گفتگویی پیرامون دعا و احتمال وقوع بلایای طبیعیبا توجّه به نگرانی هایی كه برخی از علما درباره احتمال وقوع بلایای طبیعی مطرح كرده اند و پرسش هایی كه مردم در این باره دارند، گذشته از اینكه آیا این احتمال به وقوع خواهد پیوست یا خیر، بر اساس آموزه های دینی و شیعی، چه توصیه هایی در این شرایط برای مؤمنان می فرمایید؟
نه تنها در شرایط فعلی كه احتمال حوادث غیر مترقبه و پیش بینی نشده یا همان بلایای طبیعی مطرح است، بلكه در هر شرایطی انسان باید حالت تضرّع و التجا به خداوند و ائمه علیهم السلام و به ویژه امام زمان (عج) را داشته باشد. بله، به طور كلّی زلزله خواهد آمد، امّا چه وقت؟ كجا؟ و چه جور؟ (با چه درجه و چه ریشتری؟) این مسئله قابل پیش گویی قطعی نیست. این عالم، مالك، صاحب و ولیّ ای دارد كه «ربّانی آیات» اوست. بنابراین نباید نگران و مضطرب باشیم كه حوادثی در پیش است؛ حوادث همیشه در پیش است.
گفتگویی پیرامون دعا و احتمال وقوع بلایای طبیعی
امّا اینكه چه كنیم كه از این حوادث به دور باشیم؛ طبعاً توسّلات و ادعیه مؤثّر است. در روایات ما آمده است: «الدّعاء یردّ القضاء ولو اُبرم إبراما1؛ دعا سرنوشت را تغییر می دهد، هر چند محكم شده باشد»، «الدّعاء مخّ العباده؛ دعا،2 مغز عبادت است»،3 «الدّعاء تُرس المؤمن؛4 دعا سپر مؤمن است»
گفتگویی پیرامون دعا و احتمال وقوع بلایای طبیعی
خداوند در آیات قرآن می فرماید: «ما یعبأ بكم ربّی لولا دعاؤكم؛5 اگر دعای شما نباشد، پروردگار هم هیچ اعتنایی به شما نمی كند. »
دعا بسیار خوب و نسبت به آن تأكید شده است. امّا اینكه فكر كنیم كار ما فقط دعاست و گوشه خانه بنشینیم هم درست نیست.
اگر ما چنین احتمالی را می دهیم باید سعی كنیم كه به گونه ای بنا بسازیم كه دور از حوادث و تلفات قرار بگیریم. سعی كنیم كنار گسل یا روی گسل نباشد و اگر هست، بناها را محكم بسازیم. یكی از مواردی كه مصداق این فرموده امیرالمؤمنین (ع) است: «كن لدنیاك كأنّك تعیش أبدأً6 و . . . برای دنیای خودت چنان عمل كن كه گویی برای همیشه زنده خواهی ماند و برای آخرتت چنان عمل كن كه گویی فردا خواهی مرد. » همین محكم كاری در ساخت و ساز است، امّا در مجموع، دعا لازم است و فراموش نكنیم كه دعا نیز یكی از «مقدّرات» است؛ یعنی اگر شب جمعه ای آمد و انسان دعایی كرد، عرفه ای بود و دعایی كرد، شب قدری توفیق یافت و دعا كرد خداوند به او عطای ویژه می فرماید، در غیر این صورت، میزان بهره مندی او همان بهره مندی عموم انسان هاست.
گفتگویی پیرامون دعا و احتمال وقوع بلایای طبیعی
بیان عوامانه اش چنین است كه مثلاً، پذیرایی عمومی از میهمان همین چای و شیرینی و میوه است، امّا میزبان می گوید، اگر ناهار هم طلب كرد، به او بدهید. حال در سفره زمینی نیز، چه دشمن، چه دوست از نعمت های عمومی خداوند بهره مند می شود، امّا خداوند اراده فرموده است كه، اگر كسی نیمه شبی دستی برآورد و دعایی كرد به او عطا می نماید. بنابراین خود دعا هم یكی از مقدّرات است.
یعنی اگر فرد نخواهد، به او عطا نمی شود؟ مثلاً در موضوع گفت وگوی ما، اگر از خداوند طلب امان و پناه از بلا نكند، بهره ای نمی گیرد؟
گفتگویی پیرامون دعا و احتمال وقوع بلایای طبیعی
بله، در صورتی كه طلب كند، آن هم با شرایط ویژه استجابت دعا به درگاه خدا رود، چون خود دعا هم شرایطی دارد. حتّی در شرایطی برخی از اعمال ما دعا را حبس می كند. در دعای شریف كمیل می خوانیم: «اللهّم اغفرلی الذّنوب الّتی تحبس الدّعاء؛7 خدایا گناهانی را كه من مرتكب شده ام و دعا را حبس می كند، بیامرز. » از امام سجّاد (ع) پرسیدند:
یابن رسول الله اینها چه گناهانی است كه موجب حبس دعا می شود؟ فرمود: «اوّل كسی كه كینه برادر مسلمانش را در دل داشته باشد، دعایش مستجاب نمی شود» پس اوّل باید برود دلش را پاك نماید و بعد خدا را بخواند والّا با این كیفیت هرچه خدا را بخواند، دعایش اصلاً بالا نمی رود و مستجاب نمی شود. در تعقیبات نماز ظهر هم می خوانیم: «خدایا به تو پناه می برم از دعایی كه شنیده نمی شود. »
گفتگویی پیرامون دعا و احتمال وقوع بلایای طبیعی
امام سجّاد(ع) در ادامه فرمودند: «دوم، كسی كه با همسر بداخلاق و تندخو باشد، دعایش مستجاب نمی شود. » یا اینكه فرمودند: «كسی كه بد زبان است، دعایش مستجاب نمی شود. » اینها مواردی است كه مانع استجابت دعا می شود.
گفتگویی پیرامون دعا و احتمال وقوع بلایای طبیعی
البتّه چنانچه با رعایت همه شرایط دعا كردیم ولی مستجاب نشد، صلاح و منفعت بلند مدّت ما در آن بوده است.
در دعای افتتاح می خوانیم: «شاید آنچه از دست من بازداشته شده است [آن را به دست نیاوردم] برای من بهتر [از آنچه كه طلب می كردم] است زیرا تو سرانجام و پایان امور را می دانی. »
امیرالمؤمنین (ع) در حسّاس ترین لحظات زندگیشان كه در حال ارتحال از این دنیا بودند، چشم های مبارك خود را گشودند و به حسنین (ع) فرمودند: «شما دو نفر را و هر كس را كه وصیّتم به او برسد سفارش می كنم كه. . . امر به معروف و نهی از منكر را ترك نكنید زیرا موجب می شود افراد شرور بر شما مسلّط گردند، آنگاه خوبان شما هم كه دعا كنند، مستجاب نمی شود. »
گفتگویی پیرامون دعا و احتمال وقوع بلایای طبیعی
بعضی این طور می گویند كه دعا در این موارد چه ضرورتی دارد؟ اگر مقدّر باشد، می میریم و اگر نباشد، زنده می مانیم؟ شما چه می فرمایید؟
البتّه همه عالم سرنوشتی دارد و ما منكر آن سرنوشت نیستیم. حضرت علی (ع) از كنار دیوار خمیده ای كه احتمال می رفت فرو بریزد، به كناری رفتند، برخی از اصحاب عرض كردند: آیا از تقدیر و سرنوشت فرار می كنی؟ فرمودند: خیر، از «قضا»ی خدا به «قَدَر» او پناه می برم.
این مطلب شرح و توضیح دارد كه فرصت مبسوط تری می طلبد اجمالاً یعنی اینكه قضای خدا این است كه این دیوار خمیده در این حالت فرو ریزد و كسی كه آنجا ایستاده در اثر این كار بمیرد و از این قضا به قدر خدا پناه می بریم كه اگر از زیر دیوار به كنار رود زنده می ماند. كه بحث قضا و قدر در تمام مراحل هستی جریان و حضور دارد. خداوند متعال می فرماید: «إنّا كلّ شیءٍ خلقناه بقدرٍ8ٍ؛ ماییم هر چیزی را به اندازه آفریدیم. »، «و إن من شیءٍ الّا عندنا خزائنه و ما ننزّله إلّا بقدرٍ معلومٍ؛9 و هیچ چیز نیست مگر آنكه گنجینه های آن نزد ماست و ما آن را جز به اندازه ای معیّن فرو نمی فرستیم. »، یعنی همه عالم دارای سرنوشت و «قضایی» است و این به معنی حكمی مسلّم است، ولی «قدر» به معنی اندازه آن حكم است.
گفتگویی پیرامون دعا و احتمال وقوع بلایای طبیعی
به عنوان مثال خداوند می فرماید: «و قضی ربّك أن لا تعبدوا إلّا إیّاه؛10 و پروردگار تو مقرّر كرد كه جز او را نپرستید» این قضا و حكم الهی است، امّا قدر آن چگونه است قدر آن حكم كلّی، مصادیق احكام؛ مانند: نماز، روزه، زكات، حج و. . . است كه در آیات دیگر به تفصیل بیان شده است این از جهت [احكام] تشریعی، از جهت تكوینی نیز به عنوان مثال، قضای الهی آن است كه: «كلّ نفسٍ ذائقه الموت،11 هر نفسی چشَنده [طعم] مرگ است. » امّا قدر و اندازه آن این است كه هر كس روزی با یك حادثه ای از دنیا می رود؛ یكی توسط سیل، دیگری توسط زلزله، در بیماری، در جنگ و. . . . اینها اندازه ها و قدر آن قضا (مردن) است. بنابراین قضا یعنی حكم اجتناب ناپذیر و قدر، اندازه و مقدار و میزان آن حكم است.
توسّلات به وجود مقدّس امام زمان (عج) چه جایگاهی دارد؟
وقتی ما به امام زمان (ع) متوسّل می شویم، به عنوان مثال، برای سلامتی ایشان صدقه می دهیم یا برای سلامتی وجود مباركشان دعا می كنیم، یك وسیله و یك مقدّمه برای ایجاد ارتباط با آن حضرت (ع) است وگرنه امام علی (ع) می دانند چه بخورند، چه وقت بخورند و چقدر بخورند. بنابراین بیماری برای حضرت (ع) مطرح نیست. اصلاً بقا و سلامتی وجود ما به بركت وجود آن حضرت است. در دعا می خوانیم «بیمنه رُزق الوری؛12 به بركت او به دیگر مخلوقات روزی داده می شود. » از جمله این مخلوقات، جبرئیل است؛ یعنی جبرئیل به بركت وجود امام زمان (عج) زنده است و نفس می كشد و حیات دارد. همچنین اسرافیل و عزرائیل و میكائیل. درست است كه اینها ملك مقرّبند، امّا قرب اینها قرب صوری است، مثل نگهبان دم در كه از همه رفت و آمد ها باخبر است، امّا دلیل بر قرب نیست. او وسیله انجام كارهای صاحب خانه است؛ امّا محبوب و دوست واقعی او نیست.
گفتگویی پیرامون دعا و احتمال وقوع بلایای طبیعی
رسول اعظم الهی (ص) فرمودند: «مرا وقتی با خداوند است كه هیچ كس نه ملك مقرّب و نه پیامبر صاحب رسالتی به آن راه ندارد. »13
فرشته گر چه دارد قرب درگاه
نگنجد با مقام «لی مع الله»
در این موضع كه نور حق دمیده است
چه جای گفت و گوی جبرئیل است
در این مشهد كه انوار تجلّی است
سخن دارم بر این ناگفتن اولی است
جبرئیل در توصیف قرب رسول خدا (ص) به خدا در شب معراج می گوید: در آن سیر به مقامی رسیدیم كه اگر ذرّه ای بالاتر می رفتم می سوختم.
بنابراین حضرات اهل بیت (ع)؛ به ویژه وجود امام زمان (عج) از چنین مرتبه وجودی برخوردارند و صاحب مقام شفاعت هستند.
گفتگویی پیرامون دعا و احتمال وقوع بلایای طبیعی
از جهت بعد بشری و عنصری (ناسوتی) نیز اگر بخواهیم توضیح بدهیم، می گوییم: درست است كه اینها وجود بشری دارند، امّا چگونه بشرهایی؟ آیا ابوجهل و پیغمبر (ص) از جهت بشری مثل هم هستند؟
در حال حاضر بشر از لحاظ علمی بسیار پیشرفت كرده است به نحوی كه نمی توان حتّی این پیشرفت را در فرصتی محدود بیان كرد و همه این موفقیّت را در اثر استفاده از حدود یك هشتم سلول های مغزی اش بدست آورده است. خب اگر این بهره گیری به دو هشتم برسد، لابد شقّ القمر می كند، اگر استفاده به سه هشتم برسد، ردّ الشمس می كند.
گفتگویی پیرامون دعا و احتمال وقوع بلایای طبیعی
حال، امام عصر (عج) كه از تمام ظرفیّت مغزشان استفاده می كنند نمی توانند صرفاً از طریق یك نگاه و یك عطف توجّه امور، عوالم را به سرانجام برسانند؟
امروز امیر در میخانه، امام زمان (عج) است و ما باید عرض ادبمان به ساحت مقدّس امام زمان (عج) باشد. در قالب دو سلام كه صبح و شام به ما تأكید شده است، اهمیّت توسّل و تسلیم به این ذوات مقدّس را گوشزد كرده اند: اوّل، سلام به امام حسین (ع) و دوم، سلام به امام زمان (عج).
توسّلات ما به امام زمان (عج) از باب ایجاد رابطه است. به قول شاعر:
در دل دوست به صد حیله رهی باید جست
مثلاً شما می گویید حسین جان! قربان گنبدت، قربان كبوترهای حرمت. مگر گنبد و ضریح قربانی می خواهد؟
نه، این برای نشان دادن علاقه و عشق ماست. خداوند در قرآن كریم نیز می فرماید: «یا أیّها الّذین أمنو اصبروا و صابروا و رابطوا… ؛14 ای كسانی كه ایمان آورده اید، صبر كنید و ایستادگی ورزید و مرابطه داشته باشید» یعنی با امامتان ارتباط و مرابطه داشته باشید؛ به صورت اینكه صدقه بدهید، دعا كنید برای سلامتیشان، سلام بدهید و … به هر شكل ممكن توسّل به حضرت، موجب ایجاد ارتباط است و گفت وگو در این موضوع هم روزی ما است. در زیارت عاشورا می خوانیم كه محبّت و ولایت شما رزق و روزی ما است.
گفتگویی پیرامون دعا و احتمال وقوع بلایای طبیعی
این توسّلات به هیچ وجه رنگ شرك ندارند. خداوند می فرماید: «من دون الله انداداً؛ 15 برخی از مردم، در برابر خدا همانندهایی برای او برمی گزینند.»
بوسیدن حجرالأسود برای تقرّب به خدا اشكالی ندارد و استلام آن لازم است. پس اگر «من الله» (از خدا) باشد، این توحید است امّا اگر «من دون الله» (غیر خدا) باشد، شرك است و توسّلات ما «من الله» است.
ما می گوییم: «السّلام علیك یا داعی الله و ربّانی آیاته؛17 سلام بر تو ای دعوت كننده به سوی خدا و تربیت كننده آیات الهی» و خداوند متعال در قرآن كریم می فرماید: «این است كه شما را از خاك آفرید»18 «و از آیات او آفرینش آسمان ها و زمین است.»19
گفتگویی پیرامون دعا و احتمال وقوع بلایای طبیعی
معمولاً می پرسند چطور در مملكت كفر و در میان كفّار بلا نمی آید و خدا آنها را عذاب نمی كند، امّا در مملكت دینی و در میان مسلمانان خدا عقوبت می كند؟
در مملكت كفّار نه تنها نباید بلا بیاید، بلكه طبق آیه شریف قرآن «اگر بیم آن نبود كه [همه] مردم [در انكار خدا] امّتی واحد شوند، قطعاً برای خانه های آنان كه به [خدای] رحمان كفر می ورزیدند، سقف ها و نردبان هایی از نقره كه بر آنها بالا روند، قرار می دادیم. »20 آنها آخرتی كه ندارند، هر چه دارند همین دنیاست. البتّه الآن می بینیم كه بلاها به آنها هم می رسد. این مطلب در بیان شاعران هم منعكس شده است كه:
هر كه در این بزم مقرّب تر است جام بلا بیشترش می دهند
به جبرئیل امین خطاب رسید كه برو، دیگ غذای آن پیرزن را واژگون كن و از آن طرف به آن كسی كه دارد با ما مخالفت می كند و كنار دریا نشسته و منتظر صید است، یك ماهی به تورش بینداز. اینها شرح مفصّل تری دارد كه آن را برای یك فرصت دیگر می گذاریم.
پی نوشت ها:
1. میزان الحكمـه، ج 3، ص 247.
2. رسول خدا (ص)، بحارالأنو
ار، ج 3، ص 300.
3. امیرالمؤمنین (ع).
4. الكافی، ج 2، ص 468.
5. سوره فرقان (25)، آیه 77.
6. بحارالأنوار، ج 44، ص 139؛ وسائل الشیعه، ج 2، ص 535.
7. مفاتیح الجنان، دعای كمیل.
8. سوره قمر (54)، آیه 49.
9. سوره حجر (15)، آیه 21.
10. سوره اسراء (17)، آیه 23.
11. سوره آل عمران (3)، آیه 185؛ سوره انبیاء (21)، آیه 35؛ سوره عنكبوت (29)، آیه 57.
12. مفاتیح الجنان، دعای عدیله.
13. علّامه طباطبایی، سنن النّبی (ص)؛ ترجمه محمّد هادی فقیهی، ج 1، ص 410.
14. سوره آل عمران (3)، آیه 200.
15. سوره بقره (2)، آیه 165.
16. الاحتجاج، ج 2، ص 467؛ بحارلأنوار، ج 53، ص 178.
17. مفاتیح الجنان، زیارت آل یاسین.
18. سوره روم (30)، آیه 20.
19. سوره شوری (42)، آیه 29.
20. سوره زخرف (43)، آیه 33.
کانال جامع دو نور در ایتا:
https://eitaa.com/twonoor
کانال جامع دو نور در تلگرام:
https://t.me/twonoor
صفحه اصلی – موسسه قرآن و نهج البلاغه
