احکام وضو
وضو و احكام آن
1ـ در وُضو واجب است (1) صورت و دستها را بشويند و جلوى سر و روى پاها را مسح كنند (م 238.
2ـ درازاى صورت را بايد از بالاى پيشانى ـ جايى كه موى سر بيرون مى آيد ـ تا آخر چانه شُست، و پهناى آن به مقدارى كه بين انگشت وسط(2) و شَست (4) قرار مى گيرد، بايد شسته شود، و اگر مختصرى (= كمى) از اين مقدار را نشويد وضو باطل است. و براى آنكه يقين كند(5) اين مقدار كاملاً شسته شده، بايد كمى از اطراف آن را هم بشويد (م 239.
3ـ بعد از شستن صورت بايد دست راست و بعد از آن دست چپ را از آرنج تا سر انگشتها بشويد(6) (م 247.
4ـ بعد از شستن هر دو دست بايد جلوى سر را با تَرى آب وضو كه در دست مانده مَسح (7) كند(8) (وبكِشد)، و لازم نيست با دست راست باشد يا از بالا به پايين مسح نمايد(9) (م 251.
5ـ بعد از مسح سر بايد باترى آب وضو كه در دست مانده، روى پاها را از سر يكى از انگشتها تا برآمدگى روى پا مسح كند(145 (م 254.
توجه
اگر احتمال دهد چرك يا چيز ديگرى در ابروها و گوشه هاى چشم و لب او هست كه نمى گذارد آب به آنها برسد، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد، بايد پيش از وضو(10) بررسى كند كه اگر هست برطرف نمايد(11) (م 241. اگر دست را تر كند و به صورت و دستها بكشد،(12) چنانچه (13) ترى دست به قدرى باشد كه به واسطه ء كشيدن دست، آب كمى بر آنها جارى شود كافى است (م 246. شستن توى بينى و مقدارى از لب و چشم كه در وقت بستن ديده نمى شود واجب نيست (14)، ولى براى رآنكه يقين كند از جاهايى كه بايد شسته شود چيزى باقى نمانده است، مقدارى از آنها را هم بشويد(15) (م 244. بايد صورت (16) را بنابر احتياط واجب از بالا به پايين شُست، و اگر از پايين به بالا بشويد وضو باطل است، دستها را بايد از مِرفَق (= آرنج) به طرف سرانگشتان بشويد(17) (م 245. براى آنكه يقين كند آرنج را كاملاً شسته، بايد مقدارى بالاتر از آرنج را هم بشويد(18) (م 248. كسى كه پيش از شستن
صورت، دستهاى خود را تا مچ شسته، در موقع وضو بايد تا سرانگشتان را بشويد، و اگر فقط تا مچ را بشويد وضوى او باطل است (م 249 يك قسمت از چهار قسمت سر كه مقابل پيشانى است جاى مسح مى باشد، و هر جاى اين قسمت را به هر – اندازه مسح كند كافى است (19) (م 252. لازم نيست مسح سر بر پوست آن باشد، بلكه بر موى جلوى سر هم صحيح است. ولى كسى كه موى جلوى سر او به اندازه اى بلند است كه اگر مثلاً شانه كند(20) روى قسمتى از پيشانى مى ريزد، يا به جاهاى ديگر سر مى رسد، بايد(21) بيخ موها را مسح كند(22)، يا فرق سر را باز كرده پوست سر را مسح نمايد. و اگر موهايى را كه به صورت مى ريزد يا به جاهاى ديگر سر مى رسد جلوى سر جمع كند و بر آنها مسح نمايد، يا بر موى جاهاى ديگر سر كه جلوى آن آمده مسح كند باطل است (م 253. پهناى مسح پا به هر اندازه باشد كافى است (23) (م 255. بنابر احتياط واجب بايد در مسح پا دست را بر سر انگشتها بگذارد و روى پا را بتدريج مسح كند، و اگر همه دست را روى پا بگذارد و كمى بكشد صحيح نمى باشد(24) (م 256. در مسح سر و روى پا بايد دست را روى آنها بكشد، و اگر دست را نگه دارد و سر يا پا را حركت دهد(25) وضو باطل است (26)، ولى اگر موقعى كه دست را مى كشد سر يا پا مختصرى حركت كند اشكال ندارد (م 257. جاى مسح با
يد خشك باشد(27)، و اگر به قدرى تر باشد كه رطوبت كف دست به آن اثر نكند مسح باطل چاست، ولى اگر ترى آن به قدرى كم باشد كه رطوبتى كه بعد از مسح در آن ديده مى شود بگويند فقط از ترى كف دست است اشكال ندارد (م 258. يادآورى غير از وضوى ترتيبى وضوى ديگرى وجود دارد كه با فرو بردن صورت و دستها در آب انجام مى شود و به آن <وضوى اِرتِماسى> مى گويند. براى دانستن احكام و جزئيات آن به رسالهء توضيح المسائل مرجع تقليد خود مراجعه كنيد.
1ـ بهجت: واجب است با نيّت صورت و دستها را بشويند… (م 237.
2ـ تبريزى: … به مقدارى كه بين انگشت وسط قرار مى گيرد… (م 243.
3ـ بهجت: … بين انگشت وسط و شَست يعنى انگشت بزرگ كه ابهام و انگشت ميانى كه وُسطى است قرارمى گيرد… (م 238.
4ـ زنجانى: از عبارت (و براى آنكه يقين كند…) تا آخر مسأله در رسالهء ايشان ديده نشد (م 243.
5ـ بهجت: … بشويد به طورى كه تمام دستها شسته شود (م 245.
6ـ مَسح = دست كشيدن.
7ـ تبريزى: … و احتياط واجب آن است كه با دست راست مسح نمايد (م 255 مكارم: … و بنابر احتياط واجب، لازم است با دست راست باشد… (م 269.
8ـ بهجت: … و احتياط واجب در مسح سر از بالا به پايين است و با دست راست اَولى (و بهتر) است (م 249 زنجانى: و احتياط آن است كه با داخل دست راست مسح نمايد و مسح را از بالا به پايين انجام دهد(م 255.
9ـ تبريزى: … و احتياط واجب آن است كه تا مَفصَل (انتهاى روى پا) مسح نمايد. و پاى راست را با دست راست و بعد پاى چپ را با دست چپ مسح كند (م 258 زنجانى: و احتياط آن است كه تا مَفصَل را هم مسح نمايد (م 258.
10ـ بهجت: يا وقت شستن آنها را وارسى كند (م 239.
11ـ مكارم: صورت و دستها را بايد آنچنان شُست كه آب به پوست بدن برسد، و اگر موانعى وجود دارد بايدبرطرف كند، حتى اگر احتمال مانع مى دهد بايد وارسى نمايد (م 259.
12ـ بهجت: بايد بنا بر احتياط ترى دست به قدرى باشد كه به واسطهء كشيدن دست، كمى آب بر آنها جارى شود (م 244.
13ـ مكارم: … چنانچه ترى دست به قدرى باشد كه به آن شستن گفته شود كافى است (م 265.
14ـ مكارم: از اينجا به بعد در رسالهء ايشان ديده نشد (م 262 زنجانى: و شستن ظاهر بينى و مقدارى از لب و چشم كه در وقت بستن ديده مى شود لازم
است (م 248.
15ـ بهجت: و كسى كه نمى دانسته بايد اين مقدار را بشويد، اگر نداند در وضوهايى كه گرفته اين مقدار راشسته يا نه، نمازهايى كه خوانده صحيح است (م 242 تبريزى: و كسى كه نمى دانسته بايد اين مقدار را بشويد،اگر نداند در وضوهايى كه گرفته اين مقدار را شسته يا نه، نمازى را كه با آن وضو خوانده و وقتش باقى است باوضوى جديد اعاده نمايد (و دوباره بخواند) و قضاى نمازهايى كه وقتش گذشته، واجب نيست (م 248.
16ـ زنجانى (م 250 و تبريزى (م 249 و مكارم (م 264: بايد صورت و دستها را از بالا به پايين شست.
17ـ بهجت: بايد صورت و دستها را از بالا به پايين شست، و اگر از پايين به بالا بشويد و به همان شستن اكتفاكند، بلكه مطلقاً در بعضى موارد، وضو باطل است. و احتياط واجب آن است كه در هر عضو ابتدا قسمتهاى بالاتر وسپس قسمتهاى پايين تر را بشويد، و رعايت ترتيب عرفى كافى است (م 243.
18ـ زنجانى: اين مسأله در رسالهء ايشان ديده نشد.
19ـ بهجت: و واجب است در صورت امكان مسح با كف دست باشد نه با پشت آن (م 250 زنجانى: و هرجاى اين قسمت را مسح كند كافى است، و بنابر احتياط از پهنا به اندازهء پهناى سه انگشت بسته مسح نمايد…(م 256.
20ـ بهجت (م 251 و تبريزى (م 257 و زنجانى (م 257: كه اگر مثلاً شانه كند به صورتش مى ريزد…
21ـ زنجانى: بايد قسمتى از موها را كه پس شانه كردن در جلو سر قرار مى گيرد مسح كند… (م 257. 22ـ مكارم: از اينجا به بعد در رسالهء ايشان ديده نشد (م 271.
23ـ مكارم: از نظر عرض كافى است به اندازهء يك انگشت مسح كند (م 273 زنجانى: احتياط آن است كه مسح پا به اندازهء پهناى سه انگشت بسته باشد… (م 259.
24ـ بهجت (م 254 و مكارم (م 273: اگر در مسح پا همهء دست را روى پا بگذارد و كمى بكشد صحيح است تبريزى: احتياط واجب آن است كه در مسح پا دست را بر سر انگشتها بگذارد و بعد به پشت پا بكشد يا آنكه دست را به مفصل گذاشته و تاسر انگشتها بكشد، نه آنكه تمام دست را روى پا بگذارد و كمى بكشد (م 260 زنجانى: احتياط آن است كه در مسح پا دست را بر سر انگشتان بگذارد و بعد به پشت پا بكشد، يا آنكه دست را به مفصل گذاشته و تا سر انگشتان بكشد، نه آنكه تمام دست را روى پا بگذارد و كمى بكشد (م 260.
25ـ زنجانى: و سر يا پا را به آن بكشد وضو باطل است… (م 261.
26ـ م
كارم: بنابر احتياط واجب (م 274.
27ـ مكارم: ولى اگر مختصرى رطوبت داشته باشد به طورى كه آب دست هنگام مسح بر آن غلبه كند اشكال ندارد (م 275.
چيزهايى كه بايد براى آنها وضو گرفت
براى شش چيز وضو گرفتن واجب است. برخى از آنها عبارتند از: 1ـ براى نمازهاى واجب غير از نماز مَيِّت (= مُرده ).(1)
2ـ براى طَواف واجب خانهء كعبه (= براى دور خوردن واجب به دور خانهء خدا).
3ـ اگر (انسان ) نذر يا عهد كرده يا قسم خورده باشد كه وضو بگيرد.(2)
4ـ اگر(3) (انسان ) نذر كرده باشد كه جايى از بدن خود را به خط قرآن برساند (م 318. براى دانستن موارد ديگر به رسالهء توضيح المسائل مرجع تقليد خود مراجعه كنيد.
توجه
مَسّ نمودن خط قرآن، يعنى رساندن جايى از بدن به خط قرآن براى كسى كه وضو ندارد حرام است (4)، ولى اگر قرآن را به زبان فارسى يا به زبان ديگر ترجمه (و معنا) كنند، مس آن اشكال ندارد (م 319. جلوگيرى بچه و ديوانه از مس خط قرآن (5) واجب نيست، ولى اگر مس نمودن آنان بى احترامى به قرآن (6) باشد بايد از آنان جلوگيرى كنند (م 320. كسى كه وضو ندارد، خوب است (7) اسم خداوند مُتَعال (= بزرگ ) را به هر زبانى كه نوشته شده باشد،مس ننمايد (م 321. 1- تبريزى (م 322 و زنجانى (م 322: در نمازهاى مستحب، وضو فقط شرط صحت است.
2ـ زنجانى: يا به جهت اجاره يا شرط در معاملات يا دستور كسى كه اطاعت آن لازم است، وضو واجب شده باشد (م 322.
3ـ زنجانى: اگر نذر يا عهد كرده يا قسم خورده باشد كه جايى از بدن خود را به خط قرآن و مانند آن، كه مس آنها بدون وضو جايز نيست، يا به جهت اجاره يا شرط يا دستور كسى كه اطاعت آن لازم است، رساندن جايى ازبدن خود به خط قرآن و مانند آن بر او لازم شده باشد (م 322.
4ـ بهجت: ولى تماس موى انسان با خط قرآن بنابر اظهر مانعى ندارد، حتى اگر كوتاه باشد (م 321. 5ـ زنجانى: مس خط قرآن و مانند آن واجب نيست… (م 324.
6ـ زنجانى: بى احترامى به قرآن و مانند آن باشد… (م 324.
7ـ بهجت: حرام است مس نمايد. و احتياط واجب آن است كه اسم پيغمبر6و امام 7و حضرت زهرا3را هم مس ننمايد (م 323 تبريزى: بنابر احتياط حرام است مس نمايد، و بهتر آن است كه اسم مبارك پيغمبر و اما
م و حضرت زهرا: را هم مس ننمايد (م 325 مكارم: حرام است بنابر احتياط واجب و مس اسم مبارك پيامبر6و ائمهء هدى و حضرت زهرا: نيز اگر هتك حُرمت و بى احترامى باشد حرام است (م 340 زنجانى: كسى كه وضو ندارد بنابر احتياط حرام است اسم خداوند متعال و صفات خاصهء او (مانند رحمان ) را ـ به هر زبانى كه نوشته شود ـ مس نمايد، بلكه بنابر احتياط مستحب اسم مبارك پيغمبر و امام و حضرت زهرا: راهم مس ننمايند (م 325.
شرايط صحيح بودن وضو
شرايط صحيح بودن وضو چند چيز است. برخى از آنها عبارتند از: 1ـ آنكه آب وضو پاك باشد (و نجس نباشد). 2ـ آنكه آب وضو مطلق باشد (و مضاف نباشد). 3ـ آنكه اعضاى وضو (مانند مچ دست) موقع شستن و مسح كردن پاك باشند(1). 4ـ آنكه به قصد قُربَت (2)، يعنى (3) براى انجام فرمان خداوند عالَم وضو بگيرد، و اگر براى خنك شدن ويا به قصد ديگرى وضو بگيرد باطل است (4). 5ـ آنكه وضو را به ترتيبى كه گفته شد به جا آورد، يعنى اول صورت و بعد دست راست و بعد دست چپ رابشويد و بعد از آن، سر و بعد پاها را مسح نمايد، و بنابر احتياط واجب (5) بايد پاى راست را پيش از پاى چپ مسح كند(6)، و اگر به اين ترتيب وضو نگيرد باطل است. 6ـ آنكه كارهاى وضو را پشت سر هم (و بدون فاصله ) انجام دهد. 7ـ آنكه استعمال آب براى او مانعى نداشته باشد (مثلاً استفاده از آب براى او ضرر نداشته باشد و او را مريض نكند). 8ـ آنكه در اعضاى وضو مانعى از رسيدن آب نباشد (مثلاً لكهء رنگ روى كف دست يا
لاك، روى ناخن نباشد)(م 267تا 292. وضو شرايط ديگرى نيز دارد. براى دانستن آنها به رسالهء توضيح المسائل مرجع تقليد خود مراجعه كنيد.
توجه
اگر زير ناخن چرك باشد وضو اشكال ندارد، ولى اگر ناخن را بگيرند بايد براى وضو آن چرك را(7) برطرف كنند. و نيز اگر ناخن بيشتر از معمول بلند باشد(8) و چرك زير آن جزء ظاهر به حساب آيد(9)، بايدچرك زير مقدارى را كه از معمول بلندتر است برطرف نمايند (م 293.
يادآورى
اگر (انسان) شك كند كه وضوى او باطل شده يا نه، بنا مى گذارد كه وضوى او باقى است… (م 302. كسى كه شك دارد وضو گرفته يا نه، بايد وضو بگيرد (م 303. اگر (انسان ) بعد از نماز شك كند كه وضو گرفته يا نه (10)، نماز او صحيح است، ولى (11) بايد براى “نمازهاى بعد وضو بگيرد (م 305. اگر (انسان ) در بين نماز شك كند كه وضو گرفته يا نه (12)، نماز او باطل است و بايد وضو بگيرد و نماز را%(دوباره ) بخواند(13) (م 306. اگر (انسان ) بعد از نماز شك كند كه قبل از نماز وضوى او باطل شده يا بعد از نماز، نمازى كه خوانده صحيح است (14) (م 307.
1ـ بهجت: مگر اينكه به وسيلهء وضو گرفتن و شستن صورت و يا دستها، اعضاى وضو خود به خود پاك شود (پس از: م 278 مكارم: اما اگر بعد از تمام شدن وضوى يك عضو، همان عضو نجس شود، وضو صحيح است (م 298.
2ـ قُربَت يعنى نزديك شدن، و قصد قربت يعنى قصد نزديك شدن به سوى خدا و انجام فرمان او.
3ـ زنجانى: يعنى براى رضاى خداوند عالم وضو بگيرد… (پس از: م 287.
4ـ بهجت: ولى اگر به قصد قربت وضو بگيرد و قصد ديگرى مثل خنك شدن تابع (و به دنبال ) قصد وضو باشد، اشكال ندارد. (پس از: م 284 مكارم: ولى اگر تصميم قطعى دارد كه براى اطاعت فرمان خدا وضو بگيرددر ضمن مى داند خنك هم مى شود ضررى ندارد (م 304.
5ـ بهجت: در مسح دو پا احتياط مستحب آن است كه مسح پاى راست را با دست راست بر مسح پاى چپ با دست چپ مقدم بدارد (پس از: م 285 زنجانى: و بايد پاى چپ را پيش از پاى راست مسح نكند و بنابراحتياط همزمان نيز مسح ننمايد… (پس از: م 288.
6ـ مكارم: بنابر احتياط پاى چپ را پيش از پاى راست مسح نكند (م 307.
7ـ مكارم: بايد آن چرك را كه مانع رسيدن آب به بدن است برطرف كنند (م 317.
8ـ مكارم: و چرك زير آن مانع رسيدن آب وضوست، بايد آن ر
ا برطرف سازد (م 317.
9ـ اين قسمت از مسأله، يعنى (چرك زير آن جزء ظاهر به حساب آيد) در رسالهء مراجع ديگر ديده نشد. 10ـ تبريزى: در صورتى كه احتمال بدهد كه در حال شروع به نماز مُلتفت (و متوجه ) حالش بوده است، نمازصحيح است (م 310 زنجانى: در صورتى كه احتمال بدهد در حال شروع به نماز ملتفت بوده ـ ولَو اِجمالاً ـ كه بايد وضو داشته باشد، نمازش صحيح است (م 310.
11ـ زنجانى: ولى احتياط آن است كه براى نمازهاى ديگر وضو بگيرد (م 310.
12ـ مكارم: بنابر احتياط واجب نماز را تمام كند و بعد از آن، وضو بگيرد و اِعاده نمايد (و دوباره بخواند)(م 327.
13ـ زنجانى: اگر در بين نماز شك كند كه وضو گرفته يا نه، در صورتى كه احتمال بدهد در حال شروع نمازمُلتفت ـ ولو اِجمالاً ـ بوده كه بايد وضو داشته باشد، نمازش صحيح است، ولى احتياط مستحب آن است كه نمازش را رَجاءً (و به اميد آنكه مطلوب پروردگار است) تمام كرده و وضو گرفته و نماز را از سر بخواند، و بنابراحتياط براى نمازهاى بعد وضو بگيرد (م 311 بهجت: مگر اينكه به اميد صحيح بودن، نماز را بخواند، بعد اگر فهميد كه وضو داشته نمازش بنابر اَظهَر صحيح است. و همچنين است اگر قبل از نماز شك كرد كه وضو دارد يانه، ولى گمان به وضو داشت (م 309.
14ـ مكارم: اين مسأله در رسالهء ايشان ديده نشد زنجانى: اگر بعد از نماز بفهمد كه وضوى او باطل شده، ولى شك كند كه قبل از نماز باطل شده يا بعد از نماز، چنانچه احتمال بدهد كه در هنگام شروع نماز التفات (وتوجه) به شرايط صحت نماز داشته است، نمازى كه خوانده صحيح است (م 312.
چيزهاي كه وضو را باطل مي كند
هفت چيز وضو را باطل مى ك
نند و از بين مى برند كه به آنها <مُبطِلات (1) وضو> مى گويند. برخى از آنها عبارتند از: اول: بَول (ادرار). دوم: غائِط (مدفوع). سوم: باد معده و روده كه از مخرج غائط خارج شود.(2) چهارم: خوابى كه به واسطهء آن چشم نبيند و گوش نشنود، ولى اگر چشم نبيند و گوش بشنود وضو باطل نمى شود.(3) پنجم: چيزهايى كه عقل را از بين مى برد، مانند ديوانگى و مستى و بيهوشى.(4) ششم: كارى كه براى آن بايد غسل كرد…(5) (م 325. براى دانستن مورد ديگر از مبطلات وضو به رسالهء توضيح المسائل مرجع تقليد خود مراجعه كنيد.
1ـ مُبطِلات = باطل كننده ها; از بين برنده ها.
2ـ بهجت: يا از غير مخرج (خارج شود) اگر اين عنوان بر آن صدق نمايد (م 327.
3ـ بهجت: و همچنين است اگر گوش هم نشنود ولى نخوابيده باشد، مثل اينكه به ادامهء فكر سابق مشغول باشد (م 327.
4ـ مكارم: بنابر احتياط واجب (م 344.
5ـ بهجت: و بنابر احوط مس ميت اگر غسل براى آن كافى نبوده و نياز به وضو نيز داشته باشد (م 327 مكارم: هشتم مس ميت انسان (م 344 زنجانى: و باطل شدن وضو در مس ميت بنابر احتياط است (م 329.
ahkaam.ir
کانال جامع دو نور در ایتا:
https://eitaa.com/twonoor
کانال جامع دو نور در تلگرام:
https://t.me/twonoor
صفحه اصلی – موسسه قرآن و نهج البلاغه -آموزش مجازی قران ونهج البلاغه
