بزرگترین هدف انسانها این است که بتوانند با معبود خود ارتباطی عمیق و صحیح داشته باشند. برای بهتر ارتباط برقرار کردن به خداوند هم مکان دارای اهمیت است و هم زمان مناجات. مکان مانند مساجد؛ اما بهترین زمان برای مناجات با خدا ماه مبارک رمضان است. حال که زمان مناسب از طرف خود خدا مهیا شده باید آداب مناجات با خدا یعنی چگونه مناجات کردن و نیز چه دعا کردن را یاد گرفت. برای دانستن آداب مناجات باید سر سفره اهل بیت علیهم السلام نشست. در این نوشتار لحظاتی در محضر با برکت کریم اهل بیت امام حسن بن علی علیهماالسلام سپری خواهیم کرد.
شرط استجابت دعا
دغدغه اصلی بندگان در هنگام دعا این است که چگونه دعا کنند تا دعایشان مستجاب شود. برای این منظور شرایطی از سوی بزرگان دین گفته شده است که با رعایت و محقق کردن آنها امید استجابت دعا می رود.
از امام حسن مجتبی علیه السلام نیز در این زمینه حدیثی نقل شده است؛ کلینی رحمة الله به سند خود از علی بن اسباط از امام صادق علیه السلام نقل کرده است: حسن بن علی با عبدالله بن جعفر دیدار کرد و به او فرمود: عبدالله! چگونه مۆمن، مۆمن خواهد بود در حالی که از بهره [و تقدیر الهی] خود، خشمگین است و منزلت خود را کوچک می شمرد، با این که فرمانروای او خداست؟! و من ضامنم برای کسی که در دل او جز رضا [و خوشنودی از تقدیرات الهی] خطور نکند، این که خدا را بخواند و دعایش مستجاب شود.(1)
باید توجه داشت که منظور از رضایت به تقدیرات الهی این نیست که انسان برای تغییر وضعیت موجود در زندگی تلاشی نکند که خداوند در قرآن می فرماید: «و ان لیس للانسان الا ما سعی».(2) بلکه منظور این است که انسان نسبت به آنچه خداوند به او داده و عملا قابل تغییر نیست ناخوشنود نباشد و شکایتی نکند که مثلا چرا من در یک خانواده بهتری نبودم. و یا اینکه اگر تلاش در جهت بهبودی زندگی خود کرد و به نتیجه دلخواه نرسید بداند این دیگر از حیطه قدرت او خارج است و به آنچه بی اختیار او برایش رخ داده راضی باشد. مثلا برای بدست آوردن موقعیت شغلی بهتر یا سود حلال بیشتر تمام تلاشش را کرده است اما نتیجه مطلوب حاصل نشده اینجا نباید ابراز نارضاتی کند که خدا برای من نمی خواهد!
به اعتقاد بزرگان دینی بهترین دعا برای انسان که باید از خداوند طلب کرد دعا برای ختم به خیر شدن انسان است. اینکه انسان با ایمان به خداوند از دنیا برود. در قرآن نیز چنین درخواستی از خداوند مطرح شده است؛ آنجا که می فرماید: «رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَیْنا صَبْراً وَ تَوَفَّنا مُسْلِمینَ»
ارزش دعای پنهانی
اینکه چگونه با خدا مناجات کنیم و چگونه از خدا حاجات خود را درخواست کنیم در برآورده شدن حاجات مهم است. این ادب حضور در پیشگاه خداوند بزرگ را باید از بهترین بندگان آموخت.
امام حسن صلوات الله علیه راجع به ارزش دعاهای پنهانی و آگاهی خداوند از آن فرمود: «إن الله یعلم القلب التقی و الدعا الخفی… و لقد کان المسلمون یجتهدون فی الدعا…»(3)
خداوند از دل پرهیزگار و دعای پنهان آگاه است… مسلمانان در دعا کردن بسیار تلاش می کردند و بین آنها و پروردگارشان جز صدای نجواگونه ای به گوش نمی رسید، زیرا خدای بزرگ می فرماید: «ادعوا ربکم تضرعا و خفیة؛(4) خدای را از سر زاری و پنهانی بخوانید.» و خداوند زکریا را ستایش کرده به اینکه «فقال اذ نادی ربّه نداء خفیا؛(5) هنگامی که پروردگارش را به صدایی آهسته فرا خواند». و میان دعوت پنهان و دعوت آشکار هفتاد برابر فرق است.(6)
حضرت ارزش دعای نهانی بر دعای علنی را هفتاد برابر می شمارد. این ارزش گذاری می تواند در ثوابی که قرار است در قبال این دعا برای دعا کننده در نظر گرفته شود باشد. و حتی اثر بخشی آن در برآورده شدن حوائج باشد.</B&g t;
از خدا چه طلب کنیم
در ماه مناجات با خدا ماه مبارک رمضان به ویژه در شبهای قدر آنچه مهم بنظر می رسد این است که در این روزها و لحظات که دعاها به اجابت بسیار نزدیک است از خدا چه طلب کنیم؟ بهترین راه برای این منظور نظر کردن به دعاهای معصومین است که ایشان چه خواسته هایی از خدا می خواستند. نمونه هایی از خواسته های امام حسن علیه السلام از خداوند در ذیل تقدیم می گردد:
الف. واگذاری نیازهای مهم دنیایی و آخرتی به خداوند: امام مجتبی علیه السلام در مناجاتی با خدا بعد از اینکه خداوند را تعریف و تمجید می نماید و بر محمد و آلش درود می فرستد و از خداوند طلب آمرزش می کند و تمام قدرت ها را از خدا بر می شمارد و باز بر اهل بیت علیهم السلام صلوات می فرستد، در نهایت عرضه می دارد: «و اکفنا مهمّ الدنیا و الآخرة فی عافیة یا ربّ العالمین».(7)
ای کسی که فراریان رو به سوی او آرند، و وحشت کنندگان با او انس گیرند! بر محمد و آل او درود بفرست، و انس مرا با خود قرار ده! پروردگارم! از گناهانم به سوی تو توبه می کنم، و از بدی هایم از تو آمرزش می خواهم، و هیچ جنبش و نیرویی جز از خدا نیست. و درود خدا بر محمد و آل او باد! و تو ای پروردگار جهانیان! نیازهای دنیا و آخرت ما را، در عافیت کفایت فرما(8).
منظور از رضایت به تقدیرات الهی این نیست که انسان برای تغییر وضعیت موجود در زندگی تلاشی نکند که خداوند در قرآن می فرماید: «و ان لیس للانسان الا ما سعی». بلکه منظور این است که انسان نسبت به آنچه خداوند به او داده و عملا قابل تغییر نیست ناخوشنود نباشد و شکایتی نکند
ب. درخواست عاقبت به خیری از خدا:
به اعتقاد بزرگان دینی بهترین دعا برای انسان که باید از خداوند طلب کرد دعا برای ختم به خیر شدن انسان است. اینکه انسان با ایمان به خداوند از دنیا برود. در قرآن نیز چنین درخواستی از خداوند مطرح شده است؛ آنجا که می فرماید: «رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَیْنا صَبْراً وَ تَوَفَّنا مُسْلِمینَ».(9) ساحران وقتی به حضرت موسی ایمان آوردند از خداوند درخواست کردند تا خداوند در حالیکه مسلمانند جان آنها را بگیرد.
امام دوم شیعیان نیز از خداوند چنین درخواستی را می نماید: اللهم اجعل خیر عمری آخره و خیر عملی خوآتمه و خیر ایامی یوم القاک.(10)
امام مجتبی علیه السلام هم از خداوند می خواهد که آخرین لحظات عمر شریفش بهترین ساعات زندگی اش باشد. و اینکه پایان کردارش بهترین قسمت آن باشد و بهترین روز برای ایشان روز دیدار با خداوند در قیامت باشد.
دعا هنگام افطار
امام مجتبی علیه السلام فرمود: هر روزه داری دعای مستجابی در هنگام افطار دارد.
عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام : أَنَّ لِكُلِّ الصَّائِمِ عِنْدَ فُطُورِهِ دَعْوَةً مُسْتَجَابَةً فَإِذَا كَانَ أَوَّلُ لُقْمَةٍ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ [اللَّهُمَ] یَا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ اغْفِرْ لِی فَإِنَّهُ مَنْ قَالَهَا عِنْدَ إِفْطَارِهِ غُفِرَ لَه.»(11)
از امام حسن علیه السلام روایت شده است که هر کس هنگام افطار در لقمه اول این جمله را بگوید: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ یَا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ اغْفِرْ لِی» (12) بخشیده خواهد شد.
پی نوشت:
1) شریفی و دیگران، فرهنگ جامع سخنان امام حسن علیه السلام، مترجم: علی مۆیدی، قم:نشر معروف، چاپ اول، 1382ش، ص 581
2)& lt;SPAN style=”LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: ‘Tahoma’,’sans-serif’; FONT-SIZE: 9pt; mso-fareast-font-family: ‘Times New Roman'” dir=ltr lang=AR-SA> نجم/39
3) زمخشرى محمود، تفسیرالكشاف، بیروت: دار الكتاب العربی، چاپ سوم، 1407ق، ج 2، ص 110
4) اعراف/55
5) مریم/3
6) محمد دشتی، فرهنگ سخنان امام حسن محتبی علیه السلام ، قم: مۆسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمۆمنین، چاپ اول، 1382ش، ص332
7) مهدی العطبی البصری و دیگران، بلاغة الامام الحسن المجتبی علیه السلام ، بیروت: دارالصفوة، چاپ اول، 1424ق، ص 228
8) فرهنگ جامع سخنان امام حسن علیه السلام ، ص 583
9) اعراف/126
10) ابن طاووس، على بن موسى، مهج الدعوات و منهج العبادات، قم: دار الذخائر، چاپ اول، 1411 ق، ص144
11) ابن طاووس، على بن موسى، إقبال الأعمال (ط – القدیمة)، 2جلد، دار الكتب الإسلامیه – تهران، چاپ: دوم، 1409 ق،ج1 ؛ ص116
12) همان.
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان