عوامل جنایات مردم کوفه
با شناخت تاریخی و دیدی که نسبت به مردم کوفه داریم انتظار آن نمیرفت که با یک چرخش تمام، سوابق درخشان خود را ـ که در جنگ جمل و صفین و نهروان نشان داده بودند ـ زیر پا گذارده و به جنگ فرزند رسول خدا، حضرت امام حسین(علیه السلام) بشتابند.
برای روشن شدن این مطلب نخست باید عوامل و زمینهها را بررسی کرد که چه عواملی باعث شد تا مردم کوفه دست به این جنایت هولناک بزنند؟
به طور خلاصه باید گفت دو دسته از عوامل
بودند که زمینه رفتن مردم کوفه به کربلا را فراهم کردند:
الف ـ عوامل درونی.
ب ـ عوامل برونی.
مقصود از عوامل درونی آن زمینهها و خصیصههایی است که در مردم کوفه شکل گرفته بود و مقصود از عوامل برونی همان فشار و اختناق دستگاه حاکمان بنیامیه بود که با ترفندهای مخصوص به خود، مردم را آماده چنین کاری کرد.
امّا عوامل درونی در مردم کوفه ـ براساس آن چه که تاریخ بدان اشاره کرده ـ چند عامل بوده است:
۱. تناقض آشکار در سیره و گفتار:
مردم کوفه در موارد گوناگونی به اثبات رساندند که همیشه در سیره و گفتار خود دچار تناقض بودهاند، چراکه از یک سو سخنی را بر زبان آورده که هیچگاه در عمل بدان اعتقادی نداشتند. موارد آن بسیار است، از جمله اینکه آنها هزاران نامه و طومار نوشته و امام حسین(علیه السلام) را به کوفه دعوت کردند و برخی در نامهها به تعداد نیروهای آماده دفاع اشاره کرده که تعدادشان یک صد هزار نفر است.
برخی دیگر نیز ضمن دعوت از امام نوشته بودند که اگر به دعوت آنها پاسخ مثبت ندهد، فردای قیامت شکایت او را به نزد پیامبر خدا خواهند نمود. امّا پس از آنکه نماینده امام حسین را در کوفه دیدند، اگرچه در ابتدا به نشانه وفاداری با وی بیعت کردند، اما پس از تهدیدهای عبیدالله ـ با یک چرخش عجیبی و با یک عقب نشینی مفتضحانهای ـ نه تنها مسلم بن عقیل را تنها گذاردند، بلکه همان دستهای بیعت کننده، در کربلا ـ علیه امام حسین ـ تبدیل به شمشیر شد.
در دل آنها چیزی میگذشت که بر زبانشان جاری نمیشد. آنها کسانی بودند که وصف کاملشان بر زبان فرزدق آمده است که در پاسخ امام حسین(علیه السلام) ـ که از وضعیت مردم کوفه ـ پرسیده بود، گفت: “قلوبهم معک و سیوفهم علیک” قلبهایشان همراه تو، ولی شمشیرهایشان علیه تو بسیج شده است. خود امام نیز در بین راه به شخصی فرمود: این نامههای اهل کوفه است و خود آنها قاتلان من میباشند.
از موارد این تناقض آشکار در قول و عمل مردم کوفه این بود که پس از شهادت امام حسین(علیه السلام) وقتی به خیمههای امام حملهور شده و غارت کردند، یکی از اهل کوفه به فاطمه (دختر امام حسین) هجوم برده، گوشوارهاش را از گوش او وحشیانه کشید، به گونهای که گوش او را پاره کرد. فاطمه دید که آن مرد کوفی به شدت گریه میکند، پرسید چرا گریه میکنی؟ گفت چگونه نگریم در حالی که مشغول غارت دختر رسول الله میباشم؟ فاطمه گفت: خوب پس مرا رها کن، پاسخ داد بیم آن را دارم که اگر من نبرم دیگری ببرد!!
همچنین نوشتهاند: هنگامی که اسیران اهل بیت(علیهم السلام) را وارد کوفه کردند، مرد و زن به حال آنان گریه میکردند. امام سجاد(علیه السلام) ـ که سخت شگفت زده شده بود ـ فرمود: اگر اینان بر ما گریه میکنند پس چه کسی ما را کشت.
همانها بودند که از عبدالله بن عمر درباره حکم خون پشه سؤال کردند که اگر بر لباس بود پاک یا نجس است، در پاسخ آنان گفت: ببینید از من درباره خون پشه میپرسید، در حالی که فرزند پیامبر خدا را کشتند در حالی که درباره او و برادرش شنیدم که پیامبر میفرمود: «هما ریحانتان من الدنیا».
۲. پیمان شکنی:
دومین صفتی که مردم کوفه به آن مشهور و معروف گشته بودند، صفت ناپسند و زشت عهد و پیمان شکنی و عدم وفا به تعهدات خویش است.
این روش را همگان میدانستند. در تاریخ میخوانیم که آنان به علی(ع) خیانت کردند، همچنین به امام حسن مجتبی و امام حسین و پس از او به زید بن علی و همچنین به هر رهبری که قیامی را هدایت میکرد، خیانت کردند.
از اینرو بازدارندگان، به امام حسین گفتند: شما پیمان شکنی و خیانت کوفیان را نسبت به پدر و برادرت دیدهای، مبادا فریب آنها را بخوری. داود بن علی هم به زید بن علی گفت: ای عموزاده اینان فریبت ندهند، آیا اینها به کسی که عزیزتر از تو در نزدشان بود (جدّت علی) خیانت نکردند تا این که کشته شد؟ و آیا با حسن بن علی پس از او نخست بیعت نکردند و سپس بر او هجوم برده و عبا از دوشش کشیده و وسائل درون خیمهاش را غارت کردند و زخمیاش نمودند؟! آیا جدّت امام حسین را فرا نخواندند و از مدینه و مکه بیرون نیاوردند و به او پیمانهای سختی ندادند، امّا در نهایت به او خیانت کرده و راضی نشدند تا اینکه او را به قتل رساندند؟
۳. زودباوری در جنگهای روانی:
زودباوری مردم کوفه و فریب خوردن در جنگهای روانی که گاهی علیه آنها به کار برده میشد یکی از صفات ناپسند و علل ضعف و بیارادگی آنها به شمار میرفت که دشمن از همین نقطه ضعف استفاده میکرد و به اهداف سیاسی خود میرسید البته در طول تاریخ موارد بسیاری به ثبت رسیده است.
۴. نداشتن آزادی عمل و استقلال فکری:
از جمله عواملی که مردم کوفه را بر آن داشت تا با امام حسین(علیه السلام) بجنگند، این بود که مردم کوفه از یک بلوغ فکری و استقلال ـ در
تصمیمگیری ـ برخوردار نبودند، زیرا شهر کوفه پس از تأسیس آن در سال ۲۰ هجری، محل اسکان قبائل، گروهها، ملیّتها، مذاهب و ادیان گوناگونی بود که همین ناهماهنگی و یک دست نبودن مردم سبب شد تا هر قبیلهای برای خود و هم پیمانانش شرایط خاصی اعمال کند.
علاوه بر این غیر از مسلمانان همانند یهودیان و نصاری نیز در این شهر زندگی میکردند. با این بیان در جای جای شهر کوفه قبیلهای استقرار یافته و برای خود حکومتی قبیلهای برقرار ساخته بود که هیچگاه با هم هماهنگ نبودند. لذا با کنار آمدن رئیس قبیله با حکومت و یا یک جریان فکری دیگر، افراد آن قبیله و همپیمانان مجبور بودند، که همراه او باشند.
در نتیجه باید گفت این قبایل و مردمی که هر یک از جایی آمده بودند، اگرچه در ظاهر در کنار یکدیگر میزیستند، امّا (به فرموده امیرمؤمنان) با اهواء و گرایشهای گوناگون جدا از یکدیگر بودند و با اعمال فشار حکومت قبیلهای به حکم اجبار راهی کربلا میشدند.
دومین عاملی که باعث شد مردم کوفه برای جنگ با امام حسین(علیه السلام) بسیج شوند، اقدامات سریع حکومت غاصبانه بنیامیه بود که با در نظر گرفتن شرایط جدید حاکمِ بر کوفه و عزل فرماندار سابق و آمدن فرماندار جدید بود. عبیدالله بن زیاد برای مهار انتفاضه و قیام مردم و تسلّط کامل بر شهر و مردم کوفه، اقداماتی به عمل آورد که از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. ایجاد رعب و وحشت:
عبیدالله با کشتن افراد بیگناه و کشیدن آنها در کوچه و بازار و همچنین با دار زدن افراد و آویزان کردن آنها در اماکن عمومی و یا انداختن افراد از بالای قصر دارالاماره، سخت مردم را به وحشت انداخت؛ مثلاً با کشتن مسلم بن عقیل (نماینده امام حسین علیه السلام
) و هانی بن عروه و کشاندن این دو چهره بزرگ و انقلابی در کوچه و بازار کوفه و هم چنین انداختن نماینده دیگر امام حسین(علیه السلام) به نام قیس بن مسهر صیداوی، این جوّ خفقانآمیز را در کوفه به وجود آورد.
از این رو، ترس و وحشت مردم به جایی رسیده بود که کسی حاضر به دفاع از او نشد و به دستور عبیدالله در انظار عمومی در سن ۸۹ سالگی گردنش را زدند و وی را به شهادت رساندند. او با ایجاد این رعب و وحشت در بین مردم توانست به موقع از این حربه استفاده نماید و مردم را ـ پس از ورود امام حسین(علیه السلام) به کربلا ـ جهت جنگ با امام حسین(علیه السلام) بسیج کند.
نتیجه این کار این شد که افراد ضعیفالنفس و بیاراده و یا مزدورانی که از دیگران پیروی میکردند و از خود هیچ ارادهای نداشتند، راهی جز رفتن به کربلا و جنگیدن با امام حسین نداشته باشند، زیرا نه میتوانستند در کوفه بمانند و نه میتوانستند ارادهای از خود نشان داده پا به فرار بگذارند.
۲. دستگیری هواداران امام حسین(علیه السلام):
با فروکش کردن قیام مردم کوفه، عبیدالله دستور داد تا سران شورش و تمام هواداران امام حسین(علیه السلام) را تحت تعقیب قرار دهند. از آن عده افرادی که تا دیروز به خاطر مصالح خود در کنار انقلابیون بوده و امروز در کنار عبیدالله قرار گرفته بودند کمال استفاده را برده و با کمک مزدوران عبیدالله خانه به خانه برای دستگیری انقلابیون بشتابند.
عبیدالله با چنین اقدامی بر بیشتر انقلابیون و هواداران دست یافته و راهی سیاه چال ها نمود
اگر این آمار درست باشد باید گفت که عبیدالله تقریبا بر دو سوم بیعت کنندگان با مسلم ـ که از هواداران امام حسین(علیه السلام) بودند ـ دست یافته و آنها را راهی زندانها و شکنجهگاهها کرد که اگر آنها به زندان نمیافتادند، چه بسا کوفه در موقع حضور امام حسین(علیه السلام) شکل دیگری به خود میگرفت و یا لااقل برای امام یاران بیشتری از کوفه بسیج میشدند.
۳. تطمیع مردم به پول، مقام، جایزه:
سومین عاملی که باعث شد تا مردم برای رفتن به کربلا و مقابله و رویارویی با امام حسین انگیزه پیدا کنند، پولها و وعده پستها و مقامهایی بود که از سوی عبیدالله به مردم ـ به ویژه اعیان و شخصیتهای کوفه ـ داده شد. آن پولها، آن قدر مردم را شتاب زده کرد که برای دریافت آن بر یک دیگر پیشی میگرفتند!! هم چنین برای دریافت آن پستها به گونهای مست و «لایعقل» گردیده بودند که آزادی فکر و اندیشه از عواقب امر را از آنها گرفته بود. بدین جهت این وعدهها بسیار کارساز بود؛ اگرچه برای بسیاری از آنها جز ضرر و زیان، سود دیگری نداشت.
از جمله افرادی که سخت شیفته قدرت و مقام شد عمر بن سعد بود. وی به خاطر از دست ندادن حکومت «ری» آماده چنین کاری شد.
هم چنین شمر بن ذی الجوشن و آن ده نفری که بدن امام حسین را زیر سم اسب گرفتند در انتظار جایزه از عبیدالله بن زیاد و یزید بن معاویه بودند.
به هر حال حضور یافتگان در کربلا دو دسته بودند:
دسته اول کسانی بودند که به کمک امام حسین شتافته و علی رغم این که راهها به شدت کنترل میشد ـ تا نیروی کمکی برای امام از کوفه خارج نشود ـ امّا چهرههای محترم و سرشناسی همانند: حبیب بن مظاهر اسدی، انس بن حارث کاهلی، مسلم بن عوسجه، رافع بن عبدالله، مسلم بن کثیر ازدی، زهیر بن سلیم ازدی، جابر بن الحجاج، نعمان بن عمرو ازدی، حلاس بن عمرو ازدی و عدّه دیگری از کوفیان در کربلا حضور یافته و به شهادت رسیدند.
دسته دوم کسانی بودند که به قصد جنگ با امام حسین به کربلا رفتند و این دسته چند گروه بودند:
۱. گروهی از همان ابتدا چنین هدفی داشتند، امّا وقتی به کربلا
رسیدند تغییر موضع داده و در کنار امام حسین قرار گرفتند و به شهادت رسیدند همانند: جوین بن مالک بن قیس، قاسم بن ابی حبیب ازدی، مسعود بن الحجاج، عبدالرحمن بن مسعود بن الحجاج تمیمی و ضرغامه بن مالک.
۲. برخی هم از ترس عبیدالله، با سپاه عمر بن سعد از کوفه بیرون آمدند ولی در بین راه پا به& lt;SPAN dir=ltr> فرار گذاشتند.
۳. سومین گروه، هواداران حزب اموی بودند همانند: عمربن سعد، شمر بن ذی الجوشن، حصین بن نمیر، شبث بن ربعی، عزره بن قیس، عمرو بن الحجاج زبیدی، حجار بن أبجر، زجر بن قیس و…
لذا هر یک از اینها فرماندهی گروه زیادی از لشکر عمر بن سعد را به عهده گرفته بودند.
۴. عدهای هم از دشمنان اهل بیت بودند که قصد انتقام از خاندان پیامبر(صلی الله علیه واله) و امیرمؤمنان را داشتند.
۵. دستهای نیز جزء مرعوب شدگان سیاست عبیدالله بودند که اجبارا یا اختیارا برای جنگ با امام حسین بسیج شده و برای این که پرونده سیاهی برای آنان تشکیل نشود حاضر به رفتن کربلا شدند. توده مرمد جزء این گروه بودند.
۶. گروه دیگر افراد غافل و بیخبری بودند که نه شخصیت اهل بیت ـ خاصه امام حسین ـ را درک کرده بودند و نه از کفر خلیفه جدید خبری داشتند و از سوی دیگر با تبلیغات سوء علیه امام حسین ـ که وی بر ضد خلیفه مسلمان
ان قیام نموده و از دین خروج کرده ـ با این انگیزه در کربلا شرکت جستند. چنان چه میخوانیم که عمرو بن الحجاج برای تحریک مردم به جنگ با امام حسین در روز عاشورا فریاد میزد: قاتلوا من مرق عن الدین و فارق الجماعه؛ بجنگید با کسی که از دین خدا برگشته و از صف مسلمانان بیرون رفته است و امام نیز در پاسخ این شخص فرومایه فرمود: وای بر تو ای عمرو! آیا مردم را به این بهانه
و اتهام که ما از دین خدا خارج شدهایم به جنگ و ریختن خون ما تشویق و ترغیب میکنی؟! آیا ما از دین خدا خارج گردیدهایم ولی تو ـ که حق را از باطل نشناختی ـ در دین خدا پا برجا هستی؟! نه، هرگز چنین نیست، روزی که روح مان از تن ما جدا گردید، خواهید فهمید که چه کسی سزاوار آتش است.
اوصاف لشکر ابن سعد از زبان امام:
اگرچه از نظر تاریخ روشن است که مردم کوفه افرادی پیمان شکن و بیوفا بودهاند، امّا باید دید آنان که این حادثه تلخ و این فاجعه بزرگ را به وجود آوردند چه کسانی بودند؟<BR& gt;جواب این پرسشها را باید از زبان امام شنید که سپاه عمر بن سعد، نه آزادمرد بودند و نه مسلمان. نه دارای عاطفه بودند و نه وجدان، چرا که اگر مسلمان بودند هرگز با محبوب رسول خدا نمیجنگیدند و اگر آزاد بودند به عاقبت امر میاندیشیدند و اگر عاطفه داشتند این همه وحشی گری را در کربلا نسبت به خاندان وحی و رسالت روا نمیداشتند. عجب این جاست که در این مردم هیچ چیز اثر نگذاشت، نه موعظه، نه کلام خدا و نه سخنی از پیامبر(صلی الله علیه واله).
جالب این است که هیچ کس به اندازه امام آنها را نشناخت و به معرفی چهره آنان نپرداخت
در سخنانی که روز عاشورا ایراد کردند با این که میدانست هرگز با موعظه و هشدار تغییر مسیر نخواهند داد، کوفیان را این چنین توصیف کرد:
«ای پیروان آل ابی سفیان و پیروان شیطان، مسخ شدگان، فاسقان، ظالمان، سفیهان، منافقان، قاتلان فرزندان پیامبران، اذیت کنندگان مؤمنان، قاتلان فرزندان بدریان، قاتلان مؤمنان، خبیثان، فرزندان حرام، فرومایگان، ظاهرکنندگان فساد روی زمین، باطل کنندگان حدود خدا، خورندگان اموال فقرا و مساکین، بردگان امت، شاربان خمر شکمهای انباشته از حرام، و.
..»
با توجه به توصیف امام درباره اوصاف ناپسند مردم کوفه ـ به ویژه حضور یافته گان در لشکر عمر سعد ـ علّت جنگ کوفیان با امام حسین(علیه السلام) در کربلا به خوبی روشن میگردد
و در پایان باید با این دعا که فرازی از زیارت شریف عاشوراست از خدا بخواهیم: “اَللَّهُمَّ اجْعَلْنى عِنْدَکَ وَجیهاً بِالْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلامُ فِى الدُّنْیا وَالْآخِرَهِ».
پی نوشتها:
1. منتهی الآمال
2. لهوف سیدبن طاووس
3. در کربلا چه گذشت؟
4. بحارالانوار
5. ابن عساکر
6. حیاه الامام الحسین
7. ارشاد مفید
8. زندگانی امام الحسین(ع)
منبع» ایسنا
صفحه اصلی – موسسه قرآن و نهج البلاغه
کانال جامع دو نور در ایتا:
https://eitaa.com/twonoor
کانال جامع دو نور در تلگرام:
https://t.me/twonoor