آصفی، ترجمه: سید حبیب الله طاهری
</SPAN& gt;22. داور قرار دادن قرآن
قرآن «بصایر» و «احکام» است. قرائت صحیح باعث می‌گردد که انسان از نورانیت آن بهره بگیرد و به وسیله‌ی آن قلب و عقلش را نورانی نماید و با بهره‌مندی از دستورهای قرآن رفتار و منش خود را اصلاح سازد.
قرائت نیکو و درست کلام الهی، برای صاحبش عزم و اراده‌ی عمل به کتاب خداوند را می‌بخشد، که در این راه، نکوهش نگوهشگران در او تأثیر نمی‌کند.
با درست خواندن قرآن است که انسان قرآن را مقیاس برای داوری قرار می‌دهد و خود را در پیشگاه قرآن متّهم می‌داند. هرگاه در خودش میل مخالف قرآن دید قرآن را معیار قرار می‌دهد تا به وسیله آن عمل، فکر، عواطف، ارتباطات، عبادات، سخن و منش خود را بسنجد.
ارتباط این امر به قرائت بسیار روشن است؛ زیرا قرائت درست کلام الهی بینش درستی را به انسان می‌بخشد، عزم او را برای هدایت قرآن استوار می‌سازد و وی را ملتزم به انجام دستورهای قرآن می‌کند.
امام صادق(ع) فرمود:
«قرآن خوانان سه دسته هستند: گروهی آن را وسیله درآمد از پادشاهان قرار می‌دهند تا به وسیله آن بر مردم سرافرازی کنند و این گروه اهل آتش‌اند.
گروهی الفاظ قرآن را حفظ می‌کنند و مقررات و دستورهایش را از دست می‌دهند. اینان نیز اهل آتش‌اند.
گروهی به صورت کامل زیر پوشش قرآن قرار می‌گیرند، به محکم قرآن عمل می‌کنند و به متشابه آن ایمان دارند. واجباتی که در قرآن آمده انجام می‌دهند. حلال قرآن را حلال و حرام آن را حرام می‌شمارند. اینها را خداوند از گمراهی‌ها و فتنه‌ها دور می‌سازد، اینان بهشتیان‌اند و هرکه را بخواهد شفاعت می‌کنند.»
نتیجه‌ی تحکیم و داوری قرآن این است که انسان قرآن را معیار حق و باطل قرار می‌دهد و آن را میزان و مقیاس تشخیص اشیاء، اشخاص و گروه‌ها بداند. هرگاه امری بر او مشتبه گردید از قرآن توضیح بخواهد، هرگاه افراط و کژی در خودش دید به نصیحت قرآن گوش دهد و هرگاه میل و رغبت به سوی چیزی داشت که میل و رغبت قرآن برخلاف آن است، خود را متهم سازد و قرآن را تصدیق کند.
امیرالمؤمنین(ع) فرمود:
«و استنصحوه علی انفسکم و اتّهموا علیه آرائکم
و استغشوا فیه اهوائکم»(۲۸)
و خویشتن را با قرآن انذار دهید ورای و نظر خود را در برابر قرآن متهم کنید و خواسته‌های خود را با قرآن نادرست بشمارید.
23. قرائت قرآن ایستاده در حال نماز
از بهترین مواقع قرائت قرآن ایستاده در حال نماز است. و این بدان جهت است که در نوافل شبانه ماه رمضان ختم کامل قرآن صورت می‌گیرد.
هیچ توفیقی بالاتر از این نیست که تا یک دوره قرآن را در حالی که ایستاده و نماز می‌خواند ختم کند. دلپسندترین و زیبسنده‌ترین حالت آن است که قاری قرآن به آیه سجده برسد و به سجده رود و سپس بایستد تا مصداق آیه شریفه باشد که می‌فرماید:
«الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللّهَ قِیَاماً وَقُعُوداً وَعَلَی جُنُوبِهِمْ.» (آل‌عمران/۱۹۱).
همانا که خدا را در همه حال، ایستاده و نشسته و به پهلو آرمیده یاد می‌کنند.
علی(ع) فرمود:
«من قرأ القرآن وهو قائم فی الصلاه کان له بکل حرف مأه حسنه و من قرأ و هو جالس فی الصلاه فله بکل حرف خمسون حسنه و من قرأ فی غیر صلاه علی و ضوء فخمس و عشرون حسنه و من قرأ علی غیر و ضوء فعشر حسنات و ماکان من القیام باللیل فهو افضل ل‍أنه أفرغ للقلب.»(۲۹)
هر که در حال نماز و ایستاده قرآن بخواند در مقابل هر حرف برایش صد عمل نیک جلب می‌شود و هرکه نشسته در حال نماز قرآن بخواند در مقابل هر حرف پنجاه کار نیک برایش حساب می‌شود، هرکه با وضو در حال غیر نماز قرآن بخواند بیست و پنج عمل نیک برایش حساب می‌شود و هرکه بدون وضو قرآن بخواند ده عمل نیک برایش حساب می‌گردد. اگر نماز در شب باشد فضیلت‌اش بیشتر است؛ زیرا قلب انسان از همه‌ی متعلقات جداست.
این جمله اخیر امام حکایت از خبره بودن، معرفت و آگاه
ی امام دارد. تحقیقاً قیام، وضو، نماز و شب از اسباب حضور قلب و تمرکز و فارغ بودن آن برای ذکر، تلاوت و توجه به سوی خداست.
مرحوم شیخ کلینی از امام حسین(ع) چنین روایت کرده است:
«هرکه یک آیه قرآن را ایستاده در نمازش بخواند در برابر هر حرفی صد حسنه برایش نوشته شود و هرگاه در غیر نماز بخواند در برابر حرفی ده حسنه نویسد و اگر قرآن را بشنود و گوش دهد خداوند به هر حرفی یک حسنه برایش نویسد و اگر قرآن را در شب ختم کند فرشته تا صبح بر او صلوات فرستد و اگر در روز ختم کند فرشته‌های نگهبان بر او صلوات فرستند تا شب شود و دعایش اجابت گردد و برای او بهتر است از آنچه میان آسمان و زمین است.
گفتم این برای کسی است که همه قرآن را می‌خواند، پس کسی که همه قرآن را نمی‌خواند چه؟
فرمود: ای برادر بنی‌اسد! خداوند بخشنده و کریم است آنچه می‌تواند بخواند خداوند این اجر را به او می‌دهد.»(۳۰)
24. قرائت قرآن در طول شب
در طی شب قلب انسان از هر وقت دیگر برای خداوند آزاد است. و قلب از بسیاری از مشغولیت‌های که بر آن جمع می‌شود رهاست و بدان جهت قرائت قرآن در شب و در خفا بهتر در روح انسان تأثیر می‌گذارد.
نوف می‌گوید:
«شبی را همراه علی(ع) صبح کردم آن حضرت تمام شب را نماز گزارد و پس از هر ساعتی بیرون می‌رفت و به آسمان نگاه می‌کرد و قرآن می‌خواند.»(۳۱)
ابن جوزی می‌گوید:
«یکی از صالحان هر شب از خوف عذاب‌های الهی گریه و ناله سر می‌داد، شبی مادرش به وی گفت: فرزندم با خودت مدارا کن و این اندازه خودت را عذاب مده. وی گفت: در پیشگاه پروردگار توقفگاه‌های طولانی دارم. نمی‌دانم خداوند درباره‌ی من چگونه حکم می‌کند؟
در زیر سایه رحمت الهی‌ام یا منزلگاه بدی در انتظارم است. من از مشکلاتی در هراسم که بعدش راحتی وجود ندارد، سرزنش و نکوهشی که بخشش همراهش نیست.
شبی نزد او بودم، در طول شب بیدار بود و این آیات شریفه را می‌خواند:
«فوربّک لنساء لنّهم أجمعین عمّا کانوا یعملون.»(حجر/۹۱ و ۹۳)
پس سوگند به پروردگارت که از همه آنان خواهم پرسید، از آنچه انجام می‌دادند.
او در تمام شب گریه می‌کرد، مضطرب بود و غش می‌کرد، هرچه مادرش صدا می‌کرد جواب نمی‌داد. مادرش به او گفت نور دیده‌ام محل ملاقات کجاست؟ او با صدای ضعیف گفت: اگر مرا در عرص
ه‌ی قیامت نیافتی از مالک جهنّم بپرس، سپس آه و ناله سرداد و از دنیا رفت.»(۳۲)
25. دعا هنگام تلاوت قرآن
در اینجا دعاهایی که از پیشوایان دین به هنگام تلاوت رسیده است ذکر می‌کنیم، قرائت این دعاها در شناخت مسائلی که آن بزرگواران به آن اهمیت می‌دادند و به آنها عنایت داشتند به ما کمک می‌کند از جمله آن دعاها دعایی است از امام زین العابدین(ع) هنگام تلاوت قرآن به این صورت:
«اللهم فکما جعلت قلوبنا له حمله و عرفتنا برحمتک شرفه و فضله فصلّ علی محمد و علی آله الخزّان له واجعلنا ممن یعترف بانّه من عندک، حتّی لایعارضنا الشک فی تصدیقه و لایختلجنا الزیغ عن قصد طریقه.
اللهم و کما نصبت به محمداً علماً للدلاله علیک و أنهجت بآله سبل الرضا الیک فصلّ علی محمد و آله و اجعل القرآن وسیله لنا، إلی اشرف منازل الکرامه و سلّما نعرج به إلی محل السلامه و سببا تجری به النجاه فی عرصه القیامه و ذریعه فقدّم بها علی نعیم دار المقامه.
اللهمّ صلّ علی محمد و آله، و أحطط بالقرآن عنا ثقل الاوزار، وهب لنا حسن شمائل الابرار، واقف بنا آثار الذین قاموا لک به أناء اللیل و اطراف النهار حتی تطهرنا من کل دنس بتطهیر و تقفوا بنا آثار الذین استضاءوا بنوره و لم یلهم ال‍أمل عن العمل، فیقتعهم بخدع غروره.
اللهمّ صل علی محمد و آله و اجعل القرآن لنا فی ظلم اللیالی مؤنساً و من نزغات الشیطان و خطرات الوساوس حارساً و لاقدامنا عن نقلها إلی المعاصی حاسباً و ل‍أسنتا عن الخوض فی الباطل من غیر ما آفه مخرسا و لجوارحنا عن اقتراف الاثام زاجراً و لما طوت الغفله عنّا من تصفح الاعتبار ناشراً حتی توصل إلی قلوبنا فهم عجائبه، و زاجر امثاله التی ضعفت الجبال الرواسی علی صلابتها عن احتماله.
اللهم صل علی محمد و آله و أدم بالقرآن صلاح ظاهرنا و احجب به خطرات الوساوس عن صحه ضمایرنا و أغسل به درن قلوبنا و علائق أوزارنا و اجمع به منتشر أمورنا و أروبه فی موقف العرض علیک ظمأ هو اجرنا و اکسنا به حلل ال‍أمان یوم الفزع ال‍أکبر فی نشورنا.
اللهمّ صلّ علی محمد و آله و أجبر بالقرآن خلّتنا من عدم الإملاق و سق إلینا به رغد العیش و خصب سعه الارزاق و جنّبنا به الضرائب المذمومه و مدانی ال‍أخلاق، و ا عصمنا به من هوه الکفر و دواعی النفاق، حتی یکون لذا فی القیامه إلی رضوانک و جنانک قاعداً، و لنا فی الدنیا عن سخطک و تعدی حدودک زائداً و لما عندک بتحلیل حلاله و تحریم حرامه شاهداً.»(۳۳)
خدایا همانگونه که دل‌های ما را نگهدارندگان قرآن قراردادی و به رحمت خودت بزرگی و برتری آن را به ما شناساندی، پس بر محمد(ص) که با آن مردم را پند داد و بر آل او که نگهداران آن است درود فرست و ما را از کسانی قرار ده که اعتراف دارند قرآن از جانب توست تا در باور نمودن آن شک و دو دلی به ما روی نیاورد. و لغزشی ما را از راه راست باز نداشته و جدا نسازد.
خداوندا و همچنان‌که به وسیله‌ی قرآن محمد(ص) را برای شناسایی و بی‌همتایی خویش نشانه قراردادی و با خاندان او راه‌های رضا و خشنودی به سوی خود را آشکار ساختی، پس بر محمد و آل محمد درود بفرست، و قرآن را برای ما دستاویز رسیدن به گرامی‌ترین منزل‌های ارجمند قرار ده و نردبانی که برای رسیدن به بهشت بر آن بالا رویم. و سببی که با آن از عذاب و کیفر در عرصه قیامت
رهایی یابیم و وسیله‌ی که با آن بر نعمت فراوان برای قیامت دست یابیم.
خداوندا بر محمد و خاندان او درود بفرست، و به وسیله‌ی قرآن بار سنگینی گناهان را از ما دور کن و عادات نیکویی نیکوکاران را به ما ببخش و ما را پیروکسانی قرار ده که در ساعات شب و روز در خواندن و عمل به قرآن کوشش می‌کردند. و ما را به وسیله آن از هر گناهی پاک بدار و ما را پیروی کسانی قرار ده که از روشنایی قرآن نور گرفتند. و آرزوهای طولانی آنان را از بندگی باز نداشت.
خداوندا بر محمد و آل او درود بفرست و قرآن را در تاریکی‌های شب مونس و آشنایی ما و از خطرات و وسوسه‌‌های شیطان نگهبان و از گناهان بازدارنده و منع کننده‌ی زبان و بدن ما از گناهان قرار ده. و برای عبرت گرفتن که غفلت و فراموشی آن را درهم پیچیده گشاینده گردد تا قلوب شگفتی‌های آن را درک کند و مثل‌های که منع کننده گناهان است بفهمد که کوه‌های استوار از زیر بار رفتن آن ناتوانند.
خداوندا بر محمد و خاندان او درود بفرست&
nbsp; و به وسیله قرآن ظاهر ما را اصلاح کن، و روح ما را از اندیشه‌های ناصواب سالم بدار. غفلت و نادانی را از قلب ما دور کن و به حق قرآن تشنگی ما را در روز قیامت بر طرف ساز. در روز قیامت خانه‌های امان را به تن ما بپوشان.
خداوندا بر محمد و خاندان او درود بفرست به وسیله ما قرآن فقر و نیازمندی ما را برطرف بفرما و گشایش در روزی و فراخی در زندگی را برای ما فراهم گردان و ما را از عادات نکوهیده و اخلاق پست دور نما و ما را از سقوط در کفر و انگیزه‌های نفاق دور نگاهدار تا در روز رستاخیز قرآن ما را به سوی خوشنودی بهشت تو راهنما باشد. و در دنیا ما را از خشم و تجاوز از احکام تو حفظ نماید و گواهی دهنده‌ی حلال دانستن حلال تو و حرام دانستن حرام تو باشد.
امیرالمؤمنین(ع) هنگامی که قرآن را ختم می‌کرد می‌خواند:
«اللهم اشرح بالقرآن صدری، و استعمل بالقرآن بدنی و نوّر بالقرآن بصری و اطلق بالقرآن لسانی و اعنّی علیه ما ابقیتنی فانّه لاحول و لاقوه
إلاّ بک.»(۳۴)
خداوندا دلم را پذیرای قرآن کن و بدنم را با قرآن به کارگیر و دیده‌ام را با قرآن نورانی فرما و زبانم را با قرآن گویا نما و مادامی که مرا زنده نگه داشته‌ای کمک کن که با آن مأنوس باشم؛ زیرا هیچ قدرت و توانی جز از ناحیه تو وجود ندارد.
دعایی که امام صادق(ع) بعد از ختم قرآن می‌کرد از این قرار است:
«اللهمّ إنّی قد قرأت ما قضیت من کتابک الذی انزلت به علی نبیک الصادق(ع) فلک الحمد ربّنا، اللهم أجعلنی ممن یحلّ حلاله و یحرّم حرامه، یؤمن بمحکمه و متشابهه، و اجعله لی أنسا فی قبری، و أنسا فی حشری، و اجعلنی ممن ترقیه بکلّ آیه قرأها درجه فی اعلی علیین.»(۳۵)
بارالها آنچه دستور داده بودی از کتابت را خواندم؛ کتابی که بر پیامبر راستگویت فرو فرستادی. پروردگارا تو را ستایش می‌کنم، خداوندا من را از کسانی قرار بده که حلالت را حلال و حرامت را حرام می‌دانند در محکم و متشابه کتابت ایمان دارند. قرآن را در قبر و قیامت همراه و مونسم گردان و مرا از کسانی شمار که با خواندن هر آیه بالا می‌روند و به بالاترین درجه می‌رسند.
خاموش ماندن و ادب شنیدن قرآن
از کلیدهای بهره‌مندی از قرآن مجید سکوت و گوش دادن هنگام تلاوت قرآن است، سکوت و گوش دادن، احترام و بزرگ شمردن قرآن است.
خداوند متعال می‌فرماید:
«وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ.» (اعراف/۲۰۴)
هنگامی که قرآن خوانده شود، گوش فرا دهید و خاموش باشید؛ شاید مشمول رحمت خدا شوید.
امیرالمؤمنین علی(ع) فرمود:
«من استمع قارئاً یقرأها (أی سوره الحمد) کان له قدر ثلث ما للقاریء فلیستکثر أحدکم من هذا الخیر المعروض له، فأنه غنیمه فلاتذهبن أوانه فتبقی فی قلوبکم حسره.»(۳۶)
کسی که به قرائت سوره‌ی حمد گوش دهد یک سوم ثواب قاری را نصیب شده است، و از این خیر که برای شما عرضه شده است بیشتر بهره برید که غنیمت برای شماست. مبادا فرصت را از دست دهید تا حسرت آن بر شما باقی باشد.
و از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود:
«من سمع حرفاً من کتاب الله من غیر قرائه کتب الله له حسنه و محا عنه سیئه و رفع له درجه.»(۳۷)
هرکه یک حرف از کتاب خدا را ـ بدون آنکه بخواند ـ گوش دهد یک حسنه برای او نوشته می‌شود، و یک گناه از او کم می‌شود و یک درجه بالا می‌رود.
از برخی از روایات وجوب سکوت هنگام تلاوت قرآن استفاده می‌گردد، همان گونه که آیه مبارکه:
«وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ</SPAN&g t;.» (اعراف/۲۰۴) ظهور در وجوب دارد.
از امام صادق(ع) چنین روایتی نقل شده است:
«یجب الانصات للقرآن فی الصلاه و غیرها و اذا قرأ عندک القرآن وجب علیک الانصات و الاستماع.»(۳۸)
واجب است سکوت هنگام تلاوت قرآن در نماز وغیر نماز، و هنگامی که نزد تو قرآن تلاوت گردد واجب است سکوت و گوش دادن به آن.
پی نوشت:
27. خصال الصدوق، ۱/۷۰.
28. فی رحاب القرآن، ۱/۱۳۳-۱۳۴.
29. المحجه البیضاء، ۲/۶۱۴.
30. الکافی، ۲/۶۱۱.
31. الخصال للصدوق، ۳۳۷.
32. التبصره، لابن الجوزی، ۱/۲۹.
33. السحیفه السجادیه، الدعاء۴۲.
34. مصباح المجتهد کما فی البحار الانوار، ۹۲، ۲۰۹.
35. الاختصاص، ۲۴۱.
36. تفسیر الامام العسکری، عنه فی المستدرک، ۱/۲۹۳.
37. مستدرک الوسائل، ۱/۲۹۵.
38. بحار الانوار، ۹۲/۲۲۰.
www.faslnamekothar.com
صفحه اصلی – موسسه قرآن و نهج البلاغه
کانال جامع دو نور در ایتا:
https://eitaa.com/twonoor
کانال جامع دو نور در تلگرام:
https://t.me/twonoor
