آصفي، ترجمه: سيد حبيب الله طاهري
</SPAN& gt;22. داور قرار دادن قرآن
قرآن «بصاير» و «احكام» است. قرائت صحيح باعث مي‌گردد كه انسان از نورانيت آن بهره بگيرد و به وسيله‌ي آن قلب و عقلش را نوراني نمايد و با بهره‌مندي از دستورهاي قرآن رفتار و منش خود را اصلاح سازد.
قرائت نيكو و درست كلام الهي، براي صاحبش عزم و اراده‌ي عمل به كتاب خداوند را مي‌بخشد، كه در اين راه، نكوهش نگوهشگران در او تأثير نمي‌كند.
با درست خواندن قرآن است كه انسان قرآن را مقياس براي داوري قرار مي‌دهد و خود را در پيشگاه قرآن متّهم مي‌داند. هرگاه در خودش ميل مخالف قرآن ديد قرآن را معيار قرار مي‌دهد تا به وسيله آن عمل، فكر، عواطف، ارتباطات، عبادات، سخن و منش خود را بسنجد.
ارتباط اين امر به قرائت بسيار روشن است؛ زيرا قرائت درست كلام الهي بينش درستي را به انسان مي‌بخشد، عزم او را براي هدايت قرآن استوار مي‌سازد و وي را ملتزم به انجام دستورهاي قرآن مي‌كند.
امام صادق(ع) فرمود:
«قرآن خوانان سه دسته هستند: گروهي آن را وسيله درآمد از پادشاهان قرار مي‌دهند تا به وسيله آن بر مردم سرافرازي كنند و اين گروه اهل آتش‌اند.
گروهي الفاظ قرآن را حفظ مي‌كنند و مقررات و دستورهايش را از دست مي‌دهند. اينان نيز اهل آتش‌اند.
گروهي به صورت كامل زير پوشش قرآن قرار مي‌گيرند، به محكم قرآن عمل مي‌كنند و به متشابه آن ايمان دارند. واجباتي كه در قرآن آمده انجام مي‌دهند. حلال قرآن را حلال و حرام آن را حرام مي‌شمارند. اينها را خداوند از گمراهي‌ها و فتنه‌ها دور مي‌سازد، اينان بهشتيان‌اند و هركه را بخواهد شفاعت مي‌كنند.»
نتيجه‌ي تحكيم و داوري قرآن اين است كه انسان قرآن را معيار حق و باطل قرار مي‌دهد و آن را ميزان و مقياس تشخيص اشياء، اشخاص و گروه‌ها بداند. هرگاه امري بر او مشتبه گرديد از قرآن توضيح بخواهد، هرگاه افراط و كژي در خودش ديد به نصيحت قرآن گوش دهد و هرگاه ميل و رغبت به سوي چيزي داشت كه ميل و رغبت قرآن برخلاف آن است، خود را متهم سازد و قرآن را تصديق كند.
اميرالمؤمنين(ع) فرمود:
«و استنصحوه علي انفسكم و اتّهموا عليه آرائكم
و استغشوا فيه اهوائكم»(28)
و خويشتن را با قرآن انذار دهيد وراي و نظر خود را در برابر قرآن متهم كنيد و خواسته‌هاي خود را با قرآن نادرست بشماريد.
23. قرائت قرآن ايستاده در حال نماز
از بهترين مواقع قرائت قرآن ايستاده در حال نماز است. و اين بدان جهت است كه در نوافل شبانه ماه رمضان ختم كامل قرآن صورت مي‌گيرد.
هيچ توفيقي بالاتر از اين نيست كه تا يك دوره قرآن را در حالي كه ايستاده و نماز مي‌خواند ختم كند. دلپسندترين و زيبسنده‌ترين حالت آن است كه قاري قرآن به آيه سجده برسد و به سجده رود و سپس بايستد تا مصداق آيه شريفه باشد كه مي‌فرمايد:
«الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللّهَ قِيَاماً وَقُعُوداً وَعَلَي جُنُوبِهِمْ.» (آل‌عمران/191).
همانا كه خدا را در همه حال، ايستاده و نشسته و به پهلو آرميده ياد مي‌كنند.
علي(ع) فرمود:
«من قرأ القرآن وهو قائم في الصلاة كان له بكل حرف مأة حسنة و من قرأ و هو جالس في الصلاة فله بكل حرف خمسون حسنة و من قرأ في غير صلاة علي و ضوء فخمس و عشرون حسنه و من قرأ علي غير و ضوء فعشر حسنات و ماكان من القيام بالليل فهو افضل ل‍أنه أفرغ للقلب.»(29)
هر كه در حال نماز و ايستاده قرآن بخواند در مقابل هر حرف برايش صد عمل نيك جلب مي‌شود و هركه نشسته در حال نماز قرآن بخواند در مقابل هر حرف پنجاه كار نيك برايش حساب مي‌شود، هركه با وضو در حال غير نماز قرآن بخواند بيست و پنج عمل نيك برايش حساب مي‌شود و هركه بدون وضو قرآن بخواند ده عمل نيك برايش حساب مي‌گردد. اگر نماز در شب باشد فضيلت‌اش بيشتر است؛ زيرا قلب انسان از همه‌ي متعلقات جداست.
اين جمله اخير امام حكايت از خبره بودن، معرفت و آگاه
ي امام دارد. تحقيقاً قيام، وضو، نماز و شب از اسباب حضور قلب و تمركز و فارغ بودن آن براي ذكر، تلاوت و توجه به سوي خداست.
مرحوم شيخ كليني از امام حسين(ع) چنين روايت كرده است:
«هركه يك آيه قرآن را ايستاده در نمازش بخواند در برابر هر حرفي صد حسنه برايش نوشته شود و هرگاه در غير نماز بخواند در برابر حرفي ده حسنه نويسد و اگر قرآن را بشنود و گوش دهد خداوند به هر حرفي يك حسنه برايش نويسد و اگر قرآن را در شب ختم كند فرشته تا صبح بر او صلوات فرستد و اگر در روز ختم كند فرشته‌هاي نگهبان بر او صلوات فرستند تا شب شود و دعايش اجابت گردد و براي او بهتر است از آنچه ميان آسمان و زمين است.
گفتم اين براي كسي است كه همه قرآن را مي‌خواند، پس كسي كه همه قرآن را نمي‌خواند چه؟
فرمود: اي برادر بني‌اسد! خداوند بخشنده و كريم است آنچه مي‌تواند بخواند خداوند اين اجر را به او مي‌دهد.»(30)
24. قرائت قرآن در طول شب
در طي شب قلب انسان از هر وقت ديگر براي خداوند آزاد است. و قلب از بسياري از مشغوليت‌هاي كه بر آن جمع مي‌شود رهاست و بدان جهت قرائت قرآن در شب و در خفا بهتر در روح انسان تأثير مي‌گذارد.
نوف مي‌گويد:
«شبي را همراه علي(ع) صبح كردم آن حضرت تمام شب را نماز گزارد و پس از هر ساعتي بيرون مي‌رفت و به آسمان نگاه مي‌كرد و قرآن مي‌خواند.»(31)
ابن جوزي مي‌گويد:
«يكي از صالحان هر شب از خوف عذاب‌هاي الهي گريه و ناله سر مي‌داد، شبي مادرش به وي گفت: فرزندم با خودت مدارا كن و اين اندازه خودت را عذاب مده. وي گفت: در پيشگاه پروردگار توقفگاه‌هاي طولاني دارم. نمي‌دانم خداوند درباره‌ي من چگونه حكم مي‌كند؟
در زير سايه رحمت الهي‌ام يا منزلگاه بدي در انتظارم است. من از مشكلاتي در هراسم كه بعدش راحتي وجود ندارد، سرزنش و نكوهشي كه بخشش همراهش نيست.
شبي نزد او بودم، در طول شب بيدار بود و اين آيات شريفه را مي‌خواند:
«فوربّك لنساء لنّهم أجمعين عمّا كانوا يعملون.»(حجر/91 و 93)
پس سوگند به پروردگارت كه از همه آنان خواهم پرسيد، از آنچه انجام مي‌دادند.
او در تمام شب گريه مي‌كرد، مضطرب بود و غش مي‌كرد، هرچه مادرش صدا مي‌كرد جواب نمي‌داد. مادرش به او گفت نور ديده‌ام محل ملاقات كجاست؟ او با صداي ضعيف گفت: اگر مرا در عرص
ه‌ي قيامت نيافتي از مالك جهنّم بپرس، سپس آه و ناله سرداد و از دنيا رفت.»(32)
25. دعا هنگام تلاوت قرآن
در اينجا دعاهايي كه از پيشوايان دين به هنگام تلاوت رسيده است ذكر مي‌كنيم، قرائت اين دعاها در شناخت مسائلي كه آن بزرگواران به آن اهميت مي‌دادند و به آنها عنايت داشتند به ما كمك مي‌كند از جمله آن دعاها دعايي است از امام زين العابدين(ع) هنگام تلاوت قرآن به اين صورت:
«اللهم فكما جعلت قلوبنا له حملة و عرفتنا برحمتك شرفه و فضله فصلّ علي محمد و علي آله الخزّان له واجعلنا ممن يعترف بانّه من عندك، حتّي لايعارضنا الشك في تصديقه و لايختلجنا الزيغ عن قصد طريقه.
اللهم و كما نصبت به محمداً علماً للدلالة عليك و أنهجت بآله سبل الرضا اليك فصلّ علي محمد و آله و اجعل القرآن وسيلة لنا، إلي اشرف منازل الكرامة و سلّما نعرج به إلي محل السلامة و سببا تجري به النجاة في عرصة القيامة و ذريعة فقدّم بها علي نعيم دار المقامة.
اللهمّ صلّ علي محمد و آله، و أحطط بالقرآن عنا ثقل الاوزار، وهب لنا حسن شمائل الابرار، واقف بنا آثار الذين قاموا لك به أناء الليل و اطراف النهار حتي تطهرنا من كل دنس بتطهير و تقفوا بنا آثار الذين استضاءوا بنوره و لم يلهم ال‍أمل عن العمل، فيقتعهم بخدع غروره.
اللهمّ صل علي محمد و آله و اجعل القرآن لنا في ظلم الليالي مؤنساً و من نزغات الشيطان و خطرات الوساوس حارساً و لاقدامنا عن نقلها إلي المعاصي حاسباً و ل‍أسنتا عن الخوض في الباطل من غير ما آفة مخرسا و لجوارحنا عن اقتراف الاثام زاجراً و لما طوت الغفلة عنّا من تصفح الاعتبار ناشراً حتي توصل إلي قلوبنا فهم عجائبه، و زاجر امثاله التي ضعفت الجبال الرواسي علي صلابتها عن احتماله.
اللهم صل علي محمد و آله و أدم بالقرآن صلاح ظاهرنا و احجب به خطرات الوساوس عن صحة ضمايرنا و أغسل به درن قلوبنا و علائق أوزارنا و اجمع به منتشر أمورنا و أروبه في موقف العرض عليك ظمأ هو اجرنا و اكسنا به حلل ال‍أمان يوم الفزع ال‍أكبر في نشورنا.
اللهمّ صلّ علي محمد و آله و أجبر بالقرآن خلّتنا من عدم الإملاق و سق إلينا به رغد العيش و خصب سعة الارزاق و جنّبنا به الضرائب المذمومة و مداني ال‍أخلاق، و ا عصمنا به من هوة الكفر و دواعي النفاق، حتي يكون لذا في القيامة إلي رضوانك و جنانك قاعداً، و لنا في الدنيا عن سخطك و تعدي حدودك زائداً و لما عندك بتحليل حلاله و تحريم حرامه شاهداً.»(33)
خدايا همانگونه كه دل‌هاي ما را نگهدارندگان قرآن قراردادي و به رحمت خودت بزرگي و برتري آن را به ما شناساندي، پس بر محمد(ص) كه با آن مردم را پند داد و بر آل او كه نگهداران آن است درود فرست و ما را از كساني قرار ده كه اعتراف دارند قرآن از جانب توست تا در باور نمودن آن شك و دو دلي به ما روي نياورد. و لغزشي ما را از راه راست باز نداشته و جدا نسازد.
خداوندا و همچنان‌كه به وسيله‌ي قرآن محمد(ص) را براي شناسايي و بي‌همتايي خويش نشانه قراردادي و با خاندان او راه‌هاي رضا و خشنودي به سوي خود را آشكار ساختي، پس بر محمد و آل محمد درود بفرست، و قرآن را براي ما دستاويز رسيدن به گرامي‌ترين منزل‌هاي ارجمند قرار ده و نردباني كه براي رسيدن به بهشت بر آن بالا رويم. و سببي كه با آن از عذاب و كيفر در عرصه قيامت
رهايي يابيم و وسيله‌ي كه با آن بر نعمت فراوان براي قيامت دست يابيم.
خداوندا بر محمد و خاندان او درود بفرست، و به وسيله‌ي قرآن بار سنگيني گناهان را از ما دور كن و عادات نيكويي نيكوكاران را به ما ببخش و ما را پيروكساني قرار ده كه در ساعات شب و روز در خواندن و عمل به قرآن كوشش مي‌كردند. و ما را به وسيله آن از هر گناهي پاك بدار و ما را پيروي كساني قرار ده كه از روشنايي قرآن نور گرفتند. و آرزوهاي طولاني آنان را از بندگي باز نداشت.
خداوندا بر محمد و آل او درود بفرست و قرآن را در تاريكي‌هاي شب مونس و آشنايي ما و از خطرات و وسوسه‌‌هاي شيطان نگهبان و از گناهان بازدارنده و منع كننده‌ي زبان و بدن ما از گناهان قرار ده. و براي عبرت گرفتن كه غفلت و فراموشي آن را درهم پيچيده گشاينده گردد تا قلوب شگفتي‌هاي آن را درك كند و مثل‌هاي كه منع كننده گناهان است بفهمد كه كوه‌هاي استوار از زير بار رفتن آن ناتوانند.
خداوندا بر محمد و خاندان او درود بفرست&
nbsp; و به وسيله قرآن ظاهر ما را اصلاح كن، و روح ما را از انديشه‌هاي ناصواب سالم بدار. غفلت و ناداني را از قلب ما دور كن و به حق قرآن تشنگي ما را در روز قيامت بر طرف ساز. در روز قيامت خانه‌هاي امان را به تن ما بپوشان.
خداوندا بر محمد و خاندان او درود بفرست به وسيله ما قرآن فقر و نيازمندي ما را برطرف بفرما و گشايش در روزي و فراخي در زندگي را براي ما فراهم گردان و ما را از عادات نكوهيده و اخلاق پست دور نما و ما را از سقوط در كفر و انگيزه‌هاي نفاق دور نگاهدار تا در روز رستاخيز قرآن ما را به سوي خوشنودي بهشت تو راهنما باشد. و در دنيا ما را از خشم و تجاوز از احكام تو حفظ نمايد و گواهي دهنده‌ي حلال دانستن حلال تو و حرام دانستن حرام تو باشد.
اميرالمؤمنين(ع) هنگامي كه قرآن را ختم مي‌كرد مي‌خواند:
«اللهم اشرح بالقرآن صدري، و استعمل بالقرآن بدني و نوّر بالقرآن بصري و اطلق بالقرآن لساني و اعنّي عليه ما ابقيتني فانّه لاحول و لاقوة
إلاّ بك.»(34)
خداوندا دلم را پذيراي قرآن كن و بدنم را با قرآن به كارگير و ديده‌ام را با قرآن نوراني فرما و زبانم را با قرآن گويا نما و مادامي كه مرا زنده نگه داشته‌اي كمك كن كه با آن مأنوس باشم؛ زيرا هيچ قدرت و تواني جز از ناحيه تو وجود ندارد.
دعايي كه امام صادق(ع) بعد از ختم قرآن مي‌كرد از اين قرار است:
«اللهمّ إنّي قد قرأت ما قضيت من كتابك الذي انزلت به علي نبيك الصادق(ع) فلك الحمد ربّنا، اللهم أجعلني ممن يحلّ حلاله و يحرّم حرامه، يؤمن بمحكمة و متشابهه، و اجعله لي أنسا في قبري، و أنسا في حشري، و اجعلني ممن ترقيه بكلّ آية قرأها درجة في اعلي عليين.»(35)
بارالها آنچه دستور داده بودي از كتابت را خواندم؛ كتابي كه بر پيامبر راستگويت فرو فرستادي. پروردگارا تو را ستايش مي‌كنم، خداوندا من را از كساني قرار بده كه حلالت را حلال و حرامت را حرام مي‌دانند در محكم و متشابه كتابت ايمان دارند. قرآن را در قبر و قيامت همراه و مونسم گردان و مرا از كساني شمار كه با خواندن هر آيه بالا مي‌روند و به بالاترين درجه مي‌رسند.
خاموش ماندن و ادب شنيدن قرآن
از كليدهاي بهره‌مندي از قرآن مجيد سكوت و گوش دادن هنگام تلاوت قرآن است، سكوت و گوش دادن، احترام و بزرگ شمردن قرآن است.
خداوند متعال مي‌فرمايد:
«وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ.» (اعراف/204)
هنگامي كه قرآن خوانده شود، گوش فرا دهيد و خاموش باشيد؛ شايد مشمول رحمت خدا شويد.
اميرالمؤمنين علي(ع) فرمود:
«من استمع قارئاً يقرأها (أي سورة الحمد) كان له قدر ثلث ما للقاريء فليستكثر أحدكم من هذا الخير المعروض له، فأنه غنيمة فلاتذهبن أوانه فتبقي في قلوبكم حسرة.»(36)
كسي كه به قرائت سوره‌ي حمد گوش دهد يك سوم ثواب قاري را نصيب شده است، و از اين خير كه براي شما عرضه شده است بيشتر بهره بريد كه غنيمت براي شماست. مبادا فرصت را از دست دهيد تا حسرت آن بر شما باقي باشد.
و از امام صادق(ع) روايت شده كه فرمود:
«من سمع حرفاً من كتاب الله من غير قرائة كتب الله له حسنة و محا عنه سيئة و رفع له درجة.»(37)
هركه يك حرف از كتاب خدا را ـ بدون آنكه بخواند ـ گوش دهد يك حسنه براي او نوشته مي‌شود، و يك گناه از او كم مي‌شود و يك درجه بالا مي‌رود.
از برخي از روايات وجوب سكوت هنگام تلاوت قرآن استفاده مي‌گردد، همان گونه كه آيه مباركه:
«وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ</SPAN&g t;.» (اعراف/204) ظهور در وجوب دارد.
از امام صادق(ع) چنين روايتي نقل شده است:
«يجب الانصات للقرآن في الصلاة و غيرها و اذا قرأ عندك القرآن وجب عليك الانصات و الاستماع.»(38)
واجب است سكوت هنگام تلاوت قرآن در نماز وغير نماز، و هنگامي كه نزد تو قرآن تلاوت گردد واجب است سكوت و گوش دادن به آن.
پی نوشت:
27. خصال الصدوق، 1/70.
28. في رحاب القرآن، 1/133-134.
29. المحجة البيضاء، 2/614.
30. الكافي، 2/611.
31. الخصال للصدوق، 337.
32. التبصرة، لابن الجوزي، 1/29.
33. السحيفة السجادية، الدعاء42.
34. مصباح المجتهد كما في البحار الانوار، 92، 209.
35. الاختصاص، 241.
36. تفسير الامام العسكري، عنه في المستدرك، 1/293.
37. مستدرك الوسائل، 1/295.
38. بحار الانوار، 92/220.
www.faslnamekothar.com
صفحه اصلی – موسسه قرآن و نهج البلاغه
کانال جامع دو نور در ایتا:
https://eitaa.com/twonoor
کانال جامع دو نور در تلگرام:
https://t.me/twonoor
