مطيع و جان نثار پيامبر صلی الله علیه و آله
حضرت علي علیه السلام مي فرمايد: «أنَا مِن رَسوُلِ اللهِ صلی الله علیه و آله كَالعَضُدِ مِن المَنكَبِ وَ كَالذَّرَاعِ مِنَ العَضُدّ…؛26 نسبت من با رسول خدا صلی الله علیه و آله مانند بازو نسبت به شانه و دست به بازوان است. «لَقَدْ كُنْتُ أَتَّبِعُهُ اتِّبَاعَ الْفَصِيلِ أَثَرَ أُمِّه ؛ من مانند بچه شتري كه دنبال مادرش مي دود، مطيع رسول خدا بودم.»
ام كلثوم، دختر امير المؤمنين علیه السلام مي گويد: در شب نوزدهم ماه رمضان دو قرص نان جو، يك كاسه شير و مقداري نمك براي افطار خدمت پدرم آوردم. وقتي نمازش را به اتمام رساند، براي افطار آماده شد. هنگامي كه نگاهش به غذا افتاد، به فكر فرو رفت. آنگاه سرش را تكان داد و با صداي بلند گريست و فرمود: عزيزم! براي افطار پدرت دو نوع خورشت (شير و نمك)، آن هم در يك سفره آماده ساخته اي؟ تو با اين
عمل مي خواهي فرداي قيامت براي حساب در محضر خداوند بيش تر بايستم؟ من تصميم دارم هميشه دنباله رو برادر و پسر عمويم رسول خدا صلی الله علیه و آله باشم.27
فداكاري حضرت براي نجات جان پيامبر صلی الله علیه و آله در «ليلة المبيت» از بزرگترين عبادتها است. چهل مرد از قبايل مختلف براي خاموش كردن نور هدايت، نيمه شب به خانة وحي يورش بردند؛ اما با چهرة نوراني امير المؤمنين علیه السلام روبه رو شدند كه در بستر پسر عمّ خود، براي نجات جان نادي توحيد خوابيده بود. خداوند از اين جانفشاني حضرت اينگونه ستايش مي كند: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْري نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ»؛28 «در بين مردم كساني هستند كه در راه رضاي خدا از جان خويش مي گذرند و خدا دوستدار چنين بندگاني است.»
جنگ و جهاد
زماني كه امام علي علیه السلام با نامردان مردنما و دارندگان رؤياهاي كودكانه سخن مي گويد، شجاعت خود را به رخ كساني مي كشد كه آرزوي ديدن آنها را ندارد: «وَ هَلْ أَحَدٌ مِنْهُمْ أ
َشَدُّ لَهَا مِرَاساً وَ أَقْدَمُ فِيهَا مَقَاماً مِنِّي لَقَدْ نَهَضْتُ فِيهَا وَ مَا بَلَغْتُ الْعِشْرِينَ وَ هَا أَنَا قَدْ ذَرَّفْتُ عَلَى السِّتِّينَ وَ لَكِنْ لَا رَأْيَ لِمَنْ لَا يُطَاعُ؛29 كدام يك از آنان بيش تر از من در ميدان جنگ بوده و بيش تر از من نبرد را آزموده است؟ هنوز بيست سال نداشتم كه پا در معركه گذاشتم و اكنون ساليان عمرم از شصت فزون است؛ وليكن رأي تدبير ندارد كسي كه فرمانش را نمي برند و پيروي از احكامش نمي نمايند.»
هنگامي كه رسول خدا صلی الله علیه و آله به پيامبري مبعوث شدند هشتاد و دو جنگ براي ايشان پيش آمد كه بنا به نقل مورخان، امير المؤمنين علیه السلام در اكثر آنها فرمانده بود و همچون قهرماني دلاور شركت داشت كه به عنوان نمونه به مواردي اشاره مي گردد:
1. جنگ بدر: يكي از جنگهاي سرنوشت ساز براي مسلمانان بود كه 70 تن كشته و 70 تن اسير شدند. بسياري از مقتولين به دست امام علیه السلام كشته شدند.30
2. در جنگ احد شايعه كردند كه رسول خدا صلی الله علیه و آله كشته شد، اكثريت مسلمانان فرار كردند. فرار عثمان قطعي است و عمر و ابوبكر نيز خود اعتراف كرده اند. امام علي علیه السلام فرمود: «هنگامي كه قريش بر ما حمله كردند، انصار و مهاجرين راه خانة خود را گرفتند. من با وجود هفتاد زخم، از پيامبر صلی الله علیه و آله دفاع كردم.»31
3. در جنگ خيبر، امام علي علیه السلام بود كه پس از كشتن مرحب يهودي و برادرش، درِ خيبر را از جا درآور
د و دشمن را شكست داد و بدين گونه اسلام را از شرّ انسانهاي كينه توز نجات داد.
آن قلعه گشايي كه در قلعة خيبر بركند به يك حمله و بگشود، علي بود
4. «ابن ابي الحديد» در «شرح نهج البلاغه» مي نويسد: «شخصي از استادم «ابو هذيل» پرسيد: آيا علي علیه السلام نزد خدا افضل است يا ابوبكر؟ شنيدم كه گفت: به خدا سوگند! اگر فقط مبارزة علي علیه السلام با «عمرو بن عبدود» در روز خندق با اعمال مهاجرين و ا نصار و تمام عبادتهاي آنان معادله و موازنه گردد، آن مبارزه سنگين تر و برتر از تمام آنها مي شود، چه رسد به ابوبكر تنها.»32
پيامبر خدا صلی الله علیه و آله در روز جنگ خندق فرمود: «ضَربَةُ عَليٍ يَومُ الخَندَقِ أَفضَلُ مِن عِبَادَةِ الثِّقلَينِ؛33 ضربت علي علیه السلام از عبادت امتم تا روز قيامت بالاتر است.»
آن شير دلاور كه براي طمع نفس بر خوانِ جهان پنجه نيالود، علي بود
كمك به ضعفا و فقرا
علامه مجلسي رحمه الله مي گويد: صبحگاهي رسول خدا صلی الله علیه و آله به مسجد آمد و مسجد از جمعيت پر بود، پيامبر صلی الله علیه و آله فرمود: امروز كدامين شما براي رضاي خدا از مال خود انفاق كرده است؟ همه ساكت ماندند، فقط امام علي علیه السلام عرض كرد: من از خانه بيرون آمدم و ديناري داشتم كه مي خواستم با آن مقداري آرد بخرم، «مقداد بن اسود» را ديدم و چون اثر گرسنگي را در چهرة او مشاهده كردم، دينار خود را به او دادم. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: رحمت خدا بر تو واجب شد.
مرد ديگري برخاست و گفت: من امروز بيش از علي علیه السلام انفاق كرده ام. مخارج سفر مرد و زني را كه قصد سفر داشتند و خرجي نداشتند، هزار درهم پرداختم. پيامبر صلی الله علیه و آله ساكت ماند. حاضران گفتند: اي رسول خدا! چرا به علي علیه السلام فرمودي: رحمت خدا بر تو واجب شد و به اين مرد با آنكه بيش تر صدقه داده بود، نفرموديد؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: مگر نديده ايد كه گاه پادشاهي خادم خود را كه هدية ناچيزي برايش آورده مقام و موقعيتي نيكو مي بخشد و از سوي خادم ديگرش هدية بزرگي آورده مي شود؛ ولي آن را پس مي دهد و فرستنده را به چيزي نمي گيرد؟ گفتند: چرا، فرمود: در اين مورد نيز همچنين است. رفيق شما (علي) ديناري را در حال طاعت و انقياد خدا و رفع نياز فقيري مؤمن بخشيد؛ ولي آن رفيق ديگرتان آنچه داد، همه را براي معاندت و دشمني با برادر رسول خدا داد و مي خواست بر علي بن ابي طالب برتري جويد. خداوند نيز عمل او را تباه ساخت و آن را وبال گردن او گردانيد. آگاه باشيد! اگر با اين نيت از فرش تا عرش و سيم و زر به صدقه مي داد، جز دوري از رحمت خدا و نزديكي به خشم او و در آمدن در قهر الهي براي خود نمي افزود.»
فرزند بزرگ روزگـارسـت علي با مردم رنج ديده يارست علي
بر صفحة روزگار اگر خيره شوي مفهوم نمود كردگارست علي34
روزي براي پيامبر خدا صلی الله علیه و آله دو شتر بزرگ آوردند. حضرت به اصحاب فرمود: آيا در ميان شما كسي هست كه دو ركعت نماز بخواند و در آن هيچ گونه فكر دنيا به خود راه ندهد، تا يكي از اين دو شتر را به او بدهم؟ اين فرمايش را چند بار تكرار فرمود؛ اما كسي از اصحاب پاسخ نداد. امير المؤمنين علیه السلام به پا خاست و عرض كرد: يا رسول الله! من مي توانم آن دو ركعت نماز را بخوانم. پيامبر صلی الله علیه و آله فرمود: بسيار خوب. به جاي آور! امير المؤمنين علیه السلام مشغول نماز شد، هنگامي كه سلام نماز را داد، جبرئيل نازل شد، عرض كرد: خداوند مي فرمايد: يكي از شترها را به علي بده!
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: شرط من اين بود كه هنگام نماز انديشه اي از امور دنيا را به خود راه ندهد. علي در تشهد نشسته بود، فكر كرد كدام يك از شترها را بگيرد.
جبرئيل گفت: خداوند مي فرمايد: هدف علي علیه السلام اين بود كه كدام شتر چاق تر است، آن را بگيرد، بكشد و به فقرا بدهد، پس انديشه اش براي خدا بود، نه براي خودش و نه براي دنيا. آنگاه پيامبر صلی الله علیه و آله به خاطر تشكر از حضرت علي علیه السلام هر دو شتر را به او داد.»35
امير المؤمنين علي علیه السلام در زمانها و مكانهاي مختلف شيوة عبادت كردن را به مردم آموخته است. لحظاتي در پاي درس حضرت در كلاس بندگي زانو مي زنيم و از سرچشمة معرفت الهي، جرعه اي مي نوشيم.
1. ميانه روي در خوردن:
بدون ترديد پرخوري مانع شب زنده داري و بپا خاستن براي عبادت شبانه مي شود و دشمن بزرگ سلامت است. لذا امام علي علیه السلام فرمود: بر شما باد به ميانه روي در خوراكيها، كه هم از اسراف بدور است، و هم براي سلامتي بدن مناسب تر، و هم براي عبادت بهتر.36
2. معرفت به خدا:
امام علي علیه السلام فرمود: در جان خود شناخت خدايي را كه مي پرستيد جاي دهيد، تا حركتي كه براي عبادت انجام مي دهيد، از روي شناخت باشد و سودمند؛37 زيرا «لَا خَيْرَ فِي عِبَادَةٍ لَيْسَ فِيهَا تَفَقُّهٌ؛38 در عبادتي كه آگاهانه نباشد، خير نيست.»
و گاهي ايشان اعلام خطر مي كردند كه: «مَنْ عَبَدَ اللهَ بِغَيْرِ عِلْمٍ كَفَرَ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَم ؛39 هر كس بدون آگاهي و معرفت خدا را عبادت كند، از جايي كه خود نمي داند سر از كفر در مي آورد.» مصداق بارز اين حديث در تاريخ اسلام، خوارج هستند. شيخ صدوق مي نويسد: كساني كه از كثرت سجده و عبادت پيشانيشان پينه داشت و از فرط احتياط بي جا امير المؤمنين علیه السلام را تكفير كردند، از دانة خرماي پوسيده زير نخل احتراز مي كردند و «خباب بن ارت» صحابة پيغمبر را سر مي بريدند و شكم زن آبستنش را مي دريدند.40
و در جاي ديگر فرمودند: «سَكِّنُوا فِي أَنْفُسِكُمْ مَعْرِفَةَ مَا تَعْبُدُونَ حَتَّى يَنْفَعَكُمْ مَا تُحَرِّكُونَ مِنَ الْجَوَارِحِ بِعِبَادَةِ مَنْ تَعْرِفُونَ؛41 معرفت و شناخت آن كس را كه مي پرستيد، در جان خود جاي دهيد تا حركتهاي بدني كه براي عبادت معبود شناخته شده خويش تحمل مي كنيد، شما را سود رساند.»
3. عبادت با خشوع و تواضع:
حضرت علي علیه السلام قلب پاك و خشوع را لازمة عبادت مي داند. ايشان مي فرمايد: «يَا كُمَيْلُ لَيْسَ الشَّأْنُ أَنْ تُصَلِّيَ وَ تَصُومَ وَ تَتَصَدَّقَ [إِنَّمَا] الشَّأْنُ أَنْ تَكُونَ الصَّلَاةُ فُعِلَتْ بِقَلْبٍ تَقِيٍّ وَ عَمَلٍ عِنْدَ اللَّهِ مَرْضِيٍّ وَ خُشُوعٍ سَوِيٍّ وَ إِبْقَاءٍ لِلْجِدِّ فِيهَا الْوَصِيَّةَ؛42 اي كميل! مقام اين نيست كه نماز گذاري و روزه بگيري و صدقه دهي، مقام آن است كه نماز همراه قلب پاك انجام شود و مورد پسند الهي بوده، همراه با خشوع متعادل، و دوام جدّيت باشد.»
4. عبادت خالصانه:
فرمود: «الْعِبَادَةُ الْخَالِصَةُ أنْ لَا يَرْجُوَ الرَّجُلُ إِلَّا رَبَّهُ وَ لَا يَخَافُ إِلَّا ذَنْبَهُ؛43 عبادت خالص آن است كه آدمي فقط به پروردگارش اميد داشته باشد و جز از گناهش نترسد.»
5. ذكر:
امام علي علیه السلام فرمودند: مؤمن وقت خويش را سه بخش مي كند: بخشي كه در آن با پروردگار خويش مناجات (و او را عبادت) مي كند، بخشي كه در آن به دنبال تأمين معاش خويش رود و بخشي كه به خلوت (و استراحت) پردازد، تا از آنچه حلال و زيبنده است، لذّت ببرد.»44
6. قرآن:
مردي از حضرت علي علیه السلام دربارة شب زنده داري با قرائت قرآن پرسيد، حضرت فرمود: مژده باد هر كه ده يك از شب خود را براي رضاي خدا نماز بخواند، خداي عزّ و جلّ به فرشتگانش فرمايد: براي اين بندة من به شمارة آنچه در نيل از برگ و درخت رويد و به شمارة هر ني و خوط و چراگاه ثواب نويسند.»45
فهرست منابع
ـ قرآن کریم
1. ابن ابي الحديد، عبد الحميد بن هبة الله، شرح نهج البلاغه، مكتبة آية الله المرعشي النجفي، قم، چاپ اول، 1404ق.
2. ابن ابي جمهور، محمد بن زين الدين، عوالي اللئالي العزيزية في الاحاديث الدينية، دار سيد الشهداء للنشر، قم، چاپ اول، 1405 ق.
3. ابن بابويه، محمد بن علي، الامالي (للصدوق)، كتابچي، تهران، چاپ ششم، 1376ش.
4. ـــــــــــــــــ، الامالي (للصدوق)، ترجمه: كمره اي، محمد باقر، 1 جلد، كتابچي، تهران، چاپ ششم، 1376 ش.
5. ابن بابويه، محمد بن علي، الخصال، جامعه مدرسين، قم، چاپ اول، 1362ش.
6. ابن شهر آشوب مازندراني، محمد بن علي، مناقب آل ابي طالب علیهم السلام (لا
بن شهر آشوب)، علامه، قم، چاپ اول، 1379 ق.
7. تميمي آمدي، عبد الواحد بن محمد، غرر الحكم و درر الكلم (مجموعة من كلمات و حكم الامام علي علیه السلام )، دار الكتاب الاسلامي، قم، چاپ دوم، 1410ق.
8. حسكاني، عبيد الله بن عبد الله، شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، 2 جلد، التابعة لوزارة الثقافة و الارشاد الاسلامي، مجمع احياء الثقافة الاسلامية، تهران، چ اول، 1411ق.
9. حكيمي، محمدرضا و حكيمي، محمد و حكيمي، علي ـ آرام، احمد، الحياة، ترجمه احمد آرام، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، تهران، چاپ اول، 1380 ش.
10. ديلمي، حسن بن محمد، ارشاد القلوب الي الصواب (للديلمي)، الشريف الرضي، قم، چاپ اول، 1412 ق.
11. ـــــــــــــــــ، أعلام الدين في صفات المؤمنين، مؤسسة آل البيت علیهم السلام، قم، چاپ اول، 1408 ق.
12. سيد علي ميرشريفي، درسنامه آشنايي با تاريخ اسلام، پيام آور رحمت، نشر مشعر، تهران، چاپ 1، بهار 1389.
13. شيخ حر عاملي، محمد بن حسن، تفصيل وسائل الشيعة الي تحصيل مسائل الشريعة، مؤسسة آل البيت علیهم السلام، قم، چاپ اول، 1409 ق.
14. طبرسي، احمد بن علي، الاحتجاج علي أهل اللجاج (للطبرسي)، نشر مرتضي، مشهد، چاپ اول، 1403 ق.
15. كراجكي، محمد بن علي، الرسالة العلوية في فضل أمير المؤمنين علیه السلام علي سائر البريّة سوي رسول الله صلی الله علیه و آله، دليل ما ـ ايران، قم، چاپ اول، 1427 ق.
16. كليني، محمد بن يعقوب بن اسحاق، الكافي، دار الحديث، قم، چاپ اول، 1429 ق.
17. ـــــــــــــــــ، الكافي، دار الكتب الاسلامية، تهران، چاپ چهارم، 1407 ق.
18. مجلسي، محمد باقر بن محمد تقي، بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الاطهار علیهم السلام، دار احياء التراث العربي، بيروت، چاپ دوم، 1403 ق.
19. معصومي، رضا، در خلوت علي علیه السلام، حافظ نوين، تهران، چاپ سوم، 1376ش.
20. هاشمي خويي، ميرزا حبيب الله، حسن زاده آملي، حسن و كمره اي، محمد باقر، منهاج البراعة في شرح نهج البلاغة و تكملة منهاج البراعة (خويي)، مكتبة الاسلامية، تهران، چاپ چهارم، 1400 ق.
21. هلالي، سليم بن قيس، كتاب سليم بن قيس الهلالي، الهادي، قم، چاپ اول، 1405ق.
پی نوشت:
1) منهاج البراعة في شرح نهج البلاغة، خويي، ج 2، ص 409.
2) حجر / 99.
3) شرح نهج البلاغه، ابن ابي الحديد، ج 1، ص 27؛ بحار الأنوار، ج 41، ص 148.
4) الرسالة العلوية في فضل أمير المؤمنين علیه السلام علي سائر البرية، محمد بن علي كراجكي، المقدمه، ص 14.
5) الكافي، (ط. الاسلامية)، شيخ كليني، ج 1، ص 98.
6) عوالي اللئالي، العزيزية في الأحاديث الدينية، ابن ابي الجمهور، مقدمه، ج 1، ص 20.
7)اسرار آل محمد علیهم السلام، سليم بن قيس هلالي، ص 287.
8) همان.
9) مستدرك الوسائل، ج 15، ص 339، ح 19.
10) ارشاد القلوب، ديلمي، ج 2، ص 218.
11) همان.
12) امالي، شيخ صدوق، ص 79.
13) الكافي، شيخ كليني، ج 7، ص 615.
14) مناقب آل ابي طالب، ابن شهر آشوب، ج 2، ص 123.
15) در خلوت علي، رضا معصومي، ص 28.
16) همان.
17) وسائل الشيعة: حر عاملي، ج 4، ص 246.
18) غرر الحكم و دررالكلم، تميم آمدي، ص 566.
19) ارشاد القلوب، ديلمي، ج 2، ص 218.
20) اسرار آل محمد علیهم السلام، ترجمه كتاب سليم، ص 52.
21) كتاب سليم بن قيس الهلالي، ج 2، ص 518.
22) شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، حسكاني، ج 1، ص 32.
23) همان، ج 1، ص 18.
24) ارشاد القلوب، ديلمي، ج 2، ص 219.
25) همان، ج 1، ص 77.
26) شرح نهج البلاغه، ابن ابي الحديد، ج 20، ص 316.
27) بحار الانوار، علامه مجلسي، ج 42، ص 276.
28) بقره / 207.
29) الكافي، شيخ كليني، ج 5، ص 6.
30) درسنامه آشنايي با تاريخ اسلام، سيد علي ميرشريفي، ج 1، ص 231.
31) الخصال، شيخ صدوق، ج 2،ص 368.
32) شرح نهج البلاغه، ابن ابي الحديد، ج 19، ص 60.
33) الاحتجاج علي اهل اللحاج، طبرسي، ج 1، ص 122.
34) در خلوت علي علیه السلام، رضا معصومي، ص 540.
35) شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، عبد الله حسكاني، ج 2، ص 267.
36) الحياة، ترجمه احمد آرام، ج 4، ص 353.
37) همان، ج 2، ص 514.
38) وسائل الشيعه، شيخ حر عاملي، ج 6، ص 173.
39) اعلام الدين في صفات المؤمنين، ديلمي، ص 96.
40) الخصال، شيخ صدوق، ترجمه كمره‌اي، ج 1، ص 100.
& lt;SPAN style=”COLOR: windowtext; TEXT-DECORATION: none; text-underline: none”>41) بحار الانوار، علامه مجلسي، ج 75، ص 63.
42) مستدرك الوسائل، ج 4، ص 94، ح 2.
43) غرر الحكم و درر الكلم، تميم آمدي، ص 122.
44) الحياة، ترجمه احمد آرام، ج 5، ص 458.
45) امالي صدوق، ترجمه كمره‌اي، ص 292.
منبع: ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره155.
http://zitova.ir
