قرآن کریم و اهمیت ازدواج (بخش دوم)

تفسیر آیاتی از قران مجید پیرامون ازدواج

2:

وَ مَن لَّمْ يَسْتَطِعْ مِنكُمْ طَوْلاً أَن يَنكِحَ الْمُحْصَنَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ فَمِن مَّا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُم مِّن
فَتَيَتِكُمُ الْمُؤْمِنَاتِ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمَانِكُم بَعْضُكُم مِّن بَعْضٍ فَانكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ وَ ءَاتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ محُْصَنَاتٍ غَيرَْ مُسَافِحَاتٍ وَ لَا مُتَّخِذَاتِ أَخْدَانٍ فَإِذَا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَينْ‏َ بِفَاحِشَةٍ فَعَلَيهِْنَّ نِصْفُ مَا عَلىَ الْمُحْصَنَاتِ مِنَ الْعَذَابِ ذَالِكَ لِم
َنْ خَشىِ‏َ الْعَنَتَ مِنكُمْ وَ أَن تَصْبرُِواْ خَيرٌْ لَّكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ(نساء.25)
يُرِيدُ اللَّهُ أَن يخَُفِّفَ عَنكُمْ وَ خُلِقَ الْانسَنُ ضَعِيفًا(نساء.28)

ترجمه:

و آنها كه توانايى ازدواج با زنان (آزاد) پاكدامن باايمان را ندارند، مى‏توانند با زنان پاكدامن از بردگان باايمانى كه در اختيار داريد ازدواج كنند- خدا به ايمان شما آگاه‏تر است و همگى اعضاى يك پيكريد- آنها را &l t;SPAN style=”LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: ‘Tahoma’,’sans-serif’; COLOR: #0070c0; FONT-SIZE: 9pt; mso-fareast-font-family: ‘Times New Roman'” lang=AR-SA>با اجازه صاحبان آنان تزويج نماييد، و مهرشان را به خودشان بدهيد به شرط آنكه پاكدامن باشند، نه بطور آشكار مرتكب زنا شوند، و نه دوست پنهانى بگيرند. و در صورتى كه «محصنه» باشند و مرتكب عمل منافى عفت شوند، نصف مجازات زنان آزاد را خواهند داشت. اين (اجازه ازدواج با كنيزان) براى كسانى از شماست كه بترسند (از نظر غريزه جنسى) به زحمت بيفتند و (با اين حال نيز) خوددارى (از ازدواج با آنان) براى شما بهتر است. و خداوند، آمرزنده و مهربان است.(نساء.25)
خدا ميخواهد (با احكام مربوط به ازدواج با كنيزان و مانند آن،) كار را بر شما سبك كند و انسان، ضعيف آفريده شده (و در برابر طوفان غرايز، مقاومت او كم است).(نساء.28)

تفسیر نمونه:

وَ مَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ مِنْكُمْ طَوْلًا أَنْ يَنْكِحَ …
در تعقيب بحث‏هاى مربوط به ازدواج، اين آيه، شرائط ازدواج با كنيزان را بيان مى‏كند، نخست مى‏گويد كسانى كه قدرت ندارند كه با زنان آزاد، ازدواج كنند مى‏توانند با كنيزانى ازدواج نمايند كه مهر و ساير مخارج آنها معمولا سبكتر و سهل‏تر است.(28)
البته منظور از ازدواج با كنيزان اين نيست كه صاحب كنيز با كنيز ازدواج كند، بلكه با شرائط خاصى كه در كتب فقهى ذكر شده مى‏تواند همانند همسر با او رفتار نمايد، بنا بر اين منظور ازدواج افراد غير مالك با كنيز است.
ضمنا از تعبير به “مؤمنات” استفاده مى‏شود كه بايد حتما كنيز مسلمان
باشد تا بتوان با او ازدواج كرد و بنا بر اين با كنيزان اهل كتاب ازدواج صحيح نيست.
جالب اينكه قرآن در اين آيه از كنيزان تعبير به “فتيات” كرده است كه جمع “فتاة” مى‏باشد و معمولا اين تعبير آميخته با احترام خاصى در مورد زنان است و غالبا در مورد دختران جوان به كار مى‏رود.
وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمانِكُمْ اين جمله مى‏گويد شما براى تشخيص ايمان آنها مامور به ظاهر اظهارات آنان هستيد، و اما در باره باطن و اسرار درونى آنان “خداوند به ايمان و عقيده شما آگاهتر است“.
بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ از آنجا كه بعضى در مورد ازدواج با كنيزان كراهت داشتند، قرآن مى‏گويد شما همه از يك پدر و مادر به وجود آمده‏ايد” و بعضى از بعض ديگريد” بنا بر اين نبايد از ازدواج با كنيزان كه از نظر انسانى با شما هيچگونه تفاوتى ندارند و از نظر ارزش معنوى، ارزش آنها مانند ديگران بسته به تقوى و پرهيزگارى آنان است، كراهت داشته باشيد، كه همه اعضاء يك پيكر محسوب مى‏شويد.
فَانْكِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ ولى “اين ازدواج بايد به اجازه مالك، صورت گيرد” و بدون اجازه او باطل است و تعبير از مالك به اهل اشاره به اين است كه نبايد آنها با كنيزان خود همچون يك متاع رفتار كنند& lt;/SPAN> بلكه بايد همچون سرپرست يك خانواده نسبت به فرزندان و اهل خود، رفتارى كاملا انسانى داشته باشند.
وَ آتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ از اين جمله استفاده مى‏شود كه بايد مهر متناسب و شايسته‏اى براى آنها قرار داد، و آن را به خود آنان داد، يعنى “مالك مهر” خود كنيزان خواهند بود، اگر چه جمعى از مفسران معتقدند كه آيه محذوفى دارد و در اصل “آتوا مالكهن اجورهن”: “مهر آنها را به مالكان آنها بپردازيد” بوده است، ولى اين تفسير با ظاهر آيه موافق نيست اگر چه بعضى از روايات آن را تاييد مى‏كند. ضمنا از ظاهر آيه استفاده مى‏شود كه بردگان نيز مى‏توانند مالك اموالى گردند كه از طرق مشروع به آن دست يافته‏اند.
و از تعبير “بالمعروف” (بطور شايسته) بر مى‏آيد كه نبايد در تعيين مهر آنها، ظلم و ستمى بر آنان شود بلكه حق واقعى آنها طبق معمول بايد ادا گردد.
مُحْصَناتٍ غَيْرَ مُسافِحاتٍ وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ يكى ديگر از شرائط اين ازدواج آن است كه كنيزانى انتخاب شوند كه مرتكب عمل منافى عفت، نگردند خواه به صورت آشكار بوده باشد (غير مسافحات) و يا به صورت انتخاب دوست پنهانى (و لا متخذات اخدان).(29)
در اينجا ممكن است اين سؤال پيش آيد كه با نهى از زنا با تعبير “غَيْرَ مُسافِحاتٍ” نيازى به نهى از گرفتن دوست پنهانى (اخدان) نبوده است.
ولى با توجه به اينكه جمعى در جاهليت عقيده داشتند كه تنها زناى آشكار ناپسند است اما انتخاب دوست پنهانى مانعى ندارد!، روشن مى‏شود كه چرا قرآن مجيد به هر دو قسمت تصريح كرده است.
فَإِذا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَيْنَ بِفاحِشَةٍ فَعَلَيْهِنَّ نِصْفُ ما عَلَى الْمُحْصَناتِ مِنَ الْعَذابِ:
در اين جمله به تناسب احكام
ى كه در باره ازدواج با كنيزان و حمايت از حقوق آنها گفته شد بحثى در باره مجازات آنها به هنگام انحراف از جاده عفت به ميان آمده، و آن اينكه اگر آنها در اين حال مرتكب عمل منافى عفت شوند، نصف مجازات زنان آزاد در باره آنان، جارى مى‏شود يعنى تنها پنجاه تازيانه بايد به آنها زد.
نكته ديگرى كه در اينجا بايد به آن توجه داشت اين است كه قرآن مى‏گويد:
اذا احصن يعنى “اگر آنها محصنه بودند چنين مجازاتى در باره آنها جارى مى‏گردد” در اينكه منظور از “محصنه بودن” در اينجا چيست؟ مفسران احتمالاتى داده‏اند بعضى آن را به معنى شوهردار& lt;/SPAN> (طبق اصطلاح معروف فقهى و طبق آيه سابق) و بعضى به معنى “مسلمان” گرفته‏اند، ولى با توجه به اينكه كلمه “محصن” در اين جمله دو بار ذكر شده و بايد هر دو به يك معنى باشد، و از طرفى زنان آزاد شوهردار مجازاتشان سنگسار كردن است نه تازيانه خوردن، روشن مى‏شود كه تفسير اول يعنى محصن بمعنى شوهردار بودن، قابل قبول نيست، همانطور& lt;SPAN dir=ltr> كه تفسير دوم يعنى مسلمان بودن نيز شاهدى ندارد.
حق اين است كه با توجه به اينكه كلمه “محصنات” در قرآن مجيد، غالبا به معنى زنان عفيف و پاكدامن آمده است چنين به نظر مى‏رسد كه آيه فوق نيز اشاره به همين معنى است، يعنى كنيزانى كه بر اثر فشار صاحبان خود تن به خود- فروشى مى‏دادند از مجازات معاف هستند، اما كنيزانى كه تحت چنين فشارى نيستند و مى‏توانند پاكدامن زندگى كنند اگر مرتكب عمل منافى عفت شدند همانند زنان آزاد مجازات مى‏شوند اما مجازات آنها نصف مجازات زنان آزاد است.
ذلِكَ لِمَنْ خَشِيَ الْعَنَتَ مِنْكُمْ “عنت” (بر وزن سند
) در اصل به معنى بازشكستن استخوانى است، كه قبلا شكسته شده، يعنى پس از بهبودى و التيام مجددا بر اثر حادثه‏اى بشكند، بديهى است اين نوع شكستگى بسيار دردناك و رنج‏آور است، و به همين دليل “عنت” در مشكلات طاقت‏فرسا و كارهاى رنج‏آور استعمال شده است.
قرآن مجيد در جمله بالا مى‏گويد: اين ازدواج با كنيزان براى كسانى است كه از نظر غريزه جنسى شديدا در فشار قرار گرفته‏اند. و قادر به ازدواج با زنان آزاد نيستند، بنا بر اين براى غير آنها مجاز نيست.
فلسفه اين حكم ممكن است اين باشد، كه كنيزان & lt;/SPAN>مخصوصا در آن زمان در شرائط تربيتى نامطلوبى به بار مى‏آمدند و طبعا داراى كمبودهايى از نظر “اخلاقى” و “روانى” و “عاطفى” بوده‏اند، و مسلما فرزندانى كه ثمره ازدواج با آنها بود، رنگ اخلاقى مادر را كم و بيش داشت، و به همين جهت اسلام طرح دقيقى براى آزادى تدريجى بردگان تنظيم كرده است تا به اين سرنوشت گرفتار نشوند، و ضمنا به خود بردگان امكان داده شود، تا با يكديگر ازدواج كنند.
البته اين موضوع منافات با آن ندارد كه بعضى از كنيزان وضع استثنايى خاصى از نظر اخلاقى و تربيتى داشته باشند، زيرا آنچه در بالا اشاره شد مربوط به وضع اكثريت آنها بوده است و اگر مى‏بينيم
مادر بعضى از بزرگان اسلام كنيز بوده‏اند از همين نظر است ولى بايد توجه داشت كه آنچه در مورد كنيزان در غير مورد ضرورت ممنوع است ازدواج با آنهاست نه آميزش جنسى از راه مالكيت.
وَ أَنْ تَصْبِرُوا خَيْرٌ لَكُمْ “خوددارى كردن از ازدواج با كنيزان تا آنجا كه توانايى داشته باشيد و دامان شما آلوده گناه نگردد، به سود شما است“.
وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ و خداوند نسبت به آنچه در گذشته بر اثر بى‏خبرى انجام داده‏ايد آمرزنده و مهربان است.
يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُخَفِّفَ عَنْكُمْ وَ خُلِقَ الْإِنْسانُ ضَعِيفاً آيه اشاره به اين نكته مى‏كند كه “حكم سابق در باره آزادى ازدواج با كنيزان تحت شرائط معين، در حقيقت يك نوع تخفيف و توسعه محسوب مى‏شود، زيرا انسان اصولا موجود ضعيفى است” و در برابر طوفان غرائز گوناگون كه از هر سو به او حمله‏ور مى‏شود بايد طرق مشروعى براى ارضاى غرائز به او ارائه شود تا بتواند خود را از انحراف حفظ كند.(30)

تفسیر نور:

چنان كه در نكته‏هاى آيه قبل گفته شد، مراد از «الْمُحْصَناتِ الْمُؤْمِناتِ» در اين آيه، زنان آزاد است. زيرا در مقابل آن،«فَتَياتِكُمُ الْمُؤْمِناتِ» بكار رفته كه به معناى كنيزان است. قرآن در جاى ديگر نيز در مورد كنيزان، واژه‏ى «فتيات» را بكار برده و مى‏فرمايد: «لا تُكْرِهُوا فَتَياتِكُمْ عَلَى الْبِغاءِ»(31) كنيزان خود را برارتكاب زنا اجبار نكنيد.
مورد كسانى به كار مى‏رود كه ارتباط با آنها به صورت پنهانى و براى امور نامشروع است.
اين كلمه در مقابلِ «مُسافِحاتٍ» بكار رفته كه به معناى كسانى است كه زناى آشكار و علنى دارند.
كلمه‏ى «طَوْلًا» به معناى توانايى و داشتن امكانات است و كلمه‏ى «الْعَنَتَ» به معناى سختى و رنج و مشكلات است.
كسانى كه مالك كنيز مى‏شوند، بدون آنكه نيازى به عقدِ ازدواج باشد، حقّ آميزش با او را دارند. لذا مراد از ازدواج با كنيزان كه در اين آيه مطرح شده است، ازدواج با كنيز ديگران است كه بايد با اجازه‏ى صاحبان آنها باشد.
گرچه ازدواج با كنيزان نكوهيده است، امّا در ميان آنها زنان برجسته‏ى بسيارى بوده‏اند كه صاحب كمالات بوده و به همين جهت برخى اولياى خدا آنان را به همسرى گرفته و از آنان صاحب فرزندانى بزرگ شده‏اند.
در اين آيه ها، گوشه‏اى از الطاف خداوند در امر ازدواج پى در پى نقل شده است. خداوند احكام را براى شما بيان مى‏كند، «لِيُبَيِّنَ لَكُمْ» راه نشان مى‏دهد، «يَهْدِيَكُمْ» لطف خود را به شما برمى‏گرداند، «يَتُوبَ عَلَيْكُمْ» و بر شما آسان مى‏گيرد، «يُخَفِّفَ عَنْكُمْ» و اين همه به خاطر آن كه انسان در برابر طوفان غرايز، ناتوان، و قدرت صبر و خوددارى او اندك است.(32)

تفسیر گام به گام:

در اسلام، براى موضوع ازدواج، بن‏بست نيست.«وَ مَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ»
قانونگذار بايد به نيازهاى طبيعى افراد جامعه از يك سو و فشارهاى اقتصادى آنان از سوى ديگر توجّه داشته باشد.«وَ مَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ…»
ازدواج با كنيز را تحمّل كنيد، ولى ننگ گناه را هرگز.«فَمِنْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ»
از ازدواج با زن آزاد مى‏توان صرف نظر كرد، ولى از شرط ايمان نمى‏توان گذشت.«فَتَياتِكُمُ الْمُؤْمِناتِ»
ايمان، شرط اساسى در هر ازدواجى است.«الْمُحْصَناتِ الْمُؤْمِناتِ»،«فَتَياتِكُمُ الْمُؤْمِناتِ»
ايمان ظاهرى براى ازدواج كافى است، ما مأمور به باطن نيستيم.«وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمانِكُمْ»
ازدواج با كنيز، حقارت نيست.«بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ»
رضايتِ مالك كنيز در ازدواج، مانند اذن پدرِ دختر، شرط است.«بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ»
مالكان بدانند كه كنيز
ان از اهل خودشانند.«أَهْلِهِنَّ»
به كنيزان نيز مثل زنان آزاد، بايد مهريه نيكو داد.«آتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ»
مهريه را به خود كنيز بدهيد. حقوق اقتصادى و اجتماعى بردگان بايد مراعات شود.«آتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ»
ميزان مهريه بايد بر اساس عُرف و شئون زن باشد.«بِالْمَعْرُوفِ»
شرطِ بقاى ازدواج، پاكدامنى، دورى از فحشا و روابط نامشروع است.«مُحْصَناتٍ غَيْرَ مُسافِحاتٍ& lt;SPAN dir=ltr>… »
مجازات زن بدكار اگر كنيز باشد، به خاطر كنيز بودن و محروميّت‏هاى آن، به نصف كاهش مى‏يابد.«فَعَلَيْهِنَّ نِصْفُ ما عَلَى الْمُحْصَناتِ»
فراهم آوردن ازدواج‏هاى سهل و آسان در جامعه، راه جلوگيرى از مفاسد جنسى است.«ذلِكَ لِمَنْ خَشِيَ الْعَنَتَ»
سالم‏سازى روانى از اهداف اسلام است.
صبر و خوددارى، از ازدواج با كنيز بهتر است.«وَ أَنْ تَصْبِرُوا خَيْرٌ لَكُمْ»
اسلام، دين آسانى است و بن‏بست ندارد.
تكاليف دينى، بر اساس توان و طاقت انسان است.
مشكل‏تراشى در ازدواج، خلاف خواست خداست.
«يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُخَفِّفَ عَنْكُمْ»
پيروى و پايبندى شما در احكام ازدواج، زمينه‏ى سبكبارى و دورماندن جامعه از آفات و مشقات است.
«يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُخَفِّفَ عَنْكُمْ»
انسان در برابر غريزه‏ى جنسى ضعيف است.«خُلِقَ الْإِنْسانُ ضَعِيفاً»
ميان تكوين و آفرينش انسان، و تشريع و احكام الهى هماهنگى است.
«ُخَفِّفَ»،«ضَعِيفاً»(33)

نکته ها و اشاره ها:

قبل از اسلام در جنگ‏ها عده‏ى زيادى اسير مى‏شدند كه امكانات نگه‏دارى آنان براى دولت‏ها فراهم نبود و آزادى آنان نيز به نفع دشمن بود؛ بنابراين، مى‏بايست اين افراد تحت سرپرستى ديگران قرار گيرند و مدتى به عنوان برده و كنيز كنترل شوند و خدمت كنند، تا غذاى خويش را به دست آورند.
اسلام در شرايطى به جهانيان عرضه شد كه به خاطر ضرورت‏هاى جنگى، نظام برده‏دارى پذيرفته شده بود و عملًا نمى‏شد اين نظام غلط را يك باره برانداخت.
پس، اسلام در يك برنامه‏ى منظم و حساب شده، طى چند قرن، اين نظام را به آرامى و به‏صورت قانونى در جوامع اسلامى ريشه كن كرد؛ يعنى، از طرفى قوانينى در حمايت از بردگان وضع كرد، و سپس مردم را تشويق به آزاد كردن بردگان نمود و از طرف ديگر، تاوان و كفاره‏ى برخى گناهان را آزاد كردن بردگان قرار داد.
بدين صورت، اكنون مثلًا در كشور ايران (بدون اين‏كه احتياج به قانون منع برده‏دارى باشد) اين امر ريشه كن شده است.
اما در كشورهاى غربى، بردگان، پس از قرن‏ها مبارزه‏ى خونين، موفق شدند قانون منع برده‏دارى را به تصويب برسانند و آزاد شوند.
برخى افراد از ازدواج با كنيزان كراهت داشتند؛ از&lt ;/SPAN> اين رو قرآن مى‏گويد: همه‏ى شما از يك پدر و مادر به وجود آمده‏ايد و برخى از برخى ديگر هستيد؛ يعنى شما در انسانيت مساوى هستيد و ارزش معنوى افراد بستگى به تقوا و علم و جهاد دارد، پس نبايد از ازدواج با كنيزانى كه مثل شما انسان هستند، كراهت داشته باشيد.
كنيزانى كه براى ازدواج انتخاب مى‏شوند بايد داراى سه شرط باشند:

الف) مؤمن باشند.

ب) مرتكب عمل زشت (زنا) نشوند؛ خواه به صورت آشكار و خواه به صورت انتخاب دوست پنهانى.
بايد مَهرى متناسب و شايسته براى كنيزان قرار داده شود و به خود آنان پرداخت شود و پرداخت مهر كنيزان به صاحبان آنان با ظاهر آيه‏ى فوق سازگار نيست.
مفسران از تعبير «دختران جوان‏سالِ مؤمن»، استفاده كرده‏اند كه با كنيزان مسلمان مى‏توان ازدواج كرد، اما ازدواج با كنيزان كافر صحيح نيست.
مقصود از كسانى كه مى‏توانند با كنيزان ازدواج كنند، صاحبان آنها نيستند بلكه مراد افراد ديگرند. كه بايد از صاحب او اجازه بگيرند.
تعبير «اهل» در مورد كنيز، بدين مطلب اشاره دارد كه نبايد با كنيزان هم‏چون يك كالا رفتار كنند، بلكه هم چون سرپرست خانواده، نسبت به اهل خود رفتارى انسانى داشته باشند.& lt;BR>در جاهليت برخى عقيده داشتند كه تنها زناى آشكار ناپسند است و انتخاب دوست پنهانى مانعى ندارد، اما قرآن كريم هر دو مورد را ممنوع اعلام كرد».
واژه‏ى «مُحصنات» و فعل آن در اين آيه چهار با
ر تكرار شده است و در مورد سوم به معناى كنيزان شوهردار است كه اگر مرتكب عمل زشت (زنا) شوند، مجازات آنان نصف زنان آزاد است و شايد اين به خاطر محروميت‏هاى فرهنگى آنان است.
كسانى كه از نظر غريزه‏ى جنسى به شدت تحت فشارند و قادر به ازدواج با زنان آزاد نيستند و مى‏ترسند كه به زحمت و گناه گرفتار شوند بهتر است با كنيزان ازدواج كنند. آرى، ازدواج افراد از نظر اسلام به بن‏بست نمى‏رسد؛ يعنى مسلمان مى‏تواند از راه ازدواج دايم و موقت و ازدواج با كنيزان، غريزه‏ى جنسى خويش را ارضا كند و نسل بشر را تداوم بخشد.
در آيه‏ى فوق به مردان سفارش شده كه صبر كنند و ازدواج با كنيزان محدود شد و جز در شرايط اضطرارى اجازه داده نشد. فلسفه‏ى اين حكم ممكن است آن باشد كه كنيزان، به ويژه در آن عصر، در شرايط نامطلوب تربيتى بودند و كمبودهاى علمى، اخلاقى و عاطفى داشتند كه بر فرزندان آنان اثر مى‏گذاشت.
هر چند در اين مورد استثناهايى وجود داشته است؛ مثل كنيزانى كه مادر برخى بزرگان اسلام بودند.
اين آيه به اين نكته اشاره دارد كه اين احكام نوعى توسعه و تخفيف براى انسان به شمار مى‏آيد؛ زيرا انسان اصولًا موجود ضعيفى است و بايد راه‏هاى مشروعى براى كنترل طوفان غرايز گوناگون كه ا
ز هر سو به او حمله‏ور مى‏شود، داشته باشد. تا بتواند خود را از انحراف حفظ كند.
آيه‏ى فوق (آیه 28) اين قانون و سنت الهى را بيان مى‏كند كه خدا مى‏خواهد كار را بر شما مسلمانان سبك كند. آرى، اساس اسلام بر تخفيف و آسان‏گيرى در همه‏ى قوانين، از جمله ازدواج است؛ از اين رو، شريعت اسلام شريعت سهل و راحت ناميده شده است.
اشاره‏ى آيه‏ى فوق به ضعف انسان، براى بيان و حكايت يك واقعيت خارجى در تمام افراد بشر است، نه براى سرزنش و تحقير.

انسان در چه مواردى ضعيف است:

الف) در انسان قواى مختلف مثل عقل و شهوت قرار داده شده است، ولى اين قوا در برابر طوفان خواسته‏ها و شهوات ضعيف است.
ب) ظرفيت و توانايى جسمى و فكرى انسان محدود است؛ از اين رو، اگر قوانين سختى بر انسان تحميل شود، نمى‏تواند تحمّل كند و عصيان مى‏كند؛ پس خدا به انسان تخفيف داد و قوانين را آسان گرفت.(34)

آموزه ها و پیام ها:

در هر شرايطى معيارهاى مكتبى (مثل ايمان) را زيربناى ازدواج قرار دهيد.
براى كنيزان نيز شخصيت و حرمت قايل شويد و مهر آنان را بپردازيد كه همگى انسان هستيد.
مد نظر قرار دادن با شرايط خاص كنيزان، مجازات‏هاى آنان را تخفيف دهيد.
روش خدا (و برنامه‏ى اسلام) بر اساس آسان‏گيرى است، نه سخت‏گيرى.
انسان موجودى ناتوان است (از اين رو نمى‏تواند قوانين سخت را تحمل كند.)
به ضعف‏هاى انسانى توجه كنيد و برنامه‏هاى آسان براى او ارائه كنيد.(35)

3:

وَ جَاءَهُ قَوْمُهُ يهُْرَعُونَ إِلَيْهِ وَ مِن قَبْلُ كاَنُواْ يَعْمَلُونَ السَّيَِّاتِ قَالَ يَاقَوْمِ هَؤُلَاءِ بَنَاتىِ هُنَّ أَطْهَرُ لَكُمْ فَاتَّقُواْ اللَّهَ وَ لَا تخُْزُونِ فىِ ضَيْفِى أَ لَيْسَ مِنكمُ‏ْ رَجُلٌ رَّشِيدٌ(هود.78)

ترجمه:

قوم او (بقصد مزاحمت ميهمانان) بسرعت به سراغ او آمدند -و قبلًا كارهاى بد انجام مى‏دادند- گفت: «اى قوم من! اينها دختران منند براى شما پاكيزه‏ترند! (با آنها ازدواج كنيد و از زشتكارى چشم بپوشيد!) از خدا بترسيد و مرا در مورد ميهمانانم رسوا نسازيد! آيا در ميان شما يك مرد فهميده و آگاه وجود ندارد؟!».(هود.78)

تفسیر نمونه:

«يُهْرَعُونَ» از «اهراع» به معناى راندن شديد است، يعنى غريزه‏ى شهوت، لجام گسيخته اين قوم سركش را به سوى ميهمانان حضرت لوط عليه السلام مى‏راند.
مراد از «أَطْهَرُ» آن نيست كه لواط پاك است و ازدواج پاك‏تر،(36) بلكه از باب مماشات با گنهكار است كه اگر بدنبال دفع شهوت هستى، ازدواج بهتر از گناه است.(37)
در پيچ و تاب اضطراب و دلهره و مشكلات است كه استعدادها و حالات روحى شكوفا مى‏گردد. اگر فرشتگانِ الهى از همان لحظه‏ى ورود، خود را به حضرت لوط عليه السلام معرّفى مى‏كردند، ديگر نه از آه و ناله و نگرانى و استمداد از احساسات مردمى خبرى بود و نه از پيشنهاد ازدواج.
سؤال: چگونه پيامبر، دختر مؤمنه‏ى خود را به ازدواج مرد كافرى در مى‏آورد؟
پاسخ: شايد در هنگام ازدواج، ايمان را شرط مى‏كردند تا اين وابستگى و ازدواج، وسيله‏ى ايمان آنان شود، و شايد مراد از «بَناتِي» دختران مردم باشد، زيرا پيامبر به منزله پدر امّت است. شايد هم در آن زمان اين گونه وصلت اشكالى نداشته است.

تفسیر گام به گام:

گاهى جامعه‏ى انسانى چنان سقوط مى‏كند كه مردم با شتاب به سوى انحراف و گناه مى‏روند.«يُهْرَعُونَ إِلَيْهِ»
نفس سركش، انسان را به سوى گناه سوق مى‏دهد.«يُهْرَعُونَ»
با انجام هر گناه، زمينه براى گناهان بعدى فراهم مى‏شود.«وَ مِنْ قَبْلُ كانُوا يَعْمَلُونَ السَّيِّئاتِ»
براى جلوگيرى از منكرات بايد ابتدا راههاى معروف را باز كرد و به مردم نشان داد.«هؤُلاءِ بَناتِي»،«لا تُخْزُونِ»
معناى عفّت و پاكدامنى، انزوا نيست، بلكه رعايت پاكى در رفت و آمد طبيعى و عادّى است.«
هؤُلاءِ بَناتِي»(حضرت لوط در حضور مردان، به دختران خود اشاره مى‏كند)
براى هدايت جامعه، موعظه كافى نيست، بايد در مواردى ايثار كرد.«بَناتِي»
پيشنهاد ازدواج از طرف پدر دختر، مانعى ندارد.«هؤُلاءِ بَناتِي»
ازدواج، تنها راه صحيح و پاك براى ارضاى غريزه‏ى جنسى است و راههاى ديگر نادرست و ناپاك است.«هُنَّ أَطْهَرُ لَكُمْ»
عادّى شدن گناه، تكليف انسان در نهى از منكر را ساقط نمى‏كند.«وَ مِنْ قَبْلُ كانُوا يَعْمَلُونَ السَّيِّئاتِ»،«فَاتَّقُوا اللَّهَ»
اطفاى شهوت جنسى از غير طريق ازدواج و انتخاب همسر ، خلاف تقوا و خداترسى است .«فَاتَّقُوا اللَّهَ»
در نهى از منكر، از عواطف و احساسات مردم كمك بگيريم.
همجنس‏بازى، با مردانگى، رشادت و غيرت سازگار نيست.
«أَ لَيْسَ مِنْكُمْ رَجُلٌ رَشِيدٌ»(38)

ن
كته‏ها و اشاره‏ها:

لوط پيامبر عليه السلام هنگامى كه با فرشتگان جوان‏نما ملاقات كرد و آنان خواستند مهمان او شوند، مقدارى آنان را معطل كرد كه شب فرا رسد تا دور از چشم هم‏جنس بازان آنها را به خانه آورد و حتى در راه به آنان
گوشزد كرد كه مردم اين شهر منحرف هستند، تا مهمانان حساب كار خود را بكنند.
اما هنگامى كه به خانه آمدند، همسر لوط كه زن بى‏ايمانى بود، پنهانى به هم‏جنس‏بازان خبر داد كه جوانانى خوش‏رو مهمان لوط شده‏اند؛ و گروهى از هم‏جنس‏گرايان قوم لوط به طرف خانه‏ى لوط پيامبر هجوم آوردند.
مقصود لوط از «دختران» در اين آيه، يا دختران حقيقى خود او بودند، كه حاضر بود آنها را به عقد مردان در آورد تا از آبروى خود و مهمانان دفاع كند و يا دختران مردم بودند، كه دختران امت در حقيقت دختران پيامبر هستند.
البته احتمال اول با ظاهر آيه سازگارتر است.
لوط به مردم كافر پيشنهاد كرد كه با دختران او ازدواج كنند؛ يا به خاطر اين كه در آيين او مانعى براى ازدواج زن مؤمن با مرد كافر نبود و يا اين كه منظور لوط ازدواج مشروط بود؛ يعنى&lt ;/SPAN> مردان كافر اگر مؤمن مى‏شدند مى‏توانستند با دختران او ازدواج كنند.
مقصود از اين كه گفت: «دختران من براى شما پاكيزه‏ترند»، آن نبود كه هم‏جنس‏بازى پاك است و اينان پاكيزه‏ترند، بلكه اين تعبيرى است كه در عربى براى مقايسه‏ى دو كار خوب و بد به كار مى‏رود؛ همان طور كه در فارسى، مثلًا در مورد سرعت زياد مى‏گوييم: «دير رسيدن بهتر از هرگز نرسيدن است.» و اين بدان معنا نيست كه هرگز نرسيدن خوب است.
اين كه لوط گفت: «آيا در ميان شما مردى رشيد نيست؟» اشاره به اين حقيقت است كه وجود يك مرد هدايت يافته در ميان يك ملت، براى جلوگيرى از انحراف كارساز است؛ و< /SPAN> اين نقش رهبران و رادمردان الهى را در جوامع بشرى نشان مى‏دهد.(39)

آموزه ها و پیام ها:

اگر خواستيد مردم را از گناه منع كنيد، نخست راه پاك و حلال را به آنها معرفى كنيد.
ازدواج با جنس مخالف، راه صحيح و پاك است، نه هم‏جنس‏گرايى.(40)

4: