پاسخ به پرسش هایی درباره شب قدر

پاسخ ها از سوی مجمع جهانی اهل بیت(ع) ارسال شده است.

پرسش اول: چرا شب قدر را “شب قدر” می نامند؟!

در پاسخ این پرسش، مطالب فراوانی گفته شده است ولی به نظر می رسد که حکمت این نامگذاری همه یا یکی از موارد ذیل است که در تفسیر نمونه ذکر شده است:

1. شب قدر به اين جهت” قدر” ناميده شده كه جميع مقدرات بندگان در تمام سال در آن شب تعيين مى‏شود، شاهد اين معنى سوره دخان است كه مى‏فرمايد: إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ فِيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ‏: ” ما اين كتاب مبين را در شبى پر بركت نازل كرديم، و ما همواره انذار كننده بوده‏ايم، در آن شب كه هر امرى بر طبق حكمت خداوند تنظيم و تعيين مى‏گردد” (دخان- 3 و 4). اين بيان هماهنگ با روايات متعددى است كه مى‏گويد: در آن شب، مقدرات يك سال انسانها تعيين مى‏گردد، و ارزاق و سرآمد عمرها، و امور ديگر، در آن ليله مباركه تفريق و تبيين مى‏شود. …

2. بعضى نيز گفته‏اند آن شب را از اين جهت شب قدر ناميده‏اند كه داراى قدر و شرافت عظيمى است (نظير آنچه در آيه 74 سوره حج آمده است‏ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ‏” آنها قدر خداوند را نشناختند”).

3. گاه نيز گفته‏اند به خاطر آن است كه قرآن با تمام قدر و منزلتش بر رسول والا قدر، و به وسيله فرشته صاحب قدر نازل گرديد.

4. يا اينكه شبى است كه مقدر شده قرآن در آن نازل گردد.

5. يا اينكه كسى كه آن شب را احيا بدارد صاحب قدر و مقام و منزلت مى‏شود.

6. يا اينكه در آن شب، آن قدر فرشتگان نازل مى‏شوند كه عرصه زمين بر آنها تنگ مى‏شود، چون تقدير به معنى- تنگ گرفتن نيز آمده است مانند وَ مَنْ قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ‏ (طلاق- 7).

بنا بر نظر «آیت الله مکارم شیرازی» و همکارانشان در تفسیر نمونه، همه این معناها درست است و جمع ميان تمام اين تفسيرها در مفهوم گسترده ” ليلة القدر” كاملا ممكن است هر چند تفسير اول از همه مناسبتر و معروفتر است. (ر. ک.: تفسیر نمونه، ج 27، ص 187- 188.)<o:p& gt;

پرسش دوم: شب قدر دقیقاً کدام یک از شبهای سال است؟

پاسخ: یقینی است که شب قدر از شبهای ماه مبارک رمضان است و این مطلب از قرآن کریم فهمیده می شود زیرا از سویی این آیه نازل شده “شَهْرُ رَمَضانَ‏ الَّذي أُنْزِلَ فيهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى‏ وَ الْفُرْقانِ … (بقره 185)” که بر اساس آن ماه رمضان ماه نزول قرآن است و از سوی دیگر و با ملاحظه آیه “إِنَّا أَنْزَلْناهُ في‏ لَيْلَةِ الْقَدْرِ” (قدر 1) که شب قدر را شب نزول قرآن می داند؛ فهمیده می شود که شب قدر در ماه مبارک رمضان است. ولی شب قدر کدامیک از شبهای ماه رمضان است؟ پاسخ این پرسش در قرآن نیامده است. در روایات اهل بیت علیهم السلام چند شب به عنوان شب قدر مطرح شده است: 19 و 21 و 23 ماه رمضان. و بر روی شب 21 و 23 بیشتر تأکید شده است. بنا بر نظر علامه طباطبایی شب قدر، شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان است ولی برای تعظیم آن و اینکه با ارتکاب معاصی به آن اهانتی نشود؛ در بسیاری از روایات معین نشده است. (ر. ک. :المیزان، ج 20 ص 333.)

پرسش سوم: اگر در شب قدر همه وقایع یک سال آینده تقدیر می شود؛ پس ما تا سال بعد بی اختیاریم و خواهی یا نخواهی همان تقدیرات را انجام خواهیم داد؟!

پاسخ: انسان تا زمانی که در این دنیاست؛ مکلف است و معنای تکلیف این است که اختیار دارد و می تواند بین خیر و شرّ ، یکی از آن دو را برگزیند و تقدیر در شب قدر نیز، اختیار را از بین نمی برد بلکه انسان همچنان آزاد است و می تواند عبادت خدا را و یا معصیت او را انتخاب کند. در شب قدر، سرنوشت هر انسانی با ملاحظه اراده و اختیار او مشخص می شود و معنای این تقدیر این نیست که او از این به بعد مجبور می شود. هر انسانی در برابر اعمال و رفتارهای اختیاری خودش مسئول است و مورد مؤاخذه قرار می گیرد و پاداش یا کیفر می بیند و روشن است که اگر کسی مجبور باشد؛ تشویق یا تنبیه او بی معناست؛ همان طور که در این صورت؛ بهشت و جهنم نیز معنایی نخواهد داشت.  

در شب قدر، با توجه به عملکرد و زمینه سازی هایی که هر انسانی تاکنون انجام داده است؛ سرنوشت او معلوم می گردد یعنی معین می شود که تا سال بعد او چه آزمایش هایی در پیش دارد و با اختیار و انتخاب خودش چه کار خواهد کرد. بنا بر این سرنوشت و تقدیر انسان بستگی به اعمال و رفتار او دارد و این انسان است که با اراده و انتخاب های خوب یا بدش، سرنوشت خودش را در شب قدر و در روز و شب های دیگر می سازد و خودش را بدبخت یا خوشبخت می کند.

پرسش چهارم: آیا سرنوشت و تقدیری که در شب قدر معین می شود قابل تغییر است؟

پاسخ: بله. سرنوشت قابل تغییر است و به صورت کلی می توان گفت در این مورد، رفتارهای خیر و شایسته مانند توبه و دعا و نماز و صدقه و صله رحم و … تأثیر مثبت بر سرنوشت انسان دارد و رفتارهای شرّ و ناشایست مانند هر نوع گناه و دروغ و تهمت و بخل و قطع رحم و … تأثیر منفی بر آن دارد. در فرهنگ اسلامی، تغییر سرنوشت، “بداء” نامیده می شود. &l t;/P>

پرسش پنجم: آیا در صورتی که انسان در شب قدر و در ماه رمضان بخشیده نشود؛ تا سال بعد بخشیده نخواهد شد؟

پاسخ: این مطلب در برخی روایات آمده است که امام صادق(ع) فرمود:مَنْ لَمْ يُغْفَرْ لَهُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ لَمْ يُغْفَرْ لَهُ إِلَى قَابِلٍ إِلَّا أَنْ يَشْهَدَ عَرَفَةَ.” (الکافی، ج ، ص 66.) یعنی: کسی که در ماه رمضان آمرزیده نشود ، تا سال بعد بخشیده نمی شود مگر آنکه عرفه را دریابد و در آن روز توبه کند.

به نظر می رسد منظور امام علیه السلام تأکید بر چند نکته است:

1. ارزش و فضیلت ماه رمضان و آماده بودن شرایط و زمینه های پذیرش توبه و آمرزش گناهان.

2. اهمیت روز عرفه بعد از رمضان و وجود زمینه های بیشتر برای جلب مغفرت الهی.

3. سختی توبه در زمان های دیگر چون شرایط و زمینه ها کمتر آماده است.

در نتیجه، معنای روایت مذکور هرگز این نیست که توبه واقعی در اوقات دیگر پذیرفته نمی شود بلکه مقصود این است که بازگشت و توبه راستین مشکل است چون شرایط و فضای روحی و معنوی کمتر آماده است. بنا بر این هرگز نباید ناامید شد چون خدا
ی کریم ، همیشه مهربان و تواب و بخشنده است و او هر چه بخواهد؛ همان می شود.

www.abna.ir