اختلال گوارشی و دیابت

مذکر تحقیقات غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران

اختلال گوارشي چيست؟
اختلال گوارشي يا تأخير در تخليه معده اختلالي است كه در آن عمل تخليه محتويات معده بيش از اندازه طول بكشد كه اين اختلال اغلب در افراد ديابتي نوع يك و دو اتفاق مي‏افتد. اختلال گوارشي زماني ايجاد مي‏شود كه عصب معده صدمه ببيند و يا كارش به كلي متوقف شود. عصب واگ حركت غذا را در دستگاه گوارش كنترل مي‏كند. اگر عصب واگ صدمه ببيند ماهيچه‏هاي معده و روده بطور طبيعي نمي‏توانند كار بكنند و بدين ترتيب حركت غذا كند شده و يا بطور كلي متوقف مي‏شود.
ديابت مي‏تواند به عصب واگ صدمه برساند مشروط برآنكه قند خون براي يك دوره طولاني بالا باشد. افزايش قند خون سبب تغييرات شيميايي در عصب و ايجاد صدماتي در عروق تغذيه كننده اعصاب مي‏شود.

نشانه ها و علائم اختلال گوارشي

•سوزش سردل
•تهوع
•استفراغ غذاي هضم نشده
•احساس پري شكم
•كاهش وزن
•نفخ شكم
•نوسان در ميزان قند خون
•از دست دادن اشتها
•برگشت غذا از معده به مري (ريفلاكس)
•اسپاسم (گرفتگي) ديواره معده
اين نشانه‏ها ممكن است به صورت شديد يا متوسط (بسته به فرد) تفاوت كند.

عوارض ناشي از اختلال گوارشي

اگر غذا به مدت طولاني در معده بماند مي‏تواند مشكلاتي مانند: رشد بيش از اندازه باكتريها در اثر تخمير غذاها ايجاد كند، و همچنين ممكن است غذاها به صورت توده‏هاي سختي درآيد كه اين خود مي‏تواند سبب تهوع، استفراغ و انسداد در داخل معده شود. اگر اين توده هاي سخت غذايي در مسير عبور غذا از معده به روده انسدادي ايجاد كند خيلي خطرناك خواهد بود.
اختلال گوارشي با افزايش مشكلات در كنترل قند خون مي‏تواند ديابت را بدتر كند. غذايي كه سرانجام با تأخير زياد از معده وارد روده كوچك مي‏شود و جذب مي‏گردد، سبب مي‏شود سطح قند خون افزايش يابد. با وجود اختلال گوارشي نمي‏توان به درستي پيش‏بيني كرد كه چه وقت معده از غذا خالي مي‏شود و همين سبب مي‏شود كه سطح قند خون نوسان يافته و كنترل آن نيز مشكل شود.

علتهاي اصلي ايجاد كننده اختلال گوارشي

اختلال گوارشي اغلب به علت:
•ديابت
•سندرم ويروسي
•جراحي معده يا عصب واگ
•داروها، بخصوص آنتي كولينرژيك و ناركوتيك‏ها (داروهايي كه انقباض معده را كم مي‏كند)
•برگشت غذا از معده به مري
•اختلال ماهيچه‏هاي صاف مثل: آميلوئيدوز و اسكلرودرما
•بيماري اعصاب مثل: نفخ شكمي و بيماري پاركينسون
•اختلال متابوليكي مثل هيپوتيروئيديسم (كم كاري تيروئيد)

تشخيص

تشخيص اختلال گوارشي با يك يا چند تست زير انجام مي‏گيرد.
عكس باريم: بعد از 12 ساعت ناشتايي شما يك مايع غليظي به نام باريم را مي‏خوريد كه اين باريم سطح داخل معده را مي‏پوشاند و بدين ترتيب با عكس گرفتن، معده، مشخص خواهد شد. بطور طبيعي معده بعد از 12 ساعت ناشتايي خالي مي‏شود. اگر در عكس غذايي نشان داده شود، احتمالاً اختلال گوارشي وجود دارد. اگر عكس نشان بده كه معده خالي است ام
ا پزشك شما همچنان معتقد باشد كه تخليه معده با تأخير انجام شده است نياز است كه اين تست را مجدداً تكرار كنيد و يا در يك روز ممكن است شخصي كه اختلال گوارشي دارد يك وعده غذايي را بطور طبيعي هضم كند و نتيجه تست آن اشتباهاً طبيعي تلقي شود. اگر شما ديابت داريد ممكن است پزشكتان توصيه‏هاي خاصي را براي شما داشته باشد.
اسكن تخليه معده با راديوايزوتوپ
شما مي‏توانيد از غذايي كه محتوي راديوايزوتوپ (ماده راديواكتيو) است بخوريد و اسكن معده انجام دهيد. مقدار راديوايزوتوپ (راديواكتيو) خيلي كم است و خطري ندارد. بعد از خوردن شما زير دستگاهي دراز مي‏كشيد كه مي‏تواند مواد راديوايزوتوپ را نشان دهد و بدين ترتيب تصوير غذا در داخل معده و اينكه چگونه به آرامي معده را ترك مي‏كند مشخص مي‏شود. اگر بعد از 2 ساعت بيش از نيمي از غذاها باقي بماند اختلال گوارشي خطرناك است.
اندازه گيري (مانومتري) معده
اين تست فعاليت الكتريك و ماهيچه‏اي معده را اندازگيري مي‏كند. لوله حاوي سيمي است كه ميزان فعاليت الكتريكي و ماهيچه‏اي معده را بوسيله مايعات هضم شده و غذاهاي جامد اندازه‏گيري مي‏كند. اين اندازه‏گيري نشان مي‏دهد كه كار معده چگونه است و آيا تأخير در تخليه آن وجود دارد يا خير. 
تست خون
پزشك ممكن است به منظور ارزيابي آزمايشگاهي شمارش گلبولي و يا اندازه‏گيري شيميايي و الكتروليت خون را انجام دهد. جهت رد كردن اختلالات ديگر گوارشي ناشي از ديابت ممكن است پزشك از آندوسكوپي قسمت فوقاني و سونوگرافي استفاده نمايد.
آندوسكوپي قسمت فوقاني
بعد از آنكه شما يك داروي آرام بخش گرفته‏ايد پزشك يك لوله دراز و باريك را از دهان به مري و بعد از آن به معده عبور دهد و از طريق آندوسكوپ پزشك مي‏تواند لايه هاي داخل معده را نگاه كرده و هر چيز غيرطبيعي را كنترل نمايد.
اولتراسوند (سونوگرافي)
جهت رد بيماري‏هاي كيسه صفرا و لوزالمعده ممكن است نياز به انجام تست سونوگرافي باشد. سونوگرافي روشي است كه در آن امواج صوتي را به داخل بافتها عبور مي‏دهند و به اين ترتيب شكل كيسه صفرا يا لوزالمعده مشخص مي‏شود.
درمان
هدفهاي درماني اوليه براي اختلال گوارشي ناشي
از ديابت آن است كه سطح قند خون كنترل شود. درمان شامل:انسولين، داروهاي خوراكي، تغييرات در زمان و نحوة غذا خوردن و در موارد شديد تغذيه از طريق لوله و يا داخل رگ مي‏باشد. به اين نكته توجه كنيد كه در اكثر مواردي كه اختلال گوارشي درمان نمي‏شود و معمولاً به مرحله مزمن رسيده است. درمان كمك مي‏كند تا آنجا كه ممكن است شرايط بهداشتي‏تر و راحت‏تري فراهم شود.
انسولين براي كنترل قند خون
اگر شما اختلال گوارشي داريد، سرعت جذب غذا كندتر شده بنابراين زمان جذب آنرا نمي‏توان پيش‏بيني كرد. به منظور كنترل قند خون ممكن است نياز باشد:
•انسولين بيشتري تزريق كنيد.
•بعد از مصرف غذا نيز انسولين تزريق كنيد.
•مكرراً سطح قند خون را بعد از خوردن غذا اندازه‏گيري كنيد تا در صورت نياز انسولين تجويز شود.
پزشك شما بر اساس نياز شما توصيه‏هاي خاصي را خواهد كرد.
داروها
براي درمان اختلال گوارشي چندين دارو استفاده مي‏شود. پزشك شما سعي مي‏كند ازميان داروهاي مختلفي كه وجود دارد دارويي كه مي‏تواند بيشترين اثر درماني را داشته باشد انتخاب كند.
متوكلوپراميد
اين دارو انقباض ماهيچه‏اي معده را تحريك كرده و بدين ترتيب به تخليه غذا كمك مي‏كند. همچنين اين دارو از تهوع و استفراغ هم جلوگيري مي‏كند. متوكلوپراميد معمولاً 20 تا 30 قطره قبل از غذا يا هنگام خواب داده مي‏شود. عوارض جانبي اين دارو خستگي، خواب آلودگي و گاهي اوقات افسردگي و اضطراب است.
 اريترومايسين:
اين آنتي بيوتيك در بهبود تخليه معده نقش دارد. اين دارو با افزايش انقباض معده، حركت غذا را در داخل معده سرعت مي بخشد. عوارض جانبي آن تهوع، استفراغ و گرفتگي عضلات شكم مي‏باشد.
داروهاي ديگر
داروهاي ديگري هم ممكن است براي درمان علائم و مشكلات ناشي از اختلال گوارشي استفاده شوند. براي مثال يك داروي ضد تهوع مي تواند در برطرف كردن حالت تهوع و استفراغ مؤثر باشد و يا
 آنتي‏بيوتيك‏ها عفونت‏هاي باكتريايي را از بين ببرند. اگر شما يك غذاي هضم نشده سفت داخل معده داريد ممكن است پزشك شما جهت حل كردن اين غذاي هضم نشدة سفت با آندوسكوپ دارو تزريق نمايد.

وعده‏هاي غذايي و تغيير در غذاها
تغيير در عادات غذايي مي‏تواند در كنترل اختلال گوارشي كمك كننده باشد، پزشك و كارشناس تغذيه مي‏توانند دستورات خاصي به شما بدهند. ممكن است شما خواستار 6 وعده غذايي كوچك به جاي 3 وعده غذايي بزرگ باشيد. اگر هر زماني كه غذا مي‏خوريد، غذاي كمتري وارد معده شود، ديگر ممكن نيست كه معده به طور كامل پرشود. پزشك يا متخصص تغذيه ممكن است به شما پيشنهاد كند كه سعي كند چند وعده مايعات مغذي در روز مصرف كنيد تا قند خون شما كنترل شود و اختلال گوارشي برطرف گردد. وعده غذايي مايعات از نظر تغذيه‏اي ارزشي به اندازة جامد دارند و عبور آنها از معده سريعتر و آسان‏تر از غذاهاي جامد است. پزشك ممكن است توصيه كند كه از خوردن چربي و فيبر زياد خودداري كنيد زيرا چربي‏ها طوري هستند كه به طور طبيعي هضم آنها به كندي صورت مي‏گيرد و فيبرها هم به سختي هضم مي‏شوند. بنابراين اگر اختلال گوارشي داريد براي شما مناسب نيستند. بعضي از غذاهايي كه فيبر زياد دارند مثل بروكلي و پرتقال موادي دارند كه نمي‏توانند هضم شوند. از خوردن اين غذاها اجتناب كنيد زيرا قسمت هضم نشده آنها در معده به مدت طولاني باقي مي‏ماند و ممكن است به حالت سفت و سخت درآيد.
نكاتي كه بايد به خاطر داشته باشيد
•اختلال گوارشي ممكن است در افراد ديابتي نوع يك و دو اتفاق افتد.
•اختلال گوارشي در نتيجه صدمه به عصب واگ كه نقش آن كنترل حركت غذا در دستگاه گوارشي است، ايجاد مي‏شود. به جاي آنكه غذا به طور طبيعي از دستگاه گوارش عبور كند در معده باقي مي‏ماند.
•كسي كه سالها ديابت داشته باشد اما قند خونش كنترل شده نباشد در اين صورت عصب واگ صدمه مي‏بيند كه نتيجة آن اختلال گوارشي بروز مي‏كند. در حقيقت اختلال گوارشي ناشي از كنترل نامناسب قند خون مي‏باشد.
•نشانه‏هاي اختلال گوارشي شامل: احساس پري زودرس، تهوع، استفراغ و كاهش وزن مي‏باشد.
•اختلال گوارشي با تستهايي مثل راديوگرافي، مانومتري و اسكن تشخيص داده مي‏شود.
•درمان شامل تغييراتي در زمان و نحوه غذا خوردن، تغيير در نوع انسولين و تنظيم زمان تزريق و مصرف داروهاي خوراكي مي‏باشد.

http://publicrelations.tums.ac.ir