قرائت قرآن و آداب آن

قرآن تجلی خاص خداوند بر خلق است.[1] هر که را شوق دیدار خدا باشد و بخواهد با پروردگارش سخن تازه کند باید قرآن بخواند.[2] هر کس هم نشین با قرآن شد با افزایش یا کاهشی برمی‌خیزد، افزایشی در هدایت یا کاهشی از کوری و ضلالت[3] ظاهرش بسیار جذاب و دل‌ربا و باطنش ناپیداست عجایب آن هیچگاه کهنه نمی‌گردد، در آن چراغهای هدایت و منار حکمت قرار دارد، تفکر در قرآن موجب حیات دل فرد بیناست همان گونه که شخص در تاریکی‌ها با استمداد از نور گام برمی‌دارد. [4]

رسول گرامی اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ یکی از اساسی‌ترین مأموریت‌های خود را تلاوت قرآن می‌داند.[5] تا از فروغ آن شعله گیرد و از چشمه آب حیاتش جرعه‌ها نوشد بدیهی است اولین مرحله استفاده و بهره‌مندی از قرآن تلاوت آیات آن است زیرا قرآن تکلم خداوند با ماست.

دقت در شرایط و آداب تلاوت قرآن از دیدگاه قرآن و معصومان ـ علیهم السّلام ـ
خاصیت تلاوت کلام الهی را برای ما روشن می‌سازد که با رعایت اختصار به پاره‌ای از این شرایط و آداب اشاره می‌شود:

1. رعایت حق تلاوت

مؤمنان راستین اندیشه در معانی و درک مفاهیم این کتاب بزرگ را مقدمه‌ای برای عمل می‌دانند لذا با تلاوت قرآن روح تازه‌ای در کالبد آنها دمیده می‌شود. امام صادق ـ علیه السّلام ـ در تفسیر آیة «الَّذِینَ آتَیْناهُمُ الْکِتابَ یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ أُولئِکَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ مَنْ یَکْفُرْ بِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ»[6] منظور این است که آیات آن را با دقت بخوانند و حقایق آن را درک کنند و به احکام آن عمل نمایند و به وعده‌های آن امیدوار و از وعیدهای آن ترسان باشند، از داستانهای آن عبرت گیرند، به اوامرش گردن نهند و نواهی آن را بپذیرند به خدا سوگند منظور حفظ کردن آیات و خواندن حروف و تلاوت سوره‌ها و یاد گرفتن اعشار و اخماس آن[7] نیست آنها حروف قرآن را حفظ کردند اما حدود آن را ضایع ساختند منظور تنها این است که در آیات قرآن بیندیشند و به احکامش عمل کنند چنانکه خداوند می‌فرماید: این کتابی است پربرکت که ما بر تو نازل کردیم تا در آیاتش تدبر کنند.»[8]

2. انتخاب زمان مناسب برای تلاوت قرآن

«یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّیْلَ إِلاَّ قَلِیلاً نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِیلاً أَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلاً»[9]
تلاوت قرآن و خضوع در حضور خداوند، و محاسبه اعمال گذشته و تصمیم قطعی برای آینده در دل شب میسرتر است لذا مردان الهی حداکثر بهره را از شب می‌برند زیرا نشئة زنده‌داری شب و مناجات و دعا و خضوع شب نشئة خاصی است که با خضوع و مناجات و ذکر روز فرق دارد: «إِنَّ ناشِئَةَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِیلاً»[10] رسیدن به مقام والاتر[11] و حرکت به سوی خدا فقط در شب میسر است لذا انسانهای تقوی پیشه شب را به تلاوت قرآن زنده می‌دارند.[12]

3. تلاوت قرآن همراه با تدبّر و تفکّر

بهره‌گیری از قرآن نیازمند تدبّر[13] و اندیشه در آیات آن است حاملان واقعی قرآن ائمة اطهار ـ علیهم السّلام ـ فضیلت تلاوت قرآن را در زیاد خواندن آن نمی‌دانند بلکه فضیلت را خوب خواندن و تدبر و اندیشه در آیات الهی می‌دانند علی نبود موسی الرضا از جدش نقل می‌کند: آن مقدار قرآن بخوانید که در آن خشوع قلب و صفای باطن و نشاط روحانی و معنوی باشد.[14] زیرا هدف اصل تلاوت، تعلیم و تربیت است.
پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ هم تلاوت بدون تدبر را بی‌بهره می‌دانند و می‌فرمایند: «ویلٌ لمن لاکها و لم یتدبّرها»[15] وای بر کسی که آیات قرآن را بین دو فک و چانه‌اش بگرداند و دربارة آن تدبّر نکند.

4. رعایت آداب تلاوت قرآن

رعایت ادب در تلاوت قرآن زمینه‌ساز بهره‌وری بیشتری از این مائده الهی است آدابی همچون طهارت ظاهری و باطنی[16] ترتیل در تلاوت[17] پناه بردن به خدا از شیطان رجیم[18] تدبر در آیات قرآن[19] استماع و انصات در برابر کلام خدا[20] جملگی ناظر به تلاوتی از سر توجه و حضور است. </SPAN >

5. برطرف کردن موانع فهم قرآن

چهره حقیقت هر قدر آشکار و درخشان باشد تا در برابر دیده بینا قرار نگیرد درک آن ممکن نیست و به تعبیر دیگر برای شناخت حقایق دو چیز لازم است، آشکار شدن چهره حق و دارا بودن وسیله دید و درک، حال چه چیز مانع می‌شود انسان قدرت شناخت را از دست دهد، بدون شک در درجه اول پیش داوری‌های غلط، هوی و هوسهای نفسانی، تعصب‌های کورکورانه و افراطی و خلاصه هر چیز که صفای دل و پاکی روح انسان‌ را بر هم زند مانع درک حقیقتند در حدیث می‌خوانیم: «لولا انَّ الشیاطین یحومون حول قلوب بنی‌آدم لنظروا الی ملکوت السموات» اگر شیاطین در اطراف قلوب فرزندان آدم دور نمی‌زدند آنها می‌توانستند ملکوت و باطن آسمانها را ببینند.[21]

– خواص قرائت قرآن

نتیجه تلاوت قرآن با شرایطی که بعضی از آن شرایط ذکر شد موجب صفای روح و پرورش فکر و زمینه‌ساز عمل به دستورات الهی می‎باشد.
یکی از اساسی‌ترین مأموریت‌های پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ تلاوت قرآن بر مردم است.[22] تا از فروغ آن شعله گیرند و از چشمه آب حیاتش جرعه‌ها نوشند. بنابراین اولین مرحله بهره‌مندی از قرآن تلاوت آیات آن است به اختصار پاره‌ای از خواص تلاوت قرآن بیان می‌شود:

1. تکلم با محبوب

قرآن نامه محبوب است. راه انس با محبوب خواندن نامه اوست، زیرا به فرمایش امام صادق ـ علیه السّلام ـ : خداوند خود را در کلامش به مردم نشان داده است.[23]

2. بهره گیری از هدایت‌های قرآن

تلاوت قرآن زمینه هدایت و تکامل معنوی را میسور می‌سازد زیرا با تلاوت قرآن با اوامر و نواهی و دستورات خدا آشنا شده و سعی می‌کنیم به آن چه فرموده عمل کنیم و از آن چه نهی کرده دوری جوییم زیرا مؤمنان راستین تلاوت قرآن را مقدمه عمل می‌دانند. امام صادق ـ علیه السّلام ـ تلاوت راستین را عبرت گیری از قرآن، گردن نهادن به اوامر و عمل کردن به احکام آن می‌دانند.[24]

3. تشویق به کسب ویژگی‌های لازم جهت بهره‌وری از قرآن:

قرآن هدایت ویژه خود را مخصوص تقوا پیشگان میداند.[25]

این پروا پیشگان آراسته به صفتی چون شب زنده داری، خشوع در عبادت، صبر در شداید، عفو و گذشت، امانت ‌داری، شاکر نعمت‌های الهی و… هستند.[26]
تالی قرآن با خواندن اینصفات و تفسیرشان در روایات امامان ـ علیهم السّلام ـ آراسته شدن به این خصال را طلب می‌کند.

4. تصمیم بر ترک گناهان

هر اندازه دل انسان به زنگار گناه آلوده کرد به همان میزان از فهم آیات الهی محروم می‌شود. آشنایی با موانع فهم قرآن که در پرتو تلاوت ایجاد می‌شود او را مصمم بر رفع این موانع نموده. موانع از قبیل جهل[27]، استکبار[28]، کفر[29]، فسق[30]،
ظلم[31] و هوسرانی[32].

5. استجابت دعا

انس دایمی با قرآن برای قاری شرافتی را فراهم می‌آورد که به حرمت این هم نشینی و رفاقت نیازهای معیشتی و مادی او برطرف می‌شود. امام صادق ـ علیه السّلام ـ از قول خداوند می‌فرماید: هر کس به جای درخواست از من به ذکر من مشغول شود به او بالاترین مقداری را عطاء خواهم کرد که به هر که از من درخواست نماید عطا می‌کنم.[33]

6. عامل نورانیت

تلاوت قرآن مایه نورانیت انسان و ملکوتی شدن ا
و می‌شود رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ در سفارشی به ابوذر می‌فرماید: «علیک بتلاوة القرآن و ذکر الله کثیراً فانّه ذکرٌ لک فی السماء و نورٌ لک فی الارض» بر تو باد به تلاوت قرآن و کثرت یاد خدا زیرا تلاوت قرآن عامل یاد تو در ملکوت و مایه نورانی شدن تو در زمین است.[34]

پی نوشت:

[1] . نهج‌البلاغه، خطبة 147.
[2] . کنزالعمال، خطبة 2472.
[3] . نهج‌البلاغه، خطبة 176.
[4] . اصول کافی، ج 2، ص 599، ح 2.
[5] . تفسیر نمونه، ج 9، ص 574.
[6] . سورة بقره، آیة 121.
[7] . منظور از «اعشار» و «اخماس» تقسیماتی است که در قرآن می‌شود مانند تقسیم به سی جزء و یا هر جزء به چهار حزب و امثال آن است.
[8] . ر. ک: آیت الله مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 1، ص 432، 431 و علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ج اول، ص 262، (بیروت، نشر اعلمی، 1417 هـ).
[9] . سورة مزمّل، آیات 1، 2، 4.
[10] . سورة مزمل، آیة 6.
[11] . سورة اسراء، آیة 79.
[12] . ر. ک: خطبة 193، نهج‌البلاغه در وصف پرواپیشگان.
[13] . سورة محمد، آیة 24 و سورة نساء، آیة 82 و سورة محمد، آیة 24 و سورة ص، آیة 29.
[14] . ر. ک: تفسیر مجمع البیان، ج 10، ص 38 به نقل از تفسیر نمونه، ج 25، ص 200. < BR>[15] . بحارالانوار، ج 41، ص 353.
[16] . سورة واقعه، آیة 79.
[17] . سورة مزمل، آیة 4.
[18] . سورة نحل، آیة 98.
[19] . سورة نساء، آیة 82.
[20] . سورة اعراف، آیة 204.
[21] . ر. ک: تفسیر نمونه، ج یازدهم، از ص 396 به بعد.
[22] . سوره جمعه، آیه 2.
[23] . آیت الله مکارم شیرازی، همان، ج 11، ص 402، به نقل از بحار الانوار، ج 92، ص 107.
[24] . ر.ک: علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ج اوّل، ص 262، بیروت، مؤسسه الاعلمی 1417 هـ.
[25] . سوره بقره، آیة 2.
[26] . برای آشنایی با صفات پروا پیشگان رجوع کنید به نهج البلاغه، خطبه 193.
[27] . سوره توبه، 127.
[28] . بقره، 87.
[29] . عنکبوت، 47؛ بقره، 74.
[30] . توبه، 24، 53، 96.
[31] . اسراء، 82.
[32] . جاثیه، 23.
[33] . ر.ک: نقی پورفر، ولی الله، پژوهشی پیرامون تدبر در قرآن، انتشارات اسوه، 74.
[34] . آیت الله جوادی آملی، تفسیر تسنیم، مرکز نشر اسراء، چاپ دوّم، سال 1379، صفحه 248.

صفحه اصلی – موسسه قرآن و نهج البلاغه

کانال جامع دو نور در ایتا:
https://eitaa.com/twonoor
کانال جامع دو نور در تلگرام:
https://t.me/twonoor

قرائت قرآن و آداب آن. قرائت قرآن و آداب آن. قرائت قرآن و آداب آن. قرائت قرآن و آداب آن. قرائت قرآن و آداب آن. قرائت قرآن و آداب آن. قرائت قرآن و آداب آن. قرائت قرآن و آداب آن. قرائت قرآن و آداب آن. قرائت قرآن و آداب آن. قرائت قرآن و آداب آن. قرائت قرآن و آداب آن. قرائت قرآن و آداب آن. قرائت قرآن و آداب آن. قرائت قرآن و آداب آن. قرائت قرآن و آداب آن.