بررسی آثار نیکی به والدین از دیدگاه قران کریم

مهدی یوردخانی

نيكی به پدر و مادر در دين اسلام اهميت فوق‌العاده‌ای برخوردار است، به گونه‌ای كه در قرآن كريم پس از امر به عبادت خدا، به سپاس از زحمات والدين تصريح شده است.

چنين احسانی دارای آثار بسيار شگرفی است كه انسان در دنيا و آخرت از آن بهره‌مند می‌شود. نظر به جايگاه والا و مقام ارزشمند پدر و مادر و نيكی به ايشان، در اين مقاله به بررسی آثار دنيوی و پيامدهای اخروی احسان به والدين می‌پردازيم و جان را با كلمات نورانی قرآن و احاديث معصومين(ع) طهارت و نورانيت می‌بخشيم و از مشعل هدايت آنان چراغ دل را بر می‌افروزيم.

آثار دنيوی

از جمله آثاری كه قرآن كريم به آن تصريح كرده، اين است كه نيكی به والدين صفت جبار و عصيانگری را از انسان دور می‌كند و همچنين دچار شقاوت نمی‌شود. قرآن كريم می‌فرمايد «یَـیَحْیَی خُذِ الْكِتَـبَ بِقُوَّهٔ وَ ءَاتَیْنَـهُ الْحُكْمَ صَبِیًّا * وَ حَنَانًا مِّن لَّدُنَّا وَ زَكَوهًٔ وَ كَانَ تَقِیًّا * وَ بَرَّا بِوَ الِدَیْهِ وَ لَمْ یَكُن جَبَّارًا عَصِیًّا(۱)؛ گفتيم ای يحيی كتاب آسمانی را به جدّ و جهد بگير و به او در عهد كودكی نبوت بخشيديم و از سوی خويش بر او رحمت آورديم و پاكيزه‌اش داشتيم و او پرهيزگار بود و او را سفارش به نيكی به پدر و مادرش كرديم و او جبار و عصيانگر نبود».

و يا درباره حضرت عيسی(ع) فرموده كه چنين گفت «وَ أَوْصَـنِی بِالصَّلَوهِٔ وَ الزَّكَوهِٔ مَا دُمْتُ حَیًّا * وَ بَرَّا بِوَ الِدَتِی وَ لَمْ یَجْعَلْنِی جَبَّارًا شَقِیًّا(۲)؛ مرا مادام كه زنده باشم به نماز و زكات سفارش فرموده است و نيز مرا در حق مادرم نيكوكار گرداند و مرا زورگوی سخت دل نگردانده است».

همچنين همانطور كه طول عمر اثر قطعی صله رحم، شمرده می‌شود، روايات اسلامی اين اثر را مترتب بر نيكی به والدين، به طور خاص كرده‌اند. پيامبر اكرم(ص) فرمودند «مَن سَرَّه اَن یُمدّلَه فی عُمره، و یُبسط فی رزقه فلیَصِل اَبَويه(۳)؛ كسی كه طولانی شدن عمر و توسعه رزق را دوست دارد به پدر و مادر خود نيكی كند» و نيز رسول خدا(ص) می‌فرمايد «رأيتُ بالمنَام رَجُلاً من اُمّتی قَداتاهُ مَلَكَ المَوتِ لِقَبض روُحه فَجاءَ بِرُّه بوالديه، فَمَنَعه مِنُه؛ در خواب مردی از امتم را ديديم كه فرشته مرگ برای قبض روح او حاضر شده بود، اما او با نيكی به والدين خود آن فرشته را از مأموريتش منع كرد».

همان‌طور كه در حديثی از پيامبر اكرم(ص) در عنوان قبلی اشاره شد يكی از پيامدهای نيك ارتباط با والدين، مسأله زياد شدن رزق بود. همچنين در روايت ديگری امام صادق(ع) می‌فرمايد «هركس نيكی به والدين كند هرگز در زندگی به فقر مبتلا نخواهد شد».

در برخی روايات به اهميت دعای والدين در حق فرزندان اشاره شده و از جمله آثار توجه و نيكی به آنها، شمرده شده است. به طور مثال امام صادق(ع) فرمود «ثلاثُ دعوات لا یَحجُبْنَ عَن الله تعالی: «دُعاءُ الوالِدِ لِوَلَدِهِ اِذا بِرَّه و دعوتُه عليهِ اِذا عَقَّ دُعاءُ المَظلوم عَلی ظالمه؛ خداوند دعای سه كس را رد نخواهد كرد، دعای پدر در حق فرزند در هنگام نيكی به او، دعای پدر بر ضد فرزند(نفرين) هنگامی كه مورد عاق او واقع شود و دعای مظلوم بر ظالم» و نزديك به همين مضمون در روايت پيامبر اكرم(ص) متجلی است كه حضرت می‌فرمايد «از نفرين پدر دوری گزينيد، زيرا به هدف اجابت می‌رسد و از شمشير، تيزتر و برنده‌تر است».

از جمله آثار وضعی نيكی به پدر و مادر اين است كه اگر كسی پدر و مادرش را احترام كرد آن احترام را از ناحيه فرزندانش خواهد ديد. فلسفه اين امر روشن است زيرا فرزندان انسان، پدر و مادر خود
را الگوی عملی خويش قرار می‌دهند. اگر آنها ببينند پدر و مادرشان نيكی به والدين را سرلوحه زندگی خود قرار داده‌اند و به آن اهتمام می‌ورزند، او هم نسبت به آنان چنين خواهد كرد. امام صادق(ص) فرمود «بِرُّوا آباءَكُم یَبرُّكُم أبناءكم؛ به پدرانتان نيكی كنيد تا فرزندانتان به شما نيكی كنند».

آثاری كه پس از عالم دنيا نصيب انسان می‌شود

آسان شدن مرگ كه امام صادق(ع) در اين زمينه فرمود «كسی كه دوست دارد خدای متعال سختی‌های مرگ را بر او آسان سازد، به خويشان و نزديكان و پدر و مادرش نيكوكار باشد و اگر چنين كند خدای متعال سختی های مرگ را بر او آسان می‌كند».

دريافت پاداش زياد يكی ديگر از اين آثار است. امام صادق(ع) در اين باره می‌فرمايد «ما یَمْنَع الرَّجل مِنكُم اَن یَبَّر والديه حَيیَّن اَو مَیِّتَين، یُصَلّی عنها و يتصدَّقُ عَنهما و یَحِجّ عنَهما فيكون الذی صنَ
ع لَهُما و له مِثلُ ذلِكَ فَيزدُهُ اللّهُ عزّوجلّ بِبِرّه و صلاتِهِ خيراً كثيراً؛ چه چيز مانع شخص می‌شود وقتی كه پدر و مادرش زنده يا مرده‌اند به آنها نيكی كند، به اين صورت كه به نيت آنها نماز بخواند، صدقه بدهد، حج به جا بياورد و روزه بگيرد. زيرا اگر چنين كند ثواب آن به پدر و مادرش می‌رسد و به خودش نيز همان مقدار ثواب داده می‌شود. همچنين خداوند بر كارهای نيك و نماز او خير زياد عطا می‌كند».

در برخی از روايات به پاداش‌هايی اشاره شده كه به ازای نيكی به پدر و مادر عطا می‌شود به طور مثال در روايتی از ابن عباس از رسول اكرم(ص) آمده است «هر فرزند نيكوكاری كه از روی مهربانی به پدر و مادر نگاه كند در مقابل هر نگاه ثواب يك حج كامل مقبول به او داده می‌شود». پرسش كردند حتی اگر روزی صد مرتبه به آنها نگاه كند؟ حضرت فرمود «آری خداوند بزرگ‌تر و پاك‌تر است».

مغفرت حق ديگر آثاری است كه پس از عالم دنيا نصيب انسان می‌شود كه در اين زمينه از امام سجاد(ع) نقل شده، مردی خدمت رسول خدا(ص) رسيد و گفت «ای رسول خدا(ص)؛ من هيچ كار زشتی نمانده كه انجام نداده باشم آيا می‌توانم توبه كنم؟» رسول خدا فرمود «آيا هيچ يك از پدر و مادرت زنده هستند؟» گفت «بله، پدرم» حضرت فرمود «برو به او نيكی كن تا آمرزيده شوی». وقتی او راه افتاد پيامبر(ص) فرمود «ای كاش مادرش زنده بود»؛ يعنی اگر مادرش زنده بود و به او نيكی می‌كرد زود
تر آمرزيده می‌شد» و در روايت ديگری نيز رسول خدا(ص) می‌فرمايد «رضايت خدا با رضايت والدين است «رِضَی الله مَع رِضَی الوالدَين».

و در روايتی از رسول خدا(ص) آمده است كه فرمود «از طرف خدا به كسی كه عاق والدين شده گويند: هر كاری می‌خواهی انجام بده، ديگر تو را نمی‌بخشم و به نيكوكار نسبت به پدر و مادر هم گفته می‌شود هر چه می‌خواهی انجام بده تو را می‌بخشم». البته واضح است كه مراد از اين كه نيكوكار هر چه می‌خواهد انجام دهد، گناه و معصيت نيست زيرا اگر به نيكوكار گفته شود هر چه می‌خواهی انجام بده، يعنی كار نيك انجام بده. زيرا شأن نيكوكار اين است كه كارهايش را نيك و درست انجام دهد و الا صفت نيكوكاری برای او صادق نخواهد بود و همچنين نسبت به عاق والدين كارهايی كه انجام می‌دهد و مورد بخشش واقع نمی‌شود از جمله كارهايی است كه قبيح و ناپسند است.

وصول به بهشت از ديگر آثار است كه رسول خدا(ص) در اين مورد فرمود «اَرَبع مَن كُنّ فيه نَشَر اللّهُ عَليهِ كَنَفه و اَدْخلُه فی رَحمَتهِ، حُسنُ خلق یَعيش بهِ النّاس و رفق بالمعروفِ و شفقتُه عَلی الوالِدَين و احسان اِلی المُولك؛ چهار خصوصيت است كه اگر كسی واجد آن باشد لطف و احسان حق تعالی بر او ريزش خواهد كرد و در بهشت رضوان، مأوی خواهد گزيد: اخلاق نيكی كه با آن در ميان مردم زندگی كند، مدارا كردن با گرفتاران، شفقت و مهربانی به والدين، احسان به زيردستان». & lt;o:p>

همچنين ابراهيم‌بن‌شعيب می‌گويد «به امام صادق(ع) عرض كردم، پدری فرتوت و ضعيف دارم كه به هنگام قضای حاجت او را به دوش می‌كشم». حضرت فرمود «تا هرگاه كه می‌توانی از اين عمل مضايقه نكن و غذای او را لقمه لقمه در دهانش بگذار، چه اين عمل در واپسين روز، سپر آتش خواهد بود».

ورود به درجات بالای بهشتی؛ امام باقر(ع) در بيان يكی از آثار اخروی نيكی به والدين می‌فرمايد «قالَ اَربع مَن كُنَّ فيهِ من المؤمنين اَسْكَنُه اللّهُ فی اعلی عِلّيين فی غُرَف فوق غُرَف فی مَحلِّ الشَّرف كلَّ الشرَّفِ، مَن آوَی الیَتيمَ و نَظَر لَه و فكان لَه اَباً وَ مَن رحِمَ الضَّعيف و اعانهُ و كفَاهُ وَ مَن انفق علی والديه و ارفق بهما و بَرَّ هُما و لم يحزنْهُا؛ اگر مؤمنی چهار ويژگی در خود داشته باشد خداوند او را در بالاترين و شريف‌ترين جايگاه قرار خواهد داد. كسی كه يتيمی را پناه داده و بر او پدرانه نظر افكند، كسی كه ضعيفی را مورد ترحم قرار دهد و در حد كفايت به او كمك كند، كسی كه به والدين خود انفاق و با آنان مدارا كند، به ايشان نيكی كرده واز نگران ساختن آنها اجتناب كند».

همچنين امام صادق(ع) فرمود «هنگامی كه حضرت موسی مشغول مناجات با پروردگارش بود، مردی را ديد كه در زير سايه عرش الهی در ناز و نعمت است. عرض كرد، خدايا اين كيست كه عرش تو بر او سايه افكنده است؟ خداوند متعال فرمود، او نسبت به پدر و مادرش نيكوكار بود».

همنشينی با نيكان ديگر آثار اخروی نيكی به پدر و مادر است كه رسول اكرم(ص) در بيان پيامد اخروی و اثرات نيكی به والدين در كمال آدمی می‌فرمايد «مَنْ حجَّ عَن والدَيه اَوقَضی عَنْهُما مَغرماً بَعَثهُ اللّهُ یَومَ القيامهِٔ مَع الاَبْرار؛ كسی كه برای پدر و مادرش حج انجام دهد و يا بدهكاری آنها را بپردازد، خداوند او را در روز قيامت با نيكان بر می‌انگيزد». در روايت ديگری نيز ايشان می‌فرمايد «برترين انسان‌های نيك در قيامت كسانی خواهند بود كه به والدين خويش، پس از مرگ آنها نيكی كرده باشند. «سَیّدُ الابْرارِ یَومَ القيامِهٔ رَجُلُ بَرَّ والِدَيه بَعَد مَوتهما»

پی‌نوشت:

۱. مريم / ۱۲ ۱۴

۲. مريم / ۳۱ ۳۲ < /o:p>

۳. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج،۷۴ باب ،۲ ح۹۶

۴. همان، ح۸۲

۵. همان، ح۳۳ & lt;/o:p>

۶. همان، ح۵۷

۷. ر.ك: بحارالانوار، ج،۷۴۲ ح۹۴

۸. همان، ح۳۱

۹. همان، ح۳۲

۱۰. همان، ح۵۸

۱۱. همان، ح۸۸

۱۲. همان، ح۸۲