مصرف قلیان در جوانان

مصرف تنباکو سالانه مسئول 440,000 مورد مرگ‌ و 6/5 ميليون سال از دست ‌رفته بالقوه از عمر ساکنين ايالات متحده است. هر چند که مصرف دخانيات با ايجاد بيماري‌هاي شرايين کرونر، سکته مغزي و بيماري‌هاي ريوي ارتباط عليتي دارد اما بسياري از افراد به دليل ماهيت اعتياد‌آور نيکوتين همچنان به مصرف دخانيات ادامه مي‌دهند. هر چند که تصور عمومي اين است که مصرف قليان زيان کمتري نسبت به سيگار کشيدن دارد اما شواهد نشان مي‌دهند که قليان هم مواد مضر و احتمال اعتيادآوري مشابهي با سيگار دارد…

 بر خلاف سيگار، کشيدن قليان با ايجاد بيماري‌هاي عفوني و احتمالا ايجاد زمينه براي مصرف مواد روان‌گردان همراهي دارد. اغلب مطالعاتي که عواقب سلامتي مصرف قليان را نشان مي‌دهند، از ناحيه مديترانه شرقي به دست آمده‌اند يعني جايي که کشيدن قليان بسيار رايج است. از آنجا که فرآوري برگ تنباکو، فرايندي ناقص است، مرحله‌اي با جزء گازي و ذرات معلق ايجاد مي‌کند که عمدتا فيلتره نمي‌شوند. مرحله گازي دربرگيرنده مونواکسيدکربن، نيتروزآمين، استالدئيد، فرمالدئيد، هيدروکربن‌هاي معلق و سيانيدهيدروژن است. هر چند که م
رحله ذره‌اي عمدتا از تار و نيکوتين تشکيل مي‌شود، اما مرحله گازي بسياري از کارسينوژن‌هاي ديگر را دربرمي‌گيرد. برخلاف باور عمومي، مصرف قليان و سيگار مواد سمي مشابهي را ايجاد مي‌کند و به دليل استنشاق پک‌هاي طولاني‌تر که براي ايجاد دود در هنگام مصرف قليان لازم است، به نظر مي‌رسد که تا 100 برابر دود بيشتري استنشاق مي‌شود، بنابراين فرد را در معرض مقادير زيادي نيکوتين، مونواکسيدکربن و هيدروکربن‌هاي پلي‌آروماتيک قرار مي‌دهد. شافاگوج و همکارانش متوجه شدند که در معتادان به قليان، ضربان قلب و فشار خون سيستوليک و دياستوليک افزايش مي‌يابد، اثري که پيش‌ از اين در سيگاري‌ها ديده شده بود.

مان و همکارانش اندازه ذرات معلق در قليان را بررسي کردند. در مقايسه با سيگار، قليان مقادير بسيار بيشتري ذرات بسيار ريز به اندازه 1-02/0 ميکرومتر را در خود دارد که به ويژه ناشي از سوختن ذغال است. اهميت اندازه ذرات به محل رسوب آنها در مجاري تنفسي مربوط مي‌شود. ذرات به اندازه 10-5 ميکرومتر عمدتا در راه‌هاي هوايي بزرگ رسوب مي‌کنند. ذراتي که 5-2 ميکرومتر هستند در مجاري تنفسي تحتاني ته‌نشين مي‌شوند و آن ذراتي هم که 3-8/0 ميکرومتر هستند در راه‌هاي هوايي انتهايي و آلوئول‌ها يا کيسه‌هاي هوايي ريه‌ها رسوب مي‌کنند. بيماري‌هاي غير قابل برگشت ريه مانند بيماري‌هاي انسدادي مزمن ريه، دراين کيسه‌هاي هوايي انتهايي و در اثر رسوب ذرات معلق ناشي ‌از مصرف دخانيات ايجاد مي‌شوند. اندازه ذرات به همراه مواجهه شيميايي و فلزي به نوبه خود منجر به اثرات مخرب در دستگاه تنفسي، هم به صورت حاد و هم به صورت مزمن مي‌شود. علاوه بر احتمال اعتياد به نيکوتين، مصرف قليان نشان داده شده است که در ايجاد بيماري‌هاي عفوني هم نقش دارد و ممکن است راه ورودي براي مصرف حشيش نيز باشد. پريگ
نوت و همکاران گزارش کردند که قليان در صورت استفاده مشترک دهاني آن توسط يک فرد آلوده با فردي سالم موجب انتشار سل مي‌شود. اين کشف، دغدغه در مورد ويروس‌ها و باکتري‌هايي را نمايان مي‌سازد که ممکن است از طريق ترشحات دهاني منتقل شوند. قسمت دهاني به طور سنتي از کهربا ساخته مي‌شود، با اين تصور غلط که کهربا موجب حفاظت در برابر انتشار بيماري‌هاي عفوني مي‌گردد. قطعات‌ دهاني جديدتر از فلز يا چوب ساخته مي‌شوند. فقدان چشم‌انداز سلامت عمومي، بهداشت نامناسب و پاکسازي ناکافي قليانها موجب ايجاد نگراني در مورد انتشار بيماري‌هاي عفوني مي‌شود. با وجود همه اين دغدغه‌ها، در هند، اگر فردي قليان خود را با ديگران به اشتراک نگذارد، متهم به توهين به اطرافيان مي‌شود.

يکي از علايم اوليه بيماري مزمن ريوي ممکن است در آزمون عملکرد ريوي نمود پيدا کند. آزمون عملکرد ريوي و به ويژه حجم بافشار بازدمي در ثانيه‌ اول (FEV₁) به عنوان آزمون غربالگري براي بيماري‌هاي انسدادي مزمن ريوي (COPD) در سيگاري‌ها به کار گرفته مي‌شود. FEV₁، نسبت FEV₁/FVC و FVC (ظرفيت حياتي با فشار حياتي)، معيارهاي اوليه براي تشخيص انسداد فزاينده يا پيشرفته راه‌هاي هوايي هستند. هر چند که اغلب مطالعات بر روي مصرف سيگار و آزمون عملکرد ريوي انجام شده‌اند، اما دو مطالعه جداگانه که آزمون عملکرد ريوي را در مصرف‌کنندگان قليان بررسي کردند، نه تنها کاهش FEV₁ را نشان دادند بلکه کاهش حداکثر ميزان جريان بازدمي را نيز نمايان ساختند. اين معيارها، تنگي اندازه برونش‌ها را نشان مي‌دهند که ناشي از واکنش‌هاي التهابي و يا پاسخ‌هاي ايمني است. محمد و کاکا⁽¹⁾ نشان دادند که برونشيت مزمن در مصرف‌کنندگان قليان بارزتر است تا در سيگاري‌ها. المتيري⁽²⁾ و همکارانش هم نشان دادند که مصرف‌کنندگان قليان تنها بيشتر دچار برونشيت مزمن مي‌شوند تا س
يگاري‌هاي صرف.

مصرف قليان همچنين با وزن کم زمان تولد، سرطان برونشيال و آترواسکلروز همراه بوده است. الحکيم و عثمان⁽³⁾، دو مورد اوليه کارسينوم لب را در ارتباط با مصرف قليان گزارش کردند. مورد اول، مردي 23 ساله بود که به مدت 3 سال دو بار در روز قليان مي‌کشيد. مورد دوم، مردي 60 ساله بود که به مدت 20 سال دو بار در روز قليان کشيده بود. مصرف کنندگان قليان، حتي به ميزان بيشتري نسبت به سيگار و پيپ، در معرض خطر بيشتر سرطان‌هاي دهان ناشي از تحريک تنباکو و دوره‌هاي طولاني‌تر مصرف قليان هستند. علاوه بر اين، شافاگوج⁽⁴⁾ و همکارانش، سطح نيکوتين بزاق قبل و بعد از مصرف قليان را به ترتيب ng/ml‌79/0 و ng/ml‌83/2 گزارش کردند.</o:p& gt;

تنباکو براي مصرف قليان به کار مي‌رود. بدين ترتيب همان کارسينوژن‌ها (هيدروکربن‌هاي پلي‌آروماتيک و آلدئيدها) که در سيگار وجود دارند، در مصرف قليان هم يافت مي‌شوند. اين کارسينوژن‌ها، اجزاي اصلي دود، هم براي خود فرد و هم براي اطرافيان است. منظر⁽⁵⁾ و همکارانش مشخص کردند که در برخي از موارد مصرف قليان، شارکول بيشتري استنشاق مي‌شود تا سيگار. به دليل همين اثر بالقوه و کارسينوژن‌هاي توليد شده، به نظر مي‌رسد که شارکول منبع کارسينوژن اوليه باشد. منظر مواد شيميايي توليد شده از قليان را هم با و هم بدون شارکول تجزيه کردند که نشان داد، 90 از مونواکسيدکربن و 95 از هيدروکربن‌هاي پلي‌آروماتيک از شارکول منشاء مي‌گيرند. اين هيدروکربن‌ها، کارسينوژن‌هايي هستند که عامل ايجاد سرطان ريه و ساير عوارض تنفسي هستند.

صالح و شهاده⁽⁶⁾ نشان دادند که مصرف قليان حامل مقاديري از فلزات سنگين نيکل، آرسنيک و کبالت است. هر چند که قليان در مقايسه با سيگار دود کمتري را براي اطرافيان ايجاد مي‌کند اما مقادير زياد دود بيرون داده شده، هم خود فرد و هم اطرافيان وي را در معرض اين مواد سمي قرار مي‌دهد. نگراني ديگر در مورد مصرف قليان در ايالات متحده، به کار بردن لوله‌هاي پلاستيکي به جاي لوله‌هاي چرمي قابل نفوذ مر‌سوم در نواحي م
ديترانه شرقي است. اين لوله‌هاي پلاستيکي موجب افزايش قابل توجه مقدار مواد سمي مي‌شوند.

شهاده و همکارانش همچنين خروج ذرات معلق را در هنگام مصرف قليان با استفاده از يک ماشين مصنوعي مورد بررسي قرار دادند تا مصرف قليان را توسط انسان شبيه‌سازي کنند. هر نوبت مصرف قليان به اندازه 20 عدد سيگار داراي تار کم، تار توليد کرد و استنشاق دود قليان مقادير بيشتري آرسنيک، کروم و سرب توليد کرد. سپتچيان⁽⁷⁾ و همکارانش مطالعه مشابهي را انجام دادند و 16 هيدروکربن آروماتيک پلي‌سيکليک را در دود قليان اندازه‌گيري کردند. توليد دود و نمونه‌گيري از آن مشابه با کاري بود که شهاده و همکارانش انجام دادند. در مقايسه با هر عدد سيگار،‌ مصرف قليان 20 برابر هيدروکربن آروماتيک پلي‌سيکليک بيشتر و 50 برابر هيدروکربن آروماتيک پلي‌سيکليک سنگين افزون‌تري توليد کرد. آيزنبرگ⁽¹⁾ و همکارانش، اکتشاف مواد سمي ايجاد شده را ادامه دادند اما در نمونه انساني و نه ماشيني. سطح مونو اکسيد کربن اندازه‌گيري شده از طريق کواکسي‌متر بر روي نمونه خون در 5 دقيقه اول مصرف قليان، 5 برابر بيشتر از مصرف هر عدد سيگار بود.

نحوه مصرف قليان تفاوت قابل ملاحظه‌اي نسبت به مصرف سيگار دارد. مصرف قليان نياز به حجم‌هاي جاري بيشتري دارد و
زمان دم طولاني‌تري را نياز دارد. حجم دمي استنشاق شده بيشتر، فرد را در معرض کاسينوژن‌هاي بيشتري قرار مي‌دهد تا افراد سيگاري. يک مطالعه با استفاده از توموگرافي نشان داد که 45 دقيقه مصرف قليان، 40 برابر سيگار دود توليد مي‌کند. در حالي که کشيدن سيگار به طور متوسط شامل 12- 8 پک به حجم تقريبا 50 ميلي‌ليتر طي زماني 7 – 5 دقيقه‌‌اي است، مصرف قليان شامل 200 – 50 استنشاق 1- 15/0 ليتري طي مدت 80 – 20 دقيقه است. مطالعه‌اي ديگر نشان داد که حجم استنشاق شده در قليان به طور متوسط 1 ليتر است در حالي که اين حجم در مورد سيگار 45 ميلي‌ليتر است. خلاصه‌اي از اثرات مربوط به سلامتي مشاهده در مقالات را مي‌توان در جدول 2 يافت.

مواجهه با مونواکسيد کربن

هيدروکربن‌هاي آروماتيک پلي‌سيکليک و مونواکسيد کربن (CO)، اجزاي اصلي دود تنباکو هستند که در ايجاد سرطان‌ و بيماري‌هاي ريوي نقش دارند. الناچف و هاموند⁽²⁾ نشان دادند که سطح مونو اکسيد کربن طي مصرف قليان بيش از استاندارد محيطي ppm 35 طي مدت يک ساعت است. شافاگوج⁽³⁾ و همکارانش حداکثر افزايش انتهاي بازدمي مونواکسيد کربن را طي مدت 45 دقيقه مصرف معمول قليان و پس از آن گزارش کردند. ساير پژوهشگران دريافتند که برخي از هيدروکربن‌هاي آروماتيک پلي‌سيکليک کارسينوژن‌‌تر در مصرف قليان 50 برابر بيشتر از کشيدن سيگار هستند. داهر⁽⁴⁾ و همکارانش نشان دادند که سطح مواد سمي و کارسينوژن‌هاي معلق در هر نوبت مصرف قليان به ميزان 10-2 برابر مصرف سيگار است. باچا⁽⁵⁾ و همکارانش سطح مونواکسيد کربن بازدمي را در مصرف کنندگان قليان در قهوه‌خانه‌هاي لبنان اندازه‌گيري کردند و دريافتند که مونواکسيد کربن مصرف‌کنندگان قليان به ميزان 300 افزايش مي‌يابد، در حالي که اين ميزان در مورد سيگار 60 است. اندازه قليان نيز شاخص مهمي در سطح منواکسيد کربن است و قليان‌هاي کوچکتر مونواکسيد کربن بازدمي بيشتري همراه هستند.

عليرغم تدوين قانون کنترل تنباکو در لبنان براي کمک به حفاظت از عموم م
ردم در برابر افراد ديگر،‌ هيچ قانوني براي ممنوعيت مصرف دخانيات در اماکن بسته وجود ندارد. سازمان جهاني بهداشت (WHO)، راهکارهاي کيفيت هوا را براي آستانه آلودگي µg/m³ 25 تدوين کرده است. سعاده⁽⁶⁾ و همکارانش مطالعه‌اي را بر روي کيفيت هوا در 28 مکان عمومي در لبنان انجام دادند که در آنها قليان و سيگار مصرف مي‌شد و دريافتند که سطح آلودگي µg/m³ 342، ‌هم فرد و هم اطرافيان را منجمله کارگران و کودکاني را که زياد به قهوه‌‌خانه برده مي‌شوند، در معرض خطر قرار مي‌دهد.

مونواکسيد کربن، قدرت اتصال به هموگلوبين 300-200 برابر بيشتري نسبت به اکسيژن دارد. در صورت بالا بودن سطح مونواکسيد کربن،‌ افراد در معرض خطر هيپوکسمي (سطح پايين اکسيژن در جريان خون) و مسموميت با مونواکسيد کربن قرار مي‌گيرند. علايم مسموميت با مونواکسيد کربن عموما شامل تهوع، سردرد و تاري ديد است. دانشگاه تافت⁽¹⁾ ماجراي دانشجويي را گزارش کرد که به مدت 2 ساعت بي‌وقفه قليان کشيده بود و پس از ترک سالن بلافاصله دچار استفراغ شده بود. وقايعي از اين دست، به خوبي ثبت نشده‌اند، اما احتمالا در اتاق‌هايي با تهويه نامناسب يا بدون تهويه شايع هستند. همان مقاله، آتش‌سوزي يک خوابگاه دانشجويي را در اثر مصرف نادرست قليان گزارش کرده است. آتش سوزي اين احتمال را به همراه دارد که افراد در معرض درجات شديدتري از مسموميت با مونواکسيد کربن قرار بگيرند.

مونواکسيد کربن در هواي اتاق نيمه عمر 6 ساعته دارد که نشان‌دهنده عواقب سوء شديدتر آن بر بدن انسان است. سه مطالعه موردي از ميان مقالات موجود،
مراجعه افرادي را به اورژانس ثبت کرده‌‌اند که پس از مصرف قليان دچار علايم نورولوژيک شدند. در همه اين موارد، سطح کربوکسي هموگلوبين بالاتر از 27 بوده است.

مواجهه با نيکوتين

از نظر فيزيولوژيک، ماهيت دو فازي نيکوتين (تحريک و سپس آرامبخشي)، اشتياق، نياز و تداوم مصرف آن را باعث مي‌شود. اثرات سريع نيکوتين بر گيرنده‌هاي دوپامين، ممکن است نقش غالب را در اعتياد به نيکوتين داشته باشد. از آنجا که دود قليان نيز حاوي نيکوتين است، سازمان جهاني بهداشت (WHO) آن را به عنوان يک مشکل جهاني براي بهداشت عمومي مطرح کرده است.

کوتينين، متابوليت نيکوتين در بدن است و اغلب به عنوان شاخص زيستي مصرف يا مواجهه با نيکوتين به کار گرفته مي‌شود.

المتيري و همکاران،‌ غلظت کوتينين و نيکوتين را در مصرف‌کنندگان سيگار به تنهايي و مصرف‌کنندگان قليان به تنهايي بررسي کردند. مصرف‌کنندگان سيگار به مدت بيش از 10 سال، غلظت نيکوتين بيشتر اما کوتينين کمتري در مقايسه با مصرف کنندگان قليان به مدت بيش از 10 سال داشتند. پژوهشگران نتيجه گرفتند که مصرف تقريبا 30 عدد سيگار معادل 168 ميلي‌گرم نيکوتين است و هر بار مصرف قليان معادل با 25 ميلي‌گرم نيکوتين.

در لبنان، باچا و همکارانش، سطح مونواکسيد کربن و کوتينين بزاق افرادي را که تنها قليان مصرف مي‌کردند، مورد بررسي قرار دادند. غلظت متوسط کوتينين بزاق در مصرف‌کنندگان قليان به تنهايي ng/mL 78 بود، در حالي که اين ميزان در مصرف‌کنندگان سيگار ng/mL 87 است. علاوه بر اين، آنها دريافتند که غلظت کوتينين ارتباط مستقيمي با اندازه قليان و ارتباط معکوس با تعداد افراد مصرف‌کننده يک قليان مشترک، زمان سپري شده از شروع مصرف قليان و زمان سپري شده از مصرف قليان قبلي دارد. يک مطالعه در لبنان توسط ماکارون⁽²⁾ و همکارانش بر روي 48 نفر در 3 گروه شامل سيگاري‌هاي صرف، مصرف‌کنندگان قليان به تنهايي و افرادي که هيچ يک را مصرف نمي‌کردند، نشان داد که سطح کوتينين ادرار در گروه مصرف‌کننده قليان (µg/ml 080/6 =M&lt ;SPAN dir=rtl> )، تفاوت قابل ملاحظه‌اي با مصرف‌کنندگان سيگار ندارد (µg/ml 980/5 = M). اين در حالي است که سطح کوتينين در هر دو گروه مصرف‌کننده دخانيات به طور قابل ملاحظه‌اي بالاتر از گروه عاري از دخانيات است (µg/ml 127/0 = M).

در مطالعه‌اي ديگر، شافاگوج و همکاران، مطالعه‌اي شاهددار را با داوطلبين سالم انجام دادند و مشخص کردند که غلظت پلاسمايي کوتينين قبل از مصرف قليان تا 3 ساعت پس از آن از مقدار ng/ml 79/0 تا متوسط ng/ml 95/51 افزايش پيدا مي‌کند. ميزان افزايش کوتينين بزاق از مقدار پايه ng/ml 79/0 تا متوسط ng/ml 49/283 است.

بهرا⁽³⁾ و همکارانش، سطح کوتينين و نيکوتين ادرار را در ميان افراد سيگاري، مصرف‌کنندگان قليان، افرادي که دود سيگار به آنها مي‌خورد و غيرسيگاري‌ها ارزيابي کردند. نتايج، تفاوت قابل توجهي را ميان کوتينين ادرار افراد سيگاري (µg/ml 736/2) و مصرف‌کنندگان قليان (µg/ml 379/2) نشان نداد. اما هر دوي اين مقادير به طور قابل ملاحظه‌اي بالاتر از ميزان آن در افرادي که دود سيگار به آنها مي‌خورد (ng/ml 281) و غيرسيگاري‌ها (ng/ml 7) بود (جدول1).

مصرف همزمان موادمخدر و مشکلات مربوط به سلامت روان& lt;B>

مصرف همزمان موادمخدر، يکي از مشکلات سلامت در ارتباط با مصرف قليان است. ماخول⁽¹⁾ و نقاش⁽²⁾ نشان دادند که جوانان فلسطيني، قرص‌هاي توهم‌زاي پودر شده را به تنباکوي قليان اضافه مي‌کنند و ترکيب آنها را مي‌کشند. گزارش‌هاي اوليه‌اي وجود دارد که مصرف‌کنندگان قليان، شراب و ساير نوشيدني‌هاي الکلي را به مخزن آب قليان اضافه مي‌کنند تا اثرات و بوهاي متفاوتي ايجاد کند. قليان براي مصرف حشيش و ماري‌جوانا نيز به کار رفته است. در ايران، برخي مشکلات جدي مربوط به مصرف مواد مخدر از فرهنگ مصرف قليان و برخي مواد ديگر همراه با نقش‌آفريني منفي پدران نشأت گرفته است. استفاده از تنباکو در سن پايين به عنوان دروازه مصرف موادمخدر در آينده شناخته شده است.

مصرف قليان، نشان داده شده است که افراد را در معرض ساير مشکلات سلامت قرار مي‌دهد که جزء دغدغه‌هاي عمومي هستند، از جمله مشکلات مربوط به سلامت روان. در ايران، طوافيان⁽³⁾ و همکارانش نشان دادند که مصرف قليان با کيفيت پايين
‌تر زندگي، ساير مشکلات سلامت و افزايش محدوديت‌هاي جسماني همراه است. گزارش شده است که اين افراد بيشتر دچار افسردگي و اضطراب مي‌شوند تا افراد ديگر. اين يافته‌ها با مقالات مربوط به افسردگي ناشي از سيگار همخواني داشته است. محصلين کالج‌هاي آمريکايي، ذکر کردند که علايم افسردگي يکي از دلايل پناه بردن به مصرف قليان است. افسردگي و خطر خودکشي در نوجوانان و جوانان، از مشکلات عمده سلامت روان و دغدغه‌هاي اصلي سلامت است و افسردگي با مصرف دخانيات ارتباط داشته است.

اعتياد

وجود نيکوتين موجب اعتياد در سيگاري‌ها مي‌شود و شواهد جديد حکايت از آن دارند که مصرف قليان نيز منجر به اعتياد مي‌شود. وارد⁽⁴⁾ و همکارانش نشان دادند که ارتباطي قوي ميان مصرف سيگار و مصرف قليان وجود دارد و کشيدن سيگار مي‌تواند دريچه‌اي به مصرف قليان باشد و همچنين مصرف مکرر قليان منجر به استعمال سيگار مي‌شود. مطالعه اسفار⁽⁵⁾ و همکارانش نشان داد که مرداني که به طور معمول قليان را در هنگام جمع شدن دور هم مي‌کشند، به مرور در هنگام تنهايي نيز قليان مصرف مي‌کنند.

تبديل شدن از يک مصرف کننده در جمع به مصرف کننده در هنگام تنهايي به عنوان نشانه اعتياد مطرح شده است. مصرف‌کنندگان در تنهايي، عادات مصرف شديدتري دارند تا مصرف کنندگان در جمع، که نشان مي‌دهد مصرف زيادتر منجر به اعتياد مي‌شود. اسفار و همکارانش نشان دادند که دو سوم از مصرف‌کنندگان قليان که مورد بررسي آنها قرار گرفتند، قصد ترک دارند اما نمي‌توانند اين کار را بکنند، پديده‌اي که در سيگاري‌هاي جوان نيز به چشم مي‌خورد. در يک مطالعه در ايالات متحده در دو کالج، 13 از دانشجويان ذکر کردند که انگار «به قليان بسته شده‌اند.»

منبع: نشریه نوین پزشکی شماره ۴۹۷

http://clinicalmedicine.blogfa.com