نشانه های عاقل/2

حكيم بزرگ حاج ملّا هادى سبزوارى‏

حاجى سبزوارى از حكما و فقها و عرفاى اسلامى بود، در حق آن بزرگ مرد الهى مى‏توان گفت:

او از اولياى الهى و انسانى خود ساخته و مردى در ميان بزرگان اسلامى كم‏نظير است.

من قسمتى از احوالات آن عارف عاشق را مستقيماً از نبيره او آقا
ى اسرارى كه از علماى مهم سبزوارند به وقتى كه در سبزوار براى تبليغ رفته بودم و همانجا قسمت عمده‏اى از جلد اول عرفان را نوشتم در دو جلسه شنيدم كه آن را براى عزيزان نقل مى‏كنم و قسمت‏هاى ديگر را از كتاب «ريحانة الادب»، «تاريخ حكما و عرفاى‏ متأخر صدرالمتألهين» و مقدمه مجموع رسايل حكيم بازگو مى‏كنم.

آقاى اسرارى مى‏گويد:

چون واجب الحج شد، فرزند چهار ساله خود ملا محمد را نزد اقوام گذاشت و با همسر خود عازم حج شد.

در بازگشت از سفر حج، همسر مهربانش از دنيا م
ى‏رود، حاجى به تنهايى از راه آب به بندرعباس مى‏آيد و از آنجا وارد شهر كرمان مى‏شود.

از آنجا كه لباس و عمامه‏اش همانند دهاتى‏هاى سبزوار بود، كسى آن چراغ فروزان را باور نمى‏كرد كه از رجال شايسته علمى و از اولياى خداست.

با وضعى كه داشت وارد مدرسه معصوميه كرمان شد و از خادم آنجا درخواست حجره‏اى كرد كه چند شبى را در آنجا بماند، سپس به سبزوار حركت كند.

خادم عرضه داشت: واقف اين مدرسه، حجره‏ها را وقف بر طالبان علم نموده و ماندن كاسب يا فرد معمولى در اين مد
رسه جايز نيست، مگر اين كه شما با من عهد كنى چند روزى كه در اينجا هستى در امور نظافت مدرسه و طلاب به من كمك دهى!!

حاجى جواب مثبت مى‏دهد و براى تأديب نفس به كمك خادم جهت امور طلاب و نظافت مدرسه اقدام مى‏كند.

حاجى در آن مدرسه قصد مى‏كند تا ريشه‏كن شدن هواى نفس به كار خادمى ادامه دهد، از اين جهت عزم بر ماندن مى‏نمايد.

مدّتى كه مى‏گذرد خادم از او مى‏پرسد: عيال دارى؟ مى‏گويد: نه، مى‏پرسد اگر وسيله ازدواج برايت فراهم باشد ازدواج مى‏كنى؟ حاجى پاسخ مثبت مى‏
دهد، خادم مدرسه مى‏گويد: دخترى دارم اگر ميل داشته باشى با او ازدواج كن، حاجى بدون چون و چرا با دختر خادم ازدواج مى‏كند، خدمت حاجى در آن مدرسه‏ نزديك به سه سال طول مى‏كشد!

در آن زمان عالم و پيشواى روحانى كرمان آقا سيد جواد امام جمعه شيرازى بود.

اين امام جمعه از دانشمندان و علماى جامع علوم عقلى و نقلى عصر خود به شمار مى‏رفت كه علاوه بر مقامات علمى و واجديت مراتب معقول و منقول پيشوايى وارسته و روشن ضمير و دانشمندى متقى و صاحب ورع بود.

يك روز حاج سيد ج
واد مشغول گفتن منظومه حكمت حاجى براى شاگردان بود، در حالى كه حاجى در كار نظافت و جاروكشى مدرسه بود. سيد در حال درس به نكته‏اى مهم از مسائل عالى حكمت رسيد، آن چنان كه بايد مسئله بيان نشد، پس از اتمام درس در حالى كه سيد به طرف منزل مى‏رفت حاجى در طريق منزل با بيانى وافى نكته را شرح داد، سيد ابتدا اعتنايى نكرد، ولى وقتى به منزل رفت و در آن نكته غور كرد، بيان حاجى را بهترين بيان ديد. خادم منزل را دنبال كمك خادم مدرسه فرستاد، ولى حاجى از ترس شناخته شدن با همسر كرمانى از خادم مدرسه كه پدرزنش بود خداحافظى كرده و رفته بود، پس از چند سال دو طلبه كرمانى براى تكميل تحصيل حكمت به سبزوار آمدند، چون وارد مدرسه شدند و حكيم سبزوارى را در محل درس حكمت ديدند بهت زده شدند كه آه آن فردى كه سه سال در مدرسه به عنوان شاگرد خادم خدمت مى‏كرد اين مرد بود. حاجى از تغيير چهره آن دو قضيه را يافت، آنان را خواست و وضع خود را در كرمان به عنوان امانت و سرْ اعلام كرد و راضى نشد آن دو نفر طلبه داستان كرمان را بازگو كنند!!

شرح حال حاجى را دو فرزندش آقا محمد اسماعيل و آقا عبدالقيوم و عيال كرمانيش چنين بازگو كرده‏اند:

مرحوم حاجى هر شب در زمستان و تابستان و بهار و پاييز ثلث آخر شب را بيدار بودند و در تاريكى عبادت مى‏نمودند تا اول طلوع آفتاب. دو ساعت از روز گذشته به مدرسه تشريف مى‏بردند و چهار ساعت تمام در مدرسه بودند، بعد به خانه مراجعت كرده ناهار مى‏خوردند، ناهار ايشان معمولًا يك قرص نان بود كه معمولًا يك سير بيشتر از آن نمى‏خوردند، يك كاسه دوغ كمرنگ كه خودشان در وصف آن مى‏فرمودند دوغ آسمان گون، يعنى دوغى كه از كمى ماست به رنگ كبود آسمانى باشد.

شب بعد از سه ساعت عبادت در تاريكى شام ميل مى‏كردند، شام آن جناب‏ مقدارى برنج و اسفناج بود، بعد از كمى راه رفتن در يك بستر ناراحتى كه غالباً تشك نداشت مى‏خوابيدند و متكاى غير نرمى از پنبه يا پشم زير سر مى‏گذاشتند.

لباس مرحوم حاجى چند سال يك عباى سياه مازندرانى بود و يك قباى قدك سبز رنگى كه به قدرى آن را شسته بودند كه آرنج‏هاى قبا پاره شده و چندين وصله برداشته بود.

در زمستان قباى برك شكرى رنگ و شلوار برك مى‏پوشيدند، كتابخانه‏اى نداشتند، كتاب ايشان منحصر به چند جلد كتاب بود!

معاشش از اين راه بود: يك روز از قنات عميد آباد داشتند و يك شبانه روز در قنات قصبه و باغى كه در بيرون پشت ارك واقع است كه سالى چهل تومان فايده و حاصل باغ بود و از دو قنات مذكور نيز سى خروار غله و ده بار پنبه عايد مى‏گرديد.

قسمتى از اين دخل را با كمال قناعت صرف معاش مى‏فرمودند و ما بقى را به فقرا ايثار و انفاق مى‏نمودند.

هر سال در عشر آخر صفر سه شب روضه خوانى مى‏كردند و يك نفر روضه‏خوان كريه الصوتى كه در سبزوار بود و كمتر او را دعوت مى‏كردند دعوت مى‏نمودند و شبى پنج قران به روضه خوان مى‏دادند و نان و آبگوشت به فقرايى كه شل و كور و عاجز بودند مى‏خورانيدند و نفرى يك قران به آن‏ها مبذول مى‏داشتند و خمس و زكات مال خود را هر سال به دست خود به سادات و ارباب استحقاق مى‏رسانيدند و در اين موقع جنس خود را وزن مى‏كردند و نقد خود را مى‏شمردند.

همه بزرگان دين بالاتفاق، آن بزرگوار را به اتصاف به ورع حقيقى و ترفع از دنيا و دنياوى وصف كرده‏اند و فى الحقيقة هم سخن به راست گفته‏اند.

& lt;P style=”TEXT-ALIGN: justify; LINE-HEIGHT: 200%; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; unicode-bidi: embed; DIRECTION: rtl” dir=rtl class=MsoNormal align=justify>بدين گفته از كيوان قزوينى بنگريد:

اولًا مى‏گويم: هيچ كس اسباب قطبيت را مانند حاج ملّا هادى نداشت، از علم و حكمت و زهد بى‏پايان، او از راه علم دخلى ننموده و معاشش منحصر به اجاره ملك موروثى‏اش بود.

و امتيازهاى تاريخى او آن بود كه با توفر و تسهل اسباب رياست، ترك هرگونه رياستى نمود، حتى پيش نمازى نكرد و به مهمانى نرفت و با رؤساى بلدش هم بزم نشد تا از آن‏ها پيش افتد و در صدرنشينى و سفره چينى و مجموعه غذا گذاردن و برداشتن و غليان و دعا كردن روضه خوان و دست بوسيدن عوام رعونتى ظاهر سازد.</o:p&g t;

يك زندگى ساده بى‏آلايش بى‏خودنمايى نمود كه امتياز براى خود قائل نشد و هيچ استفاده از توجهات كامله مردم به خودش ننمود و ثروتى نيندوخت و اولادش را متجّملًا بار نياورد و آن‏ها را عادت به رعيتى نداد.

آن جناب داراى كراماتى بود كه آن كرامات معلول مبارزه‏هاى جانانه او با هواى نفس و رياضات و عبادات آن بزرگوار بود.

آخوند همدانى كه از مشايخ اجازه اين افتاده مسكين است، براى اين فقير نقل كرد، زمانى كه نزد آيت اللّه حاج شيخ عبدالنبى نورى تلمذ داشتم فرمودند، در ايام جوانى كه در مدرسه مروى درس مى‏خواندم علاقه عجيبى به علم كيميا پيدا كردم، در پستوى حجره كتب مربوطه را گرد آورده و سرگرم مطالعه در آن دانش بودم، پس از چندى قافله‏اى از نور ماز
ندران براى رفتن به مشهد به تهران آمد، از اهل قافله خواهش كردم مرا هم با خود ببرند، اهل قافله پذيرفتند، در مسير راه خرجى خود را برآورد كردم ديدم چند قران كم خواهم آورد. چون به سبزوار رسيديم اطراق كرديم، چند نفر از اهل قافله در شهر سبزوار مصمم به ديدن حاجى شدند، من هم همراه آنان رفتم، به وقت خداحافظى حاجى مرا نگاه داشت، كمبود خرجى مرا مرحمت كرده سپس فرمود: از آنچه مى‏خوانى دست بردار كه بهترين كيميا دانش امام صادق عليه السلام است!!

حكيم متأله آقا سيد كاظم عصار مى‏گويد:

از كسانى كه درك محضر حاجى كرده بودند و ما محضر آنان را دريافتيم و اگر تعيين نمى‏داشتى نقل نمى‏كردمى كه روزى فقيرى به حضرت آن بزرگوار شد و خواستار مقدارى سركه گرديد و حاجى با آن كه سخن كوتاه مى‏گفت به بلندى فرمود كه نداريم و فقير گفت: به فلان گوشه زير زمين سركه‏اى هست و حاجى فرمود كه درويش! از چشم تو پرده‏اى برگرفته‏اند كه چنين مى‏كنى، پرده‏ها هست كه بايد برگيرندش!!

 

حاجى سبزوارى و ناصرالدين شاه‏

ناصر قاجار كه از متكبران دوران و داراى اخلاق فرعونى بود مى‏گويد:

به هر شهرى كه وارد شدم صغير و كبير، عالم و عامى از من استقبال كردند، تا در شهر سبزوار كه معلوم شد همه افراد هر طبقه وظيفه لازم خود را معمول داشته و فقط حاجى ملّا هادى كه استقبال سهل است به ديدن شاه هم نيامده است به علّت اين كه او شاه و وزير نمى‏شناسد.

من اين اخلاق را پسنديدم گفتم: اگر او شاه نمى‏شناسد، شاه او را مى‏شناسد.

يك روز در حدود وقت ناهار، فقط با يك نفر پيشخدمت كه اسباب زحمت اهل علم نباشد و در آنجا ناهارى صرف كرده باشم رفته و پس از پاره‏اى از مذاكرات متفرقه گفتم: از شما خواهش دارم كه مرا خدمتى محول فرماييد كه آن را انجام دهم.

حاجى اظهار غنا و بى‏حاجتى كرد، اصرار كردم مفيد فايده نبود، گفتم: شنيده‏ام شما يك زمين زراعتى داريد، خواهش مى‏كنم كه ماليات آن را ندهيد. آن را نيز با عذر موجهى رد نمود. عرضه داشتم: بفرماييد ناهارى بياورند تا خدمت شما صرف كنم، بدون اين كه از محل خود حركت كند، خادم خويش را امر به ناهار آوردن كرده، خادم در دم يك طبق چوبينه با نمك و دوغ و چند دانه قاشق و چند قرص نان پيش دست ما گذاشت.

حاجى نخست آن قرص نان‏ها را با كمال ادب بوسيده و بر رو و پيشانى گذاشته و شكرها از ته دل به جا آورد، سپس آن‏ها را ريز كرده در ميان دوغ ريخت و يك قاشق هم پيش من گذاشت و فرمود: بخور كه نان حلال است و زراعت و جفت كارى آن دسترنج خودم است، من يك قاشق خوردم، ديدم خوردن آن ناهار از عهده من بيرون است!!

ناصر قاجار پس از رفتن پانصد تومان به خدمت حاجى فرستاد كه حاجى از قبول آن پول ابا كرد و فرمود: نصف آن را به فقرا و بقيه را به ساير مستحقان‏ برسانيد!!

 

مقام بى‏بديل ابن ابى عمير

مولى محمد بن على اردبيلى مؤلف «جامع الرواة» مى‏گويد:

اين مرد بزرگ و راوى عظيم القدر اصلًا از اهالى بغداد و در همان شهر سكونت داشت، از ائمه طاهرين عليهم السلام سه نفر آنان را زيارت و افتخار شاگردى و نصرت و
يارى آنان را داشت و فرهنگ الهى آن بزرگواران را با كمال جديّت به ديگران تعليم مى‏داد.

از وجود مبارك حضرت ابوالحسن موسى بن جعفر امام هفتم عليه السلام با دو گوش خودش احاديثى را شنيده بود و از آن بزرگوار معارف عالى الهيه را شنيده و تعليم گرفته بود.

او به خدمت عالم آل محمّد، راضى به قضاى الهى، چهره پاك امامت، شمس فضاى ولايت، اسوه عبادت، بحر معرفت، عالم باللّه و انسان آگاه، سرّ اسرار، جامع انوار، درياى ذخّار، شجره طيّبه حضرت رضا عليه السلام رسيده بود.

او
با اختر برج كرامت و سرچشمه فضيلت و كوه حلم و علم حضرت جوادالائمه ملاقات داشت و از آن جناب نقل روايت كرده است: كتب رجالى در نشان دادن شخصيت پر ارزش ابن ابى عمير و تقواى آن چهره پاك و با بركت نوشته‏اند:

او انسانى است كه قدر و شأنش بسيار بزرگ و منزلت و موقعيتش نزد شيعه و سنى فوق العاده عظيم است.

او مردى است از هر جهت ثقه و مورد اطمينان كه تمام علما و دانشمندان و فقها و مفسران و خطبا و نويسندگان كتب حديث به وى اعتماد دارند و نزد خاصه و عامّه از مطمئن‏ترين و موثق‏ترين انسان‏هاست.

جاحظ اديب بزرگ عرب درباره آن بزرگوار مى‏گويد:

نسبت به حضرت حق از فرمانبردارترين فرمانبرداران و در عبادت و بندگى از قوى‏ترين بندگان و در پاكدامنى و ورع از بهترين آنان است.

مطلب بسيار عجيبى در كتب رجالى درباره آن بزرگ مرد الهى نقل مى‏كنند كه انسان از تعجب و حيرت بهت‏زده مى‏شود و به اين عظمت و بزرگى اللّه اكبر مى‏گويد و به فرموده‏رسول خدا صلى الله عليه و آله كه:

مؤمن از ملك مقرب بالاتر است‏ «7».

با تمام وجود اقرار مى‏كند و آن اين است كه:

آن جناب در تمام امور حيات اعم از جهات اعتقادى و عملى و اخلاقى و عرفى و اقتصادى و فردى و اجتماعى، انسانى تك و موجودى بى‏نظير در ميان مردم زمانش بود و احدى نبود مگر اين جلالت قدر و عظمت شأن او را مى‏ستود و وى را در جميع جهات انسانى عنصرى كم‏نظير و منبعى الهى و محورى خدايى و والا مى‏دانست.

رجال زمان ائمه درباره اين عارف سترگ گفته‏اند:

محمد بن ابى عمير اين اسوه حسنات از يونس بن عبدالرحمن كه خود محدّثى جليل القدر است از هر جهت شايسته‏تر و صالح‏تر و از آن جناب در امور دينى فقيه‏تر و در دانش و بينش افضل بود.

حسودان بى‏دين و متكبران بى‏انصاف و دنياپرستان بى‏شخصيت و آنان كه خالى از مردانگى بودند نزد هارون از وى سعايت كردند.

او را در عين مصادره تمام اموال به زندان بردند و از وى خواستند ياران و دوستداران ائمه عليهم السلام و شيعيان فعال و مجاهدان بزرگ را به دولت ظالم بنى‏عباس معرفى كند و براى اقرار او از هر جهت بر وى سخت گرفتند.

در زندان از ضرب و شتم و آزار او فروگذار نكردند، به وى گرسنگى و تشنگى سخت دادند، ولى تقواى بالاى وى و عقل مستقيم او و جهاد جانانه‏اش با هواى نفس وى را از افشاى اسرار حفظ كرد، تا او را به حياط زندان بردند و از پا به وسيله طناب بين دو درخت آويختند و صد ضربه تازيانه سخت به او زدند تا جايى كه‏ مى‏گويد: نزديك بود در امتحان رفوزه شوم، نداى محمد بن يونس را شنيدم:

دادگاه قيامتت را به ياد آور، بر آن ضربت‏ها صبر كردم و از دادن اطلاعات به دولت هارون خوددارى نمودم و بر اين تقوا و استقامت، خدا را شكر كردم.

& #x0D;

 

ميرزا حسن كرمانشاهى و طلبه شاهرودى‏

آقا ميرزا حسن كرمانشاهى، علاوه بر احاطه به علوم متداول عصر از علوم رياضى و طب و حكمت مشّا و اشراق و فلسفه و عرفان و فقه، در عمل و اخلاق فريد عصر خود بود.

نجابت و عفت نفس و بى‏توجهى او به دنيا و اهل پليد آن زبانزد خاص و عام بود، با اين كه در كمال عسرت زندگى مى‏نمود، از احدى پول قبول نمى‏كرد و با همان حق تدريس مدرسه سپهسالار قديم زندگى مى‏نمود.

ابتلا به فقر و تنگدستى شديد هرگز در روحيه او تزلزل وارد نكرد و از روزگار شكايت نداشت و با شدايد مى‏ساخت.

هيچ چيز مانع او از تدريس و تربيت شاگرد نمى‏شد، يكى از اكابر مى‏گفت:

گاهى در اثناى درس و ديگر اوقات كه به حال خود فكر مى‏كرد آهى از عمق دل برمى‏آورد كه از آن نور مى‏باريد!!

خدايا! چه بندگان بزرگوار و پاكى داشتى و دارى، خداوندا! ما افتادگان در چاه طبيعت و ماديگرى را نجات بده، الهى! دردمندان را از در دورى از مقام قرب علاج كن، خداوندا! مستمندان را از ذلت بدر آر، پروردگارا! مهجوران را از درد هجر به مقام وصل رهنمون شو، الهى! كام ناكامان را از شراب عشقت پر گردان، خداوندا! خاك‏نشينان را به عالم پاك برسان.

حاج ميرزا حسن كرمانشاهى اين مرد بزرگ الهى مى‏گويد:

روزى در مدرسه سيد نصير الدين نشسته بودم، طلبه‏اى ژنده‏پوش و ژوليده موى مستقيم به نزد من آمد و گفت: آقاى ميرزا! كليد حجره شانزده را به من بده و از امروز منطق بوعلى برايم بگو، من خواهى نخواهى در برابر او تسليم شدم، كليد آن حجره را به او واگذار كردم و منطق بوعلى برايش شروع نمودم در حالى كه منطق گفتن كار يك طلبه فاضل بود و من سال‏ها بود از گفتن آن فارغ بودم.

مدتى براى او درس گفتم، يك شب خانواده‏ام از كثرت مطالعه من ناراحت شد به نا
راحتى او پاسخ نگفتم. ولى شب بعد هر چه دنبال منطق گشتم آن را نيافتم. دو سه روزى بى‏مطالعه درس گفتم، يك روز به من پرخاش كرد كه اى شيخ! چرا بى‏مطالعه درس مى‏گويى؟ به او گفتم: كتابم را گم كرده‏ام، گفت: در محل رختخواب زير رختخواب سوم است، از اطلاع او به داستانم شگفت‏زده شدم. به او گفتم: كيستى؟ گفت: كسى نيستم، گفتم: روزى كه آمدى مستقيم به نزد من آمدى و نام مرا گفتى. سپس كليد حجره شانزده را كه خالى بود از من خواستى، آن گاه درخواست منطق بوعلى كردى و امروز از جاى كتاب خبر مى‏دهى و اين همه بى‏علّت نيست داستانت را بيان كن.

گفت: طلبه‏اى هستم از اهالى دهات شاهرود، پدرم عالمى زاهد و خدمتگزارى با واقعيت بود، تمام امور دينى اهل ده بر عهده او بود، ميل زيادى به درس خواندن من داشت، ولى من بر خلاف ميل او روزگار به عيش و نوش مى‏گذراندم. پدرم پس از ساليان درازى خدمت به مردم از دنيا رفت. پس از گذشت مراسمش، مردم لباس او را به من پوشانده و مسجد و محرابش را واگذارم نمودند.

دو سه سالى نماز خواندم، سهم امام گرفتم، هداياى مردم از قبيل گوسفند و روغن و ماست و پنير و پول قبول كردم و غاصبانه و بدو
ن استحقاق خوردم، مسائل دينى را براى مردم از پيش خود گفتم، روزى به فكر فرو رفتم كه طى طريق به اين اشتباه تا كى؟ چند روز ديگر عمرم به سر مى‏آيد و به دادگاه برزخ و قيامت مى‏روم. جواب حق را در برابر اين وضع چه خواهم داد؟!

از تمام مردم دعوت كردم روز جمعه براى امر مهمّى به مسجد بيايند، همه آمدند، به منبر شدم و وضع خود را بازگو نمودم، مرا از منبر به زير آوردند و تا قدرت داشتند از ضرب و شتم فروگذار نكردند، پس از آن كتك مفصّل با لباسى پاره و مندرس، بدون داشتن وسيله، با پاى پياده به تهران حركت كردم.

در سرازيرى راه تهران به شخص محترمى كه آثار بزرگى از ناصيت او پيدا بود برخوردم با اسم مرا صدا كرد و آدرس شما و مدرسه شما را به من داد، من اكثر روزها او را مى‏بينم و با او هم غذا مى‏شوم، مسئله كتاب منطق و جايش را او به من گفت، ميرزاى كرمانشاهى كه از گفته‏هاى او متعجب شده بود و آثار الهى مبارزه با نفس و ترك هوا را در آن طلبه مى‏ديد، دريافت كه اين شخص با وجود مقدس امام عصر عليه السلام روبرو شده در حاليكه آن جناب را نشناخته، ميرزا به او فرمود: ممكن است از دوست خود اجازه بگيرى تا لحظه‏
اى به شرف ملاقات او نايل گردم، طلبه شاهرودى گفت: اين كار مشكلى نيست، من او را مى‏بينم و زمينه ملاقات تو را با وى فراهم مى‏كنم.

چون روز ديگر شد طلبه شاهرودى گفت: دوست من به تو سلام رساند و گفت:

شما مشغول تدريس باش!

به او گفتم: اگر او را ديدى اجازه بگير من از دور جمال مباركش را زيارت كنم، گفت: مانعى ندارد. رفت كه اجازه بگيرد، ديگر باز نگشت و مرا در حسرت ديدارش خون‏جگر كرد!!

 

سيد الحكما آقا ميرزا ابوالحسن جلوه‏

سيد جلوه از اعاظم حكما و اساتيد حكمت و معقول در عصر قاجاريه بود.

سيد به عزم رفتن سبزوار جهت استفاده از حاجى از اصفهان خارج شد، ولى در تهران عزم سفرش به قصد اقامت تبديل شد و ساكن مدرسه دارالشفا گشت.

مدت چهل و يكسال در آن مدرسه به تدريس و تربيت شاگردان مستعد پرداخت و تا آخر عمر مجرّد زيست.

ميرزا مورد احترام تمام طبقات بود
، ولى آن مرد بزرگ كه عمرى را براى خدا به رياضت گذراند از مقام و عنوان خويش به هيچ عنوان استفاده نكرد.

ناصر قاجار در حالى كه ميرزا كراهت داشت در همان حجره از آن سيد بزرگ ديدار كرد، در حالى كه ميرزا به بازديد او نرفت.

آرى، مردان خدا از خدا جز خدا نخواهند و براى غير حق هيچ‏گونه اصالتى قائل نيستند.

به قول خود ميرزا:

 

آقا محمد رضا اصفهانى‏

اين شخصيت والا كه بر بسيارى از اساتيد حكمت و عرفان برترى داشت و شاگردان بنامى در مكتب او تربيت علمى و عملى يافتند براى شكايت از خوانين‏ اطراف اصفهان كه مختصر ملك او را تصاحب كرده بودند به تهران آمد و چون كسى به شكايت او ترتيب اثر نداد، به اصرار طلاب در مدرسه صدر شروع به درس كرد و تا آخر عمر در همان حجره‏اى كه بالاى آب انبار مدرسه بود سكونت اختيار نمود.

با اين كه در اوايل زندگى تمكّن مالى قابل توجه داشت، در اواخر عمر كه نيازش بيشتر بود به حال تجرد با نان و پنير ساخت، در حالى كه مى‏توانست از پرتو شخصيتش بهره‏هاى مادى فراوان ببرد.

اين مرد بزرگ در حالاتش آمده:

يك لحظه به غفلت نگذراند، يا تدريس مى‏كرد و يا به عبادت مشغول مى‏شد و در بيست و چهار ساعت بيش از پنج ساعت نمى‏خوابيد، اغلب روزها روزه داشت و بيشتر ساعات شب عبادت مى‏كرد، با آن كه دائماً در خود سير داشت و هميشه حزن قلبى داشت، هيچگاه تبسّم از لبش دور نمى‏شد!

وه كه مردان حق چه طرفه مردانى هستند، آه و حسرت بر ما كه عمرى را به غفلت به سر برده و هنوز هم غافليم، در حالى كه به مرگ ما چيزى نمانده، الهى! اين خفتگان در خواب غفلت را به لطف عميمت قبل از انتقال به جهان آخرت بيدار فرما.

 پی نوشت ها:

 (1)- مولوى.

(2)- ابو سعيد ابوالخير. (3)- سعدى شيرازى.

(4)- شيخ كمال خجندى.

(5)- سعدى شيرازى.

(6)- سعدى.

(7)- مستدرك الوسائل: 12/ 125، باب 86، حديث 13695؛ وسائل الشيعة: 16/ 75، باب 86، حديث 21021.

(8)- شيخ كمال خجندى.

(9)- فروغى بسطامى.

(10)- عسس: شبگرد، پاسبان.

 

 پایگاه عرفان www.erfan.ir