پاسخ:
تکلّف در لغت به معنای، خود را به رنج و سختی انداخت است[1] همچنین تکلّف به معنای محنتها و مشقتها و رنجها و مزاحمات و آداب و تشریفات و پذیراییها و نوازشها و ظاهرسازیها به کار میرود.[2]
در خصوص جایگاه تکلّف و سختگیری در آداب و سنن اسلامی، لازم است یادآور شویم که اسلام برای شئون گوناگون زندگی اسلام برنامه دارد و در هیچ یک از عرصههای عبادی و اخلاقی و مادی و معنوی، تکلیف طاقت‌فرسا ندارد.
اهل بیت مکرم اسلام علیهمالسلام در همه زمینههای زندگی راحت و معتدل و بی تکلف را برای پیروان خود توصیه کرده‌اند.[3]
بهترین شاهد برای نفی تکلف در آداب و سنن اسلامی این سخن خداوند متعال در قرآن مجید است که می فرماید: «لاَ یكَلِّفُ اللّهُ نَفْسًا إِلاَّ وُسْعَهَا لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَیهَا[البقرة آیه:286]؛ خدا هیچ کس را جز به اندازه طاقتش مکلف نمیکند. نیکیهای هر کس ازآن خود اوست و بدیهایش از آن خود اوست.»
همچنین رسول اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلم نیز در این خصوص می فرماید: «إِنِّی لَا أُحِبُّ الْمُتَكَلِّفِینَ.[3] من كسانى را كه خود را به زحمت اندازند، دوست ندارم.»
عواقب تکلف و سختگیری های بی مورد
1– نوعاً کسانی که در زندگی و در مسیر بندگی و سایر ابعاد تربیتی خود را به تکلف و سختی میاندازد، این احتمال دارد که او از این سختیها به تنگ آید و کلاً اعمال نیکو و پسندیده را رها کنید.
گاهی کسانی را می بینیم که وجودی سراسر خیر خواهی دارند و می خواهند یک تنه دنیا را عوض کنند، و از هیچ کوششی هم فروگذار نمی کنند ولی این امر ناممکن همه انگیزه و اراده او را سلب می کند به گونه ای که نا امید و خسته به کنجی می خزد و خرده گیری از دیگران را پیشه خود می کند.
2– از دست دادن دوستیها و خسته و دلسرد شدن از دوستیها و ارتباطات اجتماعی به خاطر سختیهایی که در این صورت بر افراد تحمیل میشود.
افرادی که بر خودشان زیادی سخت می گیرند معمولا در صدد می آیند که دیگران هم دغدغه های مشترک با او داشته باشند، و یا با سختگیری و وسواس های بیجا دیگران را از خود رانده، و در نهایت موجودی ملا آور خواهد شد که دیگر کسی تاب تحمل او را ندارد.
اینگونه افراد معمولا از تنهایی شکایت دارند و معتقدند که به خاطر ایمانشان طرد شده اند و این خود یک اشتباه دیگر است که او را به لجه خودبرتر بینی و عجب می اندازد که طبق روایات کسی که دچار این رذیله اخلاقی شود هولناک ترین تنهایی را خواهد داشت.
3– متضرر شدن و گرفتار شدن در دام اسراف و مخارج مالی بیمورد
خداوند متعال در قرآن مجید هشدار می دهد که زندگی مصرفی و تجملی که نشانه زیاده روی آدمی در روی آوردن به لذت های مادی است، انسان و اجتماع را به نابودی می کشاند، چنانکه در آیه 45 سوره واقعه، یکی از دلایل گرفتار آمدن انسان به عذاب الهی را «مترف» بودن؛ یعنی طغیان گری به دلیل فزونی و فراوانی نعمت می داند.
برخی از گناهان در تجمل گرایی ریشه دارد؛ چون انسان تجمل گرا برای تأمین هزینه مصرفی خود، چه بسا، به دزدی، رشوه خواری، اختلاس، تقلب و حقه بازی روی می آورد که همه اینها برخاسته از زیاده خواهی و افراط گری در برآوردن نیازهای جسمانی اوست.
بهترین راه حل
رعایت تعادل و توازن در برنامه های عبادی و زندگی
«وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِّتَكُونُواْ شُهَدَاء عَلَى النَّاسِ وَیكُونَ الرَّسُولُ عَلَیكُمْ شَهِیدًا[البقرة آیه:143]؛ آری چنین است که شما را بهترین امتها گردانیدیم تا بر مردمان گواه، باشید و پیامبر بر شما گواه باشد».
نکته ها و پیام ها:
1- رها کردن تکلف در زندگی به معنای سهل انگاری و راحت طلبی در مسیر بندگی و زندگی نیست.
2- دین مبین اسلام بهترین و زیباترین مۆلفه های درست زیستن را در خود گنجانده است از جمله مۆلفه های درست زیستن در آداب و سنن اسلامی پرهیز از تکلف و سختگیری است.
پی نوشت ها:
[1] فرهنگ لغت معین، ذیل مدخل تکلف
[2]. دهخدا.فرهنگ دهخدا، ذیل مدخل تکلف
[3] مفاتیح الحیاة،ص70
[4]. الكافی (ط – الإسلامیه) ج6؛ ص276
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منابع:
سایت رهروان ولایت
سایت حوزه
سایت حجت الاسلام محمد نصر اصفهانی
