ويژگيهاي رشد در دوران نوجواني

نوجواني دوراني است كه براي همه
انسانها و در همه فرهنگها وجود دارد و معموال بين سنين 12 تا 20 سالگي را شامل مي شود.
دوره نوجواني از مهمترين و حساس ترين دوره هاي زندگي انسان به شمار مي رود. در اين دوره، تغييراتي در جسم و روان نوجوان رخ مي دهد كه هر كدام به نوعي براو اثر مي گذارد. گاهي اين تغييرات، شخصيت و منش او را به كلي دگرگون </SPAN&g t;مي سازد. از اين رو شناخت جنبه هاي مهم رواني ف عقلاني، جسماني و روحي دوره نوجواني را بدانند. اين آگاهي از بروز ناسازگاريهاي خاص اين دوران جلوگيري مي كند.دوران نوجواني، همزمان با دوران بلوغ است. دوران بلوغ يكي از بحراني ترين دوره هاي زندگي هر فرداست. دوره نوجواني و بلوغ، به سنين بين 12 تا 20 سالگي اطلاق مي شود. گاهي گذشتن از مرز و رسيدن به قلمرو بلوغ، با نابسامانيهاي زيادي روبروست.

در اين دوره، نوجوان نه ديگر كودك به حساب مي آيد و نه هنوز به درستي بالغ شده است. وي در مرز بين اين دو مرحله يعني كودكي و بزرگسالي قرار دارد و با انتظارات خاص هر دو دوره روبرو است. اگر كاري كودكانه كند، او را ملامت مي كنند كه بزرگ شده و اين كار د رشإن او نيست، از سوي ديگر نيز در زمره بزرگسالان محسوب نمي شود.
دوران نوجواني از دير باز مورد تجه انديشمندان و صاحب نظران تعليم و تربيت قرار داشته اسن. افلاطون اين دوره را زماني معرفي كرده كه احساسات و عواطف بر افكار فرد چيره مي شود. استانلي هال (stanly hall) متخصص در روان شناسي بلوغ، دوره نوجواني را دوره
طوفان و يك جهش ناگهاني م يداند. كورت لوين، kurt lewin جامعه شناس و روانشناس آلماني اعتقاد دارد كه: كودك و بزگسال هر كدام يك نوبت بار كودكي و بزرگسالي را بر دوش مي كشند، ولي نوجوان مجبور است يك جا بار هر دو را بر دوش بكشد، زيرا متعلق به هر دوره است.
روان شناسان مي گويند، نوجوان كسي است كه مي خواد نسبت به آنچه تا كنون بوده تغيير شيوه دهد و بر خلاف سابق، آنچه را بزرگسالان مي گوين، نپذيرد. گاهي طرز راه رفتن خود را عوض مي كند. لهجه خود تغيير مي دهد، نسبت به مسائل پيرامون خود با حساسيت بيشتر مي نگرد و اندك اندك به دنياي درون خويش وارد مي شود. نوجوان كم كم به قدرت تفكر و استدلال خويش پي م يبرد. مجموعه اين حالات، كوششي است كه در پايان
راه كودكي نمايان مي شود. اين حالات عموما با واكنشهاي روحي و رواني همراه است. والدين متوجه مي شوند كه كودك مطيع ديروز، به كلي تغيير كرده و رفتارش متفاوت شده است. گاهي نوجوان در اين دوره سني، ترش رو و يا گوشه گير مي شود و گاهي نيز تلاش مي كند كه توجه ديگران را حتي از طريق عصباني كردنشان، به خود جلب كند.
يكي از سؤالات در دوره نوجواني اين است& lt;SPAN dir=ltr> كه من كيستم ؟ اين سؤال، قرنهاست ذهن بشر را به خود مشغول كرده و موضوع اشعار، داستانها و زندگي نامه هاي بي شماري بوده است. اين سؤال در دوره نوجواني، مي تواند به درك هويت نوجوان كمك كند. اريكسون روانشناس آلماني مي گويد:
” هويت انسان در نوجواني شكا مي گيرد. در اين دوره، نوجوان سؤالاتي ا
ز خود مي پرسد مثل اينكه من كيستم ؟ به كجا مي روم و چه هدفي دارم ؟ نحوه جوابگويي به اين سؤالات، در رشد هويت نوجوان تاثير مي گذارد. اگر او بتواند به اين سؤالات پاسخ مناسب بدهد، احساس آرامش مي كند، وگرنه دچار اظطراب مي شود. در دوره نوجواني، هويت يابي مسئله اي حاد مي شود. بطوريكه نوجوان روز به روز براي دستيابي به هويت مشخص، تغيير جهت مي دهد. در دوران نوجواني، انسان با مجموعه اي از تغييرات شناختي – رواني و احساسي روبروست. نوجوا به اين موضوع اهميت مي دهد كه در نزد ديگران چگونه جلوه مي كند.
نوجوان در تلاش است تا بين تصوري كه از خود دارد و تصوري كه ديگران از او دارند، هماهنگي ايجا كند. گاهي اوقات طرد شدن از سوي اجتماع و يا
اطرافيان، ممكناست باعث شود كه نوجوان از هيچ راهي نتواند احساس هويت كند. البته دستيابي به احساس هويت فردي تا حدي به مهارتهاي شناختي نيز بستگي دارد.
در مجموع بايد گفت كه برخي از نوجوانان در شناخت و درك خود، موفق مي شوند و برخي ديگر شكست مي خورند. در هويت يابي، مسائلي از قبيل روابط ميان والدين و فرزندان، مسائل فرهنگي و يا تغييرت اجتماعي دخالت دارد. در جوامع ساد و ابتدايي كه تغييرات اجتماعي به كندي رخ مي دهد، شكل گيري هويت نسبتا ساده است، اما در جوامع پيچيده كه تغييرات اجتماعي پي در پي است، هويت يابي ممكن است فرآيندي مشكل و طولاني داشته باشد. زيرا در اين جوامع، نوجوا
ن با الگوهاي فكري و رفتاري متعددي روبرو مي شود. بنابراين در انتخاب، با مشكل مواجه مي شود.
از ديگر ويژگيهاي دوره نوجواني، رشد شناختي و عقلي است، ژان پياژه piajet روانشناس سوئيسي مي گويد: “كودك غالبا ” در واقعيتها و تفكرات حسي و حركتي محصور است و تفكر او وابسته به اشياء خارجي است. اما نوجوان قدرت فرق العاده اي پيدا مي كند كه او را از قيد واقعيتهاي خارجي رها مي سازد. اين ويژگي او را متوجه عالم ذهني و دروني خود مي كند.”
روانشناسان، نوجواني را آغاز دوره تفكر انتزاعي مي دانند. در اين دوره، نوجوان احساس قدرت زياد مي كند. نوجوان در اين مقطع سني، مي تواند قضاياي منطقي را درك كند و استدلال علمي در او قوي مي شود. در دوره نوجواني، استعدادها و توانمنديها نيز اختصاصي تر مي شود. به عنوان مثال ممكن است هر نوجواني در دروس يا حرفه هاي خاصي موفقيت كسب كند. در دوره نوجواني، ساده انديشي دوران طفوليت از بين مي رود و نوجوان به سنجش و ارزيابي مسائل مي پردازد تا در نظام ذهني خود، دوباره آنهارا بسازد. از اين رو شايد در مورد برخي امور متعارف شك كند و حتي از افكار و عقايد والدين خود انتقاد نمايد. نوجوان در پي كسب استقلال فكري است. ممكن است در مورد اعتقادات خودش نيز دچار شك و ترديد شود. نه اينكه آنها را نفي كند، بلكه مي خواهد آنها را دوباره بازسازي كند و زيربنايي استدلالي براي آنها بيابد. از اين رو&l t;SPAN dir=ltr> والدين و مربيان نبايد از شك و ترديدهاي نوجوان، دچار نگراني و اضطراب شوند، بلكه بايد او را براي رسيدن به يقين، ياري كنند. بنابراين شك توقفگاه خوبي نيست، اما معبر و راهي مناسب براي رسيدن به حقيقت است.
در اين دوران نوجوان با تحولات گسترده فيزيولوژيك، شناختي،هيجاني و اجتماعي روبرو مي شود و اين تغييرات مي توانند مشكلاتي را فراهم آورند اما در مجموع جهات مثبت و سازنده نوجواني و بلوغ بر اين امور غلبه دارد و فرد را به كمال نزديك مي كند.
اصولا مسائل نگران كننده اين دوره به اين تغييرات و تحولات بستگي ندارد بلكه تابعي از درك نادرست والدين و يا حتي خود نوجوان از تغييرات رشدي خود است.
مهمترين ويژگيهاي رشد در اين دوران به اين ترتيب است:
يكي از مهم ترين تغييرات اين دوره بلوغ است در اين دوره رشد سريع جسماني و رشد جنسي به دوره كودكي پايان مي دهد و نوجوان را به بزرگسالي نزديك مي كند. هورمون هاي مردانه (تستسترون) و زنانه (استروژن و پروژسترون) از اين سن بيش از پيش ترشح مي شود.

دانشكده شهيد مطهري

www.basij.ir