معنای لعن و نفرین
لعن به معنای راندن و دور کردن از خداست و به معنى طرد و دور كردن از روى غضب است. (قاموس قرآن/ ج6 / 194 ) از این رو شکی در بدی آن نیست و شرعاً لعن کردن بر کسی جایز نیست مگر کسی که متصف به صفتی باشد آن صفت به نّص شریعت موجب دوری او از خدا باشد و مجوز لعن او گردد. و در کتاب جامع السعادت آمده است آنچه در شریعت تجویز شده لعن کردن کافرین و فاسقین و ظالمین است. و بالجمله لعن کردن به روسای ظلم و ضلالت و مجاهرین به کفر و فسق جایز و بلکه مستحب است و بر غیر اینها حرام. مخفی نیست که دعای بد و نفرین به مسلمان کردن نیز مانند لعن کردن است و مذموم است و خوب نیست حتی بر ظلمه مگر در صورتی که از شر او آدمی مضطر و ناچار شود. و در حدیث است که گاه مظلوم این قدر نفرین ظالم می‌کند که مکافات ظلم او می‌شود و زیاد می‌آید و این زیادتی از برای ظالم باقی می ماند و روز قیامت مطالبه می‌کند.
عاقبت لعن به که می‌رسد؟
اما تکلیف لعن و نفرین به فردی که مستحق آن نیست چه می‌شود؟
على بن ابى حمزه مىگوید كه: از امام صادق علیه السّلام شنیدم كه مىفرمود: (تردیدى در این نیست كه) چون لعنت (و نفرین) از دهان كسى بیرون مىآید (و بر زبان جارى مىشود) در حال بىقرارى و بىمكانى باقى مىماند، اگر آن شخص را (كه مورد لعن و نفرین قرار گرفته است) سزاوار آن دید بر او فرود مىآید، وگرنه به خود او (گوینده لعن و نفرین) باز مىگردد. ابن صدقه از امام صادق علیه السّلام روایت مىكند كه امام باقر علیه السّلام فرمودند لعنت هر گاه از دهان متكلم بیرون گردد بین او و كسى كه لعن در بارهاش صادر شده مردد مىماند، اگر راهى در آن پیدا نكرد بار دیگر به طرف متكلم بر مىگردد و او شایسته این كلام است، اینک بترسید و مۆمنى را لعن نكنید كه به خودتان بر مىگردد. (پاداش نیكیها و كیفر گناهان / ترجمه ثواب الأعمال/ 686 )
در تفسیر امام حسن عسكرى علیه السّلام آمده هر گاه دو نفر با هم نزاع كنند و یکدیگر را مورد لعن قرار دهد، لعنتها بالا مىروند و از خداوند اذن مىخواهند كه بر كدام یک از آنها فرود آیند، خداوند به فرشتگان مىگوید: اینک بنگرید اگر لاعن اهلیت براى لعن دارد و آن دیگرى شایسته لعن نیست هر دو لعن را به لاعن بدهید. اما اگر او شایسته لعن مىباشد و لاعن اهلیت لعن را ندارد هر دو را بطرف او حواله كنید و اگر هر دو شایسته هستند لعن هر یک را به دیگرى بدهید و اگر هیچ یک از آنها شایسته نبودند لعن را متوجه یهودیان و ناصبیان كنید كه صفات محمد و على را انكار مىكنند و فضائل آنها را قبول ندارند. (ایمان و كفر ( ترجمه الإیمان و الكفر بحار الأنوار) ج2 / 453 )
بدان که گناه لعن بر اشخاصی که مرده‌اند و ثابت نیست که مستحق لعن باشند بیشتر و وبال آن افزونتر است. حضرت رسول اکرم صلی الله علیه فرمودند که مردگان را دشنام ندهید که ایشان رسیده‌اند به آنچه پیش فرستاده‌اند. و همچنین خوب نیست لعن کردن بر جمادات و حیوانات.
از نفرین او بترس
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم فرمود: از نفرین پدر خود، سخت بپرهیزید، زیرا چنین نفرینى «ابر» را هم مىشكافد و بالاتر مىرود، و مورد توجه خدا قرار مىگیرد، تا جایى كه خداوند متعال مىفرماید: آن نفرین را نزد من آورید تا مستجاب گردانم.بنا بر این، از نفرین و دعاى پدر علیه خود، سخت پرهیز داشته باشید، زیرا از شمشیر برندهتر است! (النوادر(للراوندی)/ ترجمه صادقى اردستانى/169)
قال اللَّه تعالى: وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ حُسْناً وَ إِنْ جاهَداكَ لِتُشْرِكَ بِی ما لَیْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما. (عنكبوت- 8) چنان كه فرموده است حضرت بارى عزّ اسمه، در قرآن مجید كه: وصیّت كردیم ما انسان را كه به والدین خود احسان و نیكوئى كنید و از گفته و فرموده ایشان، سر نپیچید مگر آنكه تكلیف شرك و كفر به فرزند كنند كه در این هنگام اطاعت لازم نیست، بلكه مخالفت لازم است.
امّا در باب معاشرت و سلوک با والدین، باید به طریق مدارا و هموارى باشد و اگر از ایشان اذیّتى به تو رسد، تحمّل نما، چرا كه ایشان در كوچكى زحمت بسیار و آزار بیشمار از تو كشیدهاند، اگر در بزرگى رعایت ایشان كنى و متحمّل آزار ایشان شوى سهل باشد. و باید تنگ نگیرى به والدین از آنچه خداى تعالى به تو وسعت داده است و تنگ نگرفته است از خورش و پوشش. و رو مگردان از والدین و بلند مكن صداى خود را بلندتر از صداى والدین و هر چه مىگوئى با ایشان از روى لطف و مهربانى گو، نه از روى درشتى. چرا كه نیكوئى تو به والدین، موجب نیكوئى خدا است به تو و تو كه با پدر و مادر در مقام نیكوئى و مهربانى باشى، خداوند عالم نیز با تو در مقام مهربانى و لطف مىشود، چرا كه خداوند عالم ضایع نمىگذارد مزد نیكوكاران را. روایت است كه حضرت سجّاد علیه السّلام هرگز با والدین چیزى نمىخورد. سبب این از آن حضرت پرسیدند. فرمود كه: مىترسم كه سبقت كنم به لقمهاى كه نظر ایشان به او باشد و موجب عقوق من شود. ( مصباح الشریعة / ترجمه و شرح عبد الرزاق گیلان / 437)
سخن آخر اینکه:
نور چشم من از نفرین مظلوم پرهیز كن، زیرا مىترسم تیر دعاى مظلوم در تاریكىهاى شب به تو اصابت كند. چشم تو، به خواب رفته و مظلوم بیدار است و به تو نفرین مىكند و خدا هم خواب نمىرود. (دیوان أمیرالمۆمنین علیه السلام/407)
مظلوم كه در ركوع گردد چه كمان بر سینهى ظالمان زند ناوك آه
اى برده به اوج آسمان افسر جاه زنهار مكن ستم كه افتى در چاه
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منابع:
1. معراج السعادة/ ملا احمد نراقی
2. دیوان أمیر المۆمنین علیه السلام / میبدی،زمانی
3. مصباح الشریعة / ترجمه و شرح عبد الرزاق گیلان
4. ایمان و كفر ( ترجمه الإیمان و الكفر بحار الأنوار) ج2
5. النوادر( للراوندی ) / ترجمه صادقى اردستانى
6).پاداش نیكیها و كیفر گناهان / ترجمه ثواب الأعمال
7. قاموس قرآن/ ج6
