شُرطَهُ الخُمیس

عنوانی برای گروه پنج شش هزار نفری از یاران مخلص و فداکار علی علیه السلام که با او پیمان بر جهاد و اطاعت و شهادت بسته بودند، امیرالمؤمنین علیه السلام نیز برای انان بهشت را تضمین کرده بود. کسانی همچون: اصبغ بن نباته، بشر بن عمرو همدانی، یزید بن قیس ارحبی، قیس بن سعد، عمار یاسر، حبیب بن مظاهر، عبدالله بن یحیی خضرمی، سلمان فارس، مقداد، ابوذر، ابوساسان، ابوعمرو انصاری، سهل بدری، عثمان بن حنیف، جابر بن عبدالله انصاری، سلیم بن قیس هلالی، عبیده سلمانی مرادی و… از جمله آنان بودند. که فدایی و گارد ویژه او محسوب می شدند و نسبت به امام مخلص تر و آماده شهادت بودند، توانایی های خاصَی
هم داشتند. امام در خطبه ای خطاب به آنان فرمود: «انتم الانصار علی الحُقِّ و الاخوان فی الدّین و الجُنَنُ یوم البأس و البِاطنَهُ دونَ النَّاس» (1). شما یاروان حق و برادران دینی و سپرهایی در روز سختی و محرم رازید. بر آنکه رویگردان شود با شما ضربت می زنم و آنکه روی می آورد. علت نامگذاری این گروه به «شُرطَهُ الخَمیس» آن است که: خمیس به لشکر گفته می شود، چون از پنج بخش تشکیل می شود: مقدمه، ساق، میمنه، میسره و قلب (2) و شُرطه به آن گروه پیشتاز و پیشگام گفته می شود که در اولین رویارویی با دشمن حضور می یابد و به عنوان نیروی زبده و برگزیده حاکم وارد عمل می شود.(3)

گروه شرطه الخمیس با امیرمؤمنان پیمان مرگ و شهادت بسته بودند و همیشه گوش به فرمان و آماده و پادررکاب بودند و در پی هر مأموریتی فرستاده می شدند، بی درنگ می رفتند. این گروه نشان مشخص داشتند که با آن شناخته می شدند. شما آنان را تا چهل هزار هم گفته اند. (4) ابی الجارود می گوید: به اصبغ بن نباته گفتم: جایگاه امیرالمؤمنین میان شما چگونه بود؟ گفت: نمی دانم چه می گویی! جز اینکه شمشیرهای ما بر  دوش ما بود و هر که را اشاره می کرد، از پا درمی آوردیم. (5) و مردی به اصبغ گفت: چه شد که شما شرطه الخمیس نامیده شدید؟ گفت: ما شهادت را برای آن حضرت تضمین کردیم، او هم فتح را برای ما.(6) امام صادق علیه السلام آن یاران جان برکف و فدایی را شش هزار نفر دانسته است: «کانوا شرطه الخمیس ستَه الاف رجل أنصاره» (7) بشر بن عمر همدانی می گوید: امیرمؤمنان علیه السلام بر ما گذر کرد و به ما فرمود: در این گروه بمانید، به خدا قسم پس از اینان، گروه پیمان بسته بر دوزخ به حکومت خواهند رسید. نیز آن حضرت در روز نبرد جمل به عبدلله بن یحیی حضرمی فرمود: بشارت باد تو را ای پسر یحیی! همانا تو و پدرت به راستی از شرطه الخمیس هستید، پیامبر خدا(ص) نام تو و پدرت را در ضمن شرطه الخمیس به من خبر داده است، به خدا قسم، خداوند
بر زبان پیامبرش ای نام را بر شما نهاده است. (8)

از برجسته ترین چهره های این گروه، اصبغ بن نباته بود که در جنگها از جمله در جنگ صفین در رکاب علی علیه السلام بود و از طبع شعر برخوردار بود و در نبرد صفین، حضرت امیر او را به فرماندهی گروه ویژه شرطه الخمیس نصب کرده بود، وی از ذخیره های علی علیه السلام بود و با آن حضرت پیمان بر مرگ و شهادت بسته بود: «… کان من ذخائر علیٍّ، ممَّن قد بایعه علی الموت» (9). ابن اثیر گوید: شرطه الخمیس، نخستین کسانی بودند که به جنگ رو می کردند و پیمان و شرط می نهادند که از جنگ بازنگردند، جز با پیروزی و غلبه.(10). و به تعبیر علامه مجلسی: «اوَّل طائفهٍ من الجیش تشهد الوقعه، اوَّل کتیبهٍ تشهد الحرب و تتهیّأ للموت»(11)، اولین گروه و گردان از لشکر که در میدان نبرد حضور می یابد و آماده مرگ است.

این یاران ویژه و گردان ضربت که فداییان حضرت علی علیه السلام و نیروهای زبده او بودند، از موقعیت ویژه ای برخوردار بودند و از سوی آن حضرت به مأمورتیهای ویژه فرستاده می شدند و در جنگها نقش خط شکنی و محافظت از لشکر را برعهده داشتند و در اعزام نیروها در پیشاپیش لشکر حرکت می کردند و آمادگی کامل برای برخورد با دشمن داشتند.

در شأن والای این
گروه کافی است بدانیم حضرت به آنان می فرمود: شرط و پیمان ببندید، به خدا قسم این عهد و شرط بستن شما براساس طلا و نقره نیست، بلکه پیمان برای کشته شدن است. کسانی از بنی اسرائیل نیز پیش از شما با هم عهد و پیمان بستند، هیچ کدام از آنان جان نباختند مگر آنکه پیامبر قوم خود یا آبادی خود یا پیامبر بر خویش بودند، شما نیز همانند آنانید و همان منزلت را دارید، جز آنکه یپامبر نیستید.(12)

پی نوشت:

1) نهج البلاغه خ 118

2) نهایه ابن اثیر، مجمع البحرین

3) تاج العروس، نیز تنقیح المقال، مامقانی، ج1، ص 195 فایده دوازدهم

4) الغدیر، ج2 ص71