عابدترين مردم پس از پيامبر صلی الله علیه و آله است و مردم نماز شب، تهجّد، دعا و طرز راز و نياز با خدا را از او آموخته اند، چنانكه در گرما گرم نبرد سفين ـ كه تير از هر سو مانند باران مي باريد و در اطراف امام علیه السلام فرود مي آمد ـ از خداي خويش غافل نشد و عادت هميشگي و عبادت را رها نكرد و هنگامي كه به خدا توجّه پيدا مي كرد، با تمام وجود به سوي او مي رفت و از جهان ماده و آنچه در آن است مي بريد تا جايي كه درد را احساس نمي كرد؛ زيرا وقتي مي خواستند تير را از بدن مباركش بيرون بكشند، منتظر ماندند تا به نماز بايستد و چون مشغول نماز شد و به سوي خدا روي آورد، تير را بيرون كشيدند و حضرت چيزي احساس نكرد.
قرائت و تفسير قرآن
اوّلين مؤلّف علوم قرآني در اسلام اميرالمؤمنين علیه السلام است كه با املاي پيامبر صلی الله علیه و آله معارف اسلام و تفسير قرآن ر
ا مي نوشت كه به نام «كتاب علي علیه السلام» معروف گشت.
در زماني كه حضرت خانه نشين شدند، روزي ابوبكر كسي را سراغ حضر فرستاد تا بيرون آمده و بيعت كند، امام علي علیه السلام جوئاب فرستاد: «من مشغول هستم و با خود قسم ياد كرده ام كه عبا بر دوش نيندازم، جز براي نماز، تا آنكه قرآن را تنظيم و جمع آوري نمايم.»
«ابي مالك» از «ابن عبّاس» نقل مي كند: «عبد الرحمن بن عوف» چند تن از اصحاب رسول الله صلی الله علیه و آله را به نماز جماعت دعوت كرد. چون جمع شدند، امام علي علیه السلام را امام جما
عت خويش قرار دادند؛ زيرا آن حضرت قرآن را بهتر از ديگران قرائت مي كرد. «ابن فضيل» مي گويد: «مَا رَاَيْتُ اَحَداً اَقْرَاُ مِنْ عَلِيّ علیه السلام ؛
احدي را قاري تر از علي بن ابي طالب علیه السلام نديدم.» يعني هيچ كس را نديديم قرآن را بهتر از علي علیه السلام تلاوت كند.
«عمر بن خطاب» هميشه مي گفت: «اَعْلَمُنَا بِالْقَضَاءِ وَ اَقْرَؤُنَا لِلْقُرْآنِ عَلِيُّ بْنُ اَبِي طَالبٍ علیه السلام ؛
داناترين فرد به علم قضاوت و قاري ترين شخص به قرآن علي بن ابي طالب علیه السلام است.»
روزه
در روايات آمده است كه امام علیه السلام پس از فراغت از جهاد، به آموزش و قضاوت در ميان مردم مي پرداخت و پس از آن به كار در مزرعه اشتغال داشت و در همان حال به ذكر خدا مشغول بود.
امير المؤمنين علي علیه السلام به ابوذر فرمود: «يَا اَبَاذَر! ألْزِمْ قَلْبَكَ الْفِكْرَ وَ لِسَانَكَ الذِّكْرَ وَ جَسَدَكَ الْعِبَادَةَ وَ عَيْنَيْكَ الْبُكَاءَ مِنْ خَشْيَةِ اللهِ وَ لَا تَهْتَمَّ بِرِزْقِ غَدٍ وَ ألْزِمِ الْمَسَاجِدَ عُمَّارَهَا هُمْ أهْلُ اللهِ وَ خَاصَتِهِ قُرَّاءُ كِتَابِهِ الْعَامِلُونَ بِهِ؛
قلب خود را از فكر جدا مكن و زبان خود را دائماً به ذكر مشغول بدار و بدن خود را به عبادت بگمار و دو چشم خود را به گريه از خوف خدا عادت بده، و در غم روزي فردا مباش، از مساجد جدا مشو، به درستي كه تعمير كنندگان مساجد اهل الله مي باشند، و كساني به مساجد اختصاص دارند كه قرآن مي خوانند و به آن عمل مي كنند.»
ادامه دارد…
صفحه اصلی – موسسه قرآن و نهج البلاغه
کانال جامع دو نور در ایتا:
https://eitaa.com/twonoor
کانال جامع دو نور در تلگرام:
https://t.me/twonoor
منبع : zitova.ir
