مشاور از منظر نهج البلاغه
از آنجا که انسان طبیعتاً موجودی اجتماعی است، نمی‌تواند عناصر زندگی خویش را جز در دایره ارتباط جمعی و اجتماعی فراهم ببیند. از این رو مشارکت او در اداره امور عمومی جامعه ای که در آن به سر می‌برد، شرط مدنیت و نیز اجتماعی بودن او و تنها راه تعامل او با افراد جامعه است و از طریق آن می‌تواند برای بهبود روند جامعه اش گام بردارد. به سبب این ضرورت اجتماعی «شورا» که عبارت از رایزنی و مشارکت در اداره عمومی جامعه است، یکی از فرایض اجتماعی اسلام به شمار می‌آید که بدون آن هرگز انس
ان نسبت به ادامه و پویای ارتباطش با گروهی که بدان منسوب است و نیز تداوم و پایداری اداره جامعه اش ایمن نیست. شورای اسلامی به خاطر این که سایر عرصه‌های زندگی انسان را در بر می‌گیرد، تنها راه برای تحقق امنیت در همه این عرصه هاست؛ بنابراین شورا فقط فلسفه نظام حکومت اسلامی نیست؛ بلکه افزون بر آن فلسفه زندگی اسلامی در سایر زمینه‌های عمران و آبادانی اسلامی نیز هست. اما وقتی انسان تصمیم می‌گیرد نظر خود را به نظر یک مشاور گره بزند، آن مشاور باید صلاحیت و شایستگی آن را داشته باشد. بعضی افراد در حد و اندازه ای نیستند که برای کمک گرفتن به آنها رجوع شود. اما به راستی مشاور خوب کیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
دانا و حکیم
امام علی علیه السلام به مالک اشتر توصیه کرده است که
در اصلاح امور و تثبیت وضعیت شایسته، با علما و حکما زیاد به گفت‌وگو و رایزنی بپردازد: «آنگاه از لشكریان خود آن را كه در نظرت نیكخواه ترین آنها به خدا و پیامبر او و امام توست، به كار برگمار. اینان باید پاكدامن ترین و شكیباترین افراد سپاه باشند، دیر خشمناك شوند و چون از آنها پوزش خواهند، آرامش یابند. به ناتوانان، مهربان و بر زورمندان، سختگیر باشند. آنگاه به مردم صاحب حسب و خوشنام بپیوند، از خاندان هاى صالح كه سابقه اى نیكو دارند و نیز پیوند خود با سلحشوران و دلیران و سخاوتمندان و جوانمردان استوار نماى، زیرا اینان مجموعه هاى كرم اند و شاخه هاى احسان و خوبى».(1)علم و حکمت و آگاهی و فرزانگی، از معیارهای مشاور خوب است. تجربه‌های ارزشمندی که افراد کسب می‌کنند، گاه هیچ ربطی به میزان تحصیلات و سواد آنان ندارد. افراد با تجربه، حتی اگر تحصیلات عالیه هم نداشته باشند، افرادی پخته و عاقل اند که شایسته مشاوره هستند.
مومن
ایمان و خداباوری و خداترسی، آدمی را از ارتکاب به دروغ و خیانت و فریب باز می‌دارد. مشورت با افراد مومن اطمینان بخش تر است؛ انسان‌هایی که به خاطر ایمان، خداباوری و خداترسی شان از هر گونه دروغ و خیانت و فریب بپرهیزند. از آنجا که مشاوره نوعی طرح نیاز و مشکل برای برطرف شدن آن است، از این رو مشاور باید انسان مومن و رازداری باشد. امام علیه السلام فرموده است: «هر کس حاجت و نیاز خود را با مومن مطرح کند، گویا آن را با خدا در میان گذاشته است و هر کس شکایت و عرض حاجت نزد کافر ببرد، گویا از خدا شکوه کرده است».(2)
اهل ذکر
انسان‌هایی که همواره به یاد خدا هستند و چه در خلوت و چه در میان جمع، به پروردگار خویش می‌اندیشند، افراد مورد اطمینانی برای مشاوره و کمک گرفتن می‌باشند. امام علی علیه السلام در این زمینه چنین فرموده است: «در فاصله زمانی بین بعثت پیامبران در هر عصر و زمانی، خداوند بندگانی دارد که حقایق را به فکر آنان الهام می‌کند و آنان با چشم و گوش و دل خدایی می‌بینند و می‌شنوند و درک می‌کنند. آنان مثل راهنمایانی در بیابان هایند که قافله‌ها را از گم شدن نجات می‌دهند. رهروان راست را می‌ستایند و آنان را که بیراهه و به چپ و راست می‌روند، نکوهش می‌کنند؛ از هلاکت برحذر می‌دارند و مانند چراغی در ظلمت و راهنمایی در شبهه ها، روشنگری می‌کنند».(3)
امین و صادق
صداقت و امانت، فقط در راستگویی و بازپرداختن اموال نیست. کسی که راز نگه دار نباشد، کسی که به درستی راهنمایی نکند یا نظر غلطی را در مشاوره ارائه بدهد، امین و صادق نیست. امام علیه السلام در باره اینکه باید با فرد با صداقت و امانت دار مشورت کرد، چنین فرموده است: «چه بسا کسی که امید نصیحت از او نیست، خیرخواهانه نصیحت می‌کند، ولی کسی که انتظار نصیحت از او می‌رود، خیانت می‌کند».(4)انسان سخن چین که میانه افراد را به هم می‌زند، اگر چه گاهی سخنانی می‌گوید که به ظاهر مصلحت اندیشانه است، اما در واقع هدفش چیزی جز فتنه گری نیست. امام علیه السلام درباره این افراد فرموده است: «سخن چین حیله گر است و دروغگو، هر چند خود را شبیه خیرخواهان می‌کند».(5)
اهل تجربه
تجربه بالاتر از علم است. بصیرتی که از راه کسب تجربه به دست می‌آید، گاه از راه علم و دانش کسب نمی‌شود. از این رو مشاوره با افراد باتجربه همیشه سودمند است و مخالفت با آنان همیشه حسرت بار. همچنان‌که امام علی علیه السلام فرموده است: «نافرمانی کردن با نصیحت گر خیرخواه مهربان و دانای اهل تجربه، ندامت به بار می‌آورد».(6)
1. نهج البلاغه، نامه 53. 2. همان، حکمت 427. 3. همان، خطبه 222. 4. همان، نامه 31. 5.همان، نامه 53. 6. همان، خطبه 35.
منبع: شفقنا زندگی به نقل از آرمان
کانال جامع دو نور در ایتا:
https://eitaa.com/twonoor
کانال جامع دو نور در تلگرام:
https://t.me/twonoor
