چرا ریش تراشی حرام است؟
تراشیدن ریش از نظر فقهاى اسلامى اعم از شیعه و سنّى جایز نیست و نظر همه مذاهب در اینباره یکى است.
به گزارش موسسه قرآن و نهج البلاغه، تراشیدن ریش از نظر فقهاى اسلامى اعم از شیعه و سنّى جایز نیست و نظر همه مذاهب در اینباره یکى است. [1] روایات متعددى در مذمت تراشیدن ریش در مصادر شیعه
و اهل سنّت وجود دارد. اما فقها به این روایات، یکسان استدلال نکرده اند، از اینرو برخى صریحاً فتوا داده اند ریش تراشى حرام است. و عده اى گفته اند، احتیاط (واجب) در ترک آن است و برخى نیز در موارد خاص
(مانند جایى که شخص را مسخره کنند) آن را جایز شمردهاند.
با توجّه به مطالب یاد شده به بررسى ادلّه کسانى مىپردازیم که تراشیدن ریش را حرام مىدانند.
1. قرآن کریم و تراشیدن ریش
الف: « وَ لَأُضِلَّنَّهُمْ وَ لَأُمَنِّیَنَّهُمْ وَ لَأُمَرَنَّهُمْ فَلَیُبَتِّکُنَّ آذَانَ الانْعَامِ وَ لَأُمَرَنَّهُمْ فَلَیُغَیِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ»؛[2] (شیطان گفت:) و آنان را سخت گمراه و دچار آرزوهاى دور و دراز خواهم کرد، و وادارشان مىکنم تا گوشهاى دامها را بشکافند، و وادارشان مىکنم تا آفریده خدا را دگرگون سازند. و هر کس به جاى خدا، شیطان را دوست گیرد قطعاً دستخوش زیان آشکارى شده است.
استدلال به این آیه در اثبات حرام بودن ریش تراشى، به دو مقدمه بستگى دارد:
یکى، ثابت کنیم تراشیدن ریش، تغییر دادن خلقت خدا است. دیگر، اینکه هر تغییرى در خلقت را عمل شیطانى بدانیم جز در جایى که به اذن خداوند باشد.
بىشک تراشیدن ریش تغییر خلقت است. خداوند مردها را به گونه اى آفریده است که در صورتشان مو روییده شود. از رسول اکرم صلى الله علیه وآله وسلم نقل است: «حضرت آدم علیه السلام از خداوند خواست بر جمال و زینتش بیفزاید؛ صبح که شد دید ریش سیاه دارد دستى به آن زد و به خود گفت: این است جمال و زینتى که تو و فرزندان تو روز قیامت به آن آراسته شده اند.[3] بنابراین ریش داشتن، جمال و کرامتى از جانب خداوند براى آدم و مردان از نسل او تا روز قیامت به شمار مىآید.
اما درباره دومین مقدّمه مىتوان گفت: جمله «فَلَیُغَیِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ» عام است یعنى هر گونه تغییر را شامل است مگر آنهایى که خداوند مجازشان فرموده است؛ مانند: ختنه کردن، ناخن گرفتن، تراشیدن موى سر و… امّا درباره تراشیدن ریش نه فقط دلیلى بر جواز آن نداریم بلکه بر اساس برخى ادلّه این کار ممنوع است.
ب: «وَ اتَّبَعَ مِلَّةَ اِبْرَاهیمَ حَنیفاً»[4] در تفسیر على بن ابراهیم قمى به نقل از امام صادق علیه السلام ده چیز مظهر پاکى است، که پنج قسم آن در سر و باقى آن در بدن است؛ آن پنج چیز که در سر قرار دارد؛ عبارت است از: کوتاه کردن شارب، (سبیل)، گذاردن ریش، ازاله موى بدن، تمیز کردن لاى دندانها، و آن پنج چیز که در بدن است، عبارتند از: ختنه، گرفتن ناخن، غسل جنابت، زدودن موهاى بدن و تطهیر با آب. این دستورهایى که جزء آئین حنیف ابراهیمى به شمار مىآید نسخ نشده است و تا روز قیامت وجود دارد. این است معناى کلام خداوند که مىفرماید: «وَ اتَّبَعَ مِلَّةَ اِبْرَاهیمَ حَنیفاً»[5]
رسول اکرم صلى الله علیه وآله وسلم مأمور است از آئین حنیف ابراهیم علیه السلام پیروى کند و امت خود را به این آئین دعوت فرماید. از جمله این دستورات، گرفتن شارب و گذاردن ریش (یعنى نتراشیدن آن) است؛ هر چند برخى از این امور؛ مانند: ناخن گرفتن و مسواک زدن مستحب است. امّا دلیلى نداریم که امر به رها کردن ریش (نتراشیدن آن) را بر استحباب حمل کنیم، بلکه این امر همچنان ظاهر در وجوب است.
2. روایات و مسئله تراشیدن ریش
روایات متعددى نیز از پیشوایان معصوم علیهم السلام در ممنوعیّت ریش تراشى وجود دارد که برخى آنها ذکر مىشود:
الف) محمد بن محمد أشعث کوفى از ابوالحسن موسى بن اسماعیل بن موسى علیه السلام به نقل از جد بزرگوارش امام سجاد علیه السلام و آن حضرت از على علیه السلام نقل مىکند پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم فرمود: حلق اللحیة من المثلة و من مثل فعلیه لعنة اللَّه[6] ؛ «تراشیدن ریش از اقسام مثله (قطع کردن بینى یا لب یا گوش کسى) است. از رحمت خدا دور باشد کسى که دیگرى را مثله کند».
بر اساس این روایت، تراشیدن ریش از مصادیق «مثله» به شمار مىآید و فاعل آن مشمول لعنت و غضب خداست.
ب) «… راوى مىگوید: امیر مؤمنان على علیه السلام را در شرطة الخمیس و محل پیشین قراولان جنگ ( دیدم که در دستش شلاقى دو سر بود و با آن فروشندگان حرى (ماهى بى فلس) و مار ماهى و زمار (نوعى از همان مار ماهى) را مىزد و به آنان مىفرمود:
«اى فروشندگان یهودی هاى مسخ شده و جند بنى مروان»! فرات بن احنف خدمت آن حضرت ایستاد و گفت: اى امیر مؤمنان! جند بنى مروان چیست؟على علیه السلام فرمود: جند بنی مروان، مردمى بودند که ریش ها را مىتراشیدند و سبیل ها را تاب مىدادند پس مسخ شدند».[7]
کیفر مسخ براى کسانى که به تراشیدن ریش و تاباندن سبیل مرتکب مىشوند، دلیل کامل بر حرمت آن است. اگر ریش تراشى جایز باشد، عذاب مسخ از جانب خداوند براى آنان روا نبود.
ج) على بن جعفر (فرزند امام صادق علیه السلام) از برادرش حضرت امام کاظم علیه السلام نقل مىکند: به آن بزرگوار گفتم: آیا کوتاه کردن سبیل بلند جایز است یا نه؟ فرمود: جایز است.سپس پرسیدم
آیا تراشیدن ریش جایز است؟ فرمود: أما من عارضیه فلا بأس و أما من مقدمه فلا؛[8] «زدن قسمتهاى بالاى ریش (گونه ها) اشکال ندارد ولى گرفتن قسمت جلوى ریش جایز نیست». این روایت صراحتاً تراشیدن قسمت جلوى ریش را منع مىکند.
3. وحدت نظر بزرگان شیعه درباره حرمت تراشیدن ریش
شیخ بهایى عالم معروف، و سید داماد، برحرمت تراشیدن ریش ادعاى اجماع کرده اند.
شهید، و فخرالدین، فتوا دادهاند که براى خنثى حرام است ریش خود را بتراشد؛ زیرا احتمال دارد که مرد باشد و حرمت تراشیدن ریش از امور مسلّم است.
علامه مجلسى اول در شرح الفقیه مىگوید: «حرمت تراشیدن ریش، ظاهر فتواى بیشتر علماست». علامه مجلسى دوم در کتاب مرآة العقول، حلیة المتقین و بحارالانوار مىگوید: «حرمت تراشیدن ریش قطعى است».
مرحوم کاشف الغطاء در باب آداب حمام مىگوید: «تراشیدن ریش حرام و پرگذاشتن ریش مستحب است و مخالفى در این مسأله دیده نشده است».
محدث بحرانى در حدائق با نقل احادیثى، مىگوید: «از این اخبار چند چیز استفاده مىشود: از جمله اینکه، ظاهراً همانگونه که جماعتى از اصحاب استظهار کرده اند، تراشیدن ریش حرام است».
شیخ مرتضى انصارى در «مجمع المسائل فى المسائل المتفرقة» مىگوید: «تراشیدن ریش و نیز مقراض کردن آن (چیدن با قیچى)، حرام است مگر در مواردى که شرع آن را مجاز بداند»![9]
4. سیره قطعیه مسلمانان
از زمان پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم تا به حال، متدینان به داشتن ریش مقیّدند و کسى را که ریش بتراشد مذمت مىکنند. بلکه او را فاسق مىدانند و در آنچه به عدالت مشروط است به او اعتنا نمىکنند. [10]
بنابراین ادله مذکور در مجموع بر حرمت تراشیدن ریش دلالت دارند و یا حداقل معنایشان این است که به احتیاط واجب از این کار اجتناب شود.
احکام تراشیدن ریش
برخی از احکام با موضوع تراشیدن ریش بر اساس فتوای مراجع تقلید
احکام ریش تراشی
پرسش ۱. تراشیدن ریش تمام صورت با ماشین یا تیغ چه حکمی دارد؟
همه (به جز بهجت و صافی):تراشیدن ریش خواه با تیغ باشد یا ماشین بنابر احتیاط واجب حرام است.
صافی و بهجت:تراشیدن ریش حرام است.
پرسش ۲. آیا گذاشتن ریش پروفسوری کفایت میکند؟
آیت الله خامنه ای، بهجت، صافی، نوری و سیستانی:خیر، تراشیدن مقداری از ریش (دو طرف گونهها) نیز حکم تراشیدن تمام آن را دارد.
تبریزی، مکارم و فاضل:اگر چانه و اطراف آن (یک چهارم صورت) تراشیده نشود، به طوری که در وقت مواجهه صدق کند ریش دارد، کفایت میکند.
پرسش ۳. منظور از صدق ریش چیست؟
همه:منظور آن است که در عرف مردم به آن ریش بگویند.
پرسش ۴. آیا منظور از تراشیدن ریش همان تیغ زدن است یا ماشین های نمره پایین را هم شامل میشود؟
همه:هر وسیلهای که موهای صورت را بتراشد به گون های که عرف مردم بگویید ریش ندارد، خواه با تیغ باشد یا ماشین و یا هر ابزار دیگری.
پرسش ۵. گذاشتن خط ریش چه حکمی دارد؟
همه:تراشیدن روی گونه ها (بصورت خط ریش) اشکال ندارد.
شرایط مجوز ریش تراشی
پرسش ۶. تراشیدن ریش با تیغ یا ماشین ریش تراشی برای هنرمندی که کارش آن را اقتضاء میکند چه حکمی دارد؟
همه:با توجه به اینکه میتوان بوسیله گریم و مانند آن ریش صورت را به شکل تراشیده شده نمایان کرد، تراشیدن آن اشکال دارد.
پرسش ۷. افرادی که در اثر ریش گذاشتن احساس خارش میکنند و یا اینکه در محیطی بسر میبرند که اگر آن را نتراشند گرد
و غبار در لابلای موی صورتش جمع میشود وظیفه چیست؟
همه:مشکل یاد شده مجوز ریش تراشی نیست.
پرسش ۸. چنانچه گذاشتن ریش برای صورت ضرر داشته باشد تکلیف چیست؟
همه:در فرض مذکور، تراشیدن ریش صورت اشکال ندارد.
پرسش ۹. اگر انسان برای این که توهین مردم را نشنود، ریشش را بزند چه حکمی دارد؟
گذاشتن ریش برای مسلمانی که به دینش اهمیت میدهد باعث خواری و سرشکستگی نیست و با مسخره کردن دیگران، احکام خداوند عوض نمیشود. مگر آنکه استهزاء و خواری به حدی برسد که تحمل آن نزد عقلاء امر غیرعادی و حرج محسوب شود در این فرض میتواند ریش خود را بزند.
پرسش ۱۰. آیا برای این که انسان در بعضی محیط ها انگشت نما نشود میتواند صورت خود را با تیغ بتراشد؟
همه:خیر.
پرسش ۱۱. آیا تراشیدن موهای کم صورت به منظور رشد و پرشدن آن اشکال دارد.
همه:اگر موهای صورت کم بوده به طوری که صدق ریش بر آن نکند، تراشیدن آن مانعی ندارد.
تراشیدن سبیل
پرسش ۱۲. حکم تراشیدن سبیل و بلند گذاشت آن چیست؟
تراشیدن آن اشکال ندارد ولی بلند نمودن آن به مقداری که هنگام خوردن و آشامیدن با غذا یا آب برخورد کند مکروه است.
پاورقی:
[1] الفقه على المذاهب الاربعة و مذهب أهل البیت، ج 2، ص 79.
[2] سوره نساء، (4) آیه 118.
[3] بحارالانوار، ج 11، ص 172.
[4] سوره نساء، (4) آیه 125.
[5] طبرى، مجمع البیان، ج 1، ص 200.
[6] مستدرک، ج 1، ص 59، از کتاب جعفریات.
[7] ثقة الاسلام کلینى، اصول کافى، ج 1، ص 346 و وسائل الشیعة، ج 1، باب 56، ص 80.
[8] عبداللَّه الحمیری البغدادی، قرب الاسناد، ص 122.</P&g t;
[9] محمد رضا طبسى، تراش ریش از نظر اسلام.
[10] آیت اللَّه خویى، مصباح الفقاهة، ج 1، ص 264.
http://www.shabestan.ir
کانال جامع دو نور در ایتا:
https://eitaa.com/twonoor
کانال جامع دو نور در تلگرام:
https://t.me/twonoor
صفحه اصلی – موسسه قرآن و نهج البلاغه -آموزش مجازی قران ونهج البلاغه
