بورس بازي &l t;B>از دیدگاه سید موسی صدر(صدر، سید موسی، صص 31)
سید موسی صدر در کتاب“اقتصاد در مکتب اسلام” می گوید: بایک مطالعۀ سطحی درباره اشیاء مختلف این طور درك می کنیم که ارزش به دو عامل زیر بستگی دارد:
– احتیاج اقتصادي نسبت به آن
– کمی و فراوانی آن در طبیعت به عبارت دیگر در دسترس بودن آن.
وي می گوید که عامل تعیین کنندة ارزش& lt;SPAN dir=ltr> عرضه و تقاضا است که به معنی وسیع کلمه ارزش را معین می کند.
وي در خصوص نقش کار در ارتباط با ارزش می گوید:”کار به تنهایی نمی تواند<
SPAN dir=ltr> در تولید ثروت و ماده ارزش دار نقشی بعهده داشته باشد، بلکه این طبیعت است که ماده اصلی ثروتها محسوب می شود و چون کار بر روي آن انجام پذیرفت ثروت وشیء ارزنده متولد می شود.
در این&l t;SPAN dir=ltr> دیدگاه نیز عرضه و تقاضا عامل تعیین کننده ارزش معرفی می شود که با نظریه استاد مطهري همخوانی دارد. [4]
بررسی فقهی بورس بازي با توجه به قاعدة اکل مال به باطل
آیۀ شریفۀ “أحلّ اللّه البیع[5] ونیز آیه شریفه “لا تأکلوا أموالکم بینکم بالباطل إلاّ أن& lt;/SPAN> تکون تجارةً عن تراضٍ منکم“[6] داراي اطلاق هستند. بعنوان مثال اگر شخصی سهام را به قصد افزایش قیمت خریداري نماید و پس از افزایش قیمت سهام در
خرید سهام در این مثال& lt;SPAN dir=ltr> بیع تجارتی است که با رضایت دو طرف انجام شده و فروش آن نیز مصداق بیع و تجارت عن تراضٍ است.
بعضی اشکال می کنند که فرد در برابر سودي که&l t;/SPAN> کسب کرده است کاري انجام نداده از این رو مصداق أکل مال به باطل است که در آیۀ دوم از آن نهی شده است. این مطلب درست نیست. از نظر قواعد زبان عربی، “باء” در کلمۀ بالباطل یا باء سببیت است یا باء مقابله. اگر باء سببیت باشد، مفهوم آیه چنین می شود:
اموالتان را میان خود به سبب باطل نخورید.
بعبارت دیگر، دراموال یکدیگر از طریق“سبب باطل” یعنی معامله اي که از نظر شرعی باطل است تصرف نکنید. اگر باء مقابله باشد معنی آیه اینگونه است:
اموالتان را میان خود، در مقابل امر باطل نخورید.
در این صورت آیۀ شریفه شامل معاملاتی می شود که در آنها کسی مالی را از دیگري تملک کند و در مقابل آن عوض ارزشمندي به صاحب مال ندهد. در خرید و فروش سهام مثال مذکور دو معامله مستقل و مجزا از هم صورت گرفته است در هر دو معاملههم سبب شرعی است زیرا معامله سهام معامله هایی صحیح هستند و هم در هر یک از این دو معامله در برابر آن عوض ارزشمندي که همانا بخشی از مالکیت سهام یک شرکت است تملیک یا تملک می
همانطور که سابقاً بیان شد برخی شقوق بورس بازي شامل مفاهیم معاملات غرري و پرخطر و معاملات قماري می شود که در زیر به آن پرداخته می شود.
بررسی فقهی غرر و مطالعه تطبیقی آن با بورس بازي:
غرر از نظر لغوي به معناي خطر [7] می باشد و به معناي در معرض هلاکت افتادن و فریب خوردن نیز می باشد. [8]
غرر از نظر اصطلاحی به معناي جهالت موضوع معامله از نظر مقدار، تعداد، متر، وزن، پیمانه و. . . یا اوصاف جنس است.
از این روي اگر حصول چیزي که مجهول است معلوم شود و یا فقط صفت آن مجهول باشد غرري نخواهد بود.
در اصطلاح فقهاء معامله اي غرري است که مبیع <
SPAN style="LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: 'Tahoma','sans-serif'; COLOR: black; FONT-SIZE: 9pt" lang=AR-SA>یا ثمن در بیع و عوض یا معوض در هر معامله معاوضی در معرض خطر باشد یعنی احتمال نابودي آن عرفاً مورد التفات و توجه باشد.
غرر از نظر حقوقی بدینمعناست که اگر کسی عقدي منعقد نماید و به یکی از جهات معامله جاهل باشد و از ناحیه آن جهل، براي او احتمال ضرري در بین باشد آن عقد غرري و ب
اطل است.
براین اساس، غرر نقطه مقابل شفافیت و معلوم بودن میباشد، در همه معاملات طرفین علاقه دارند که روابط فیما بین آنها دوستانه ومعقول باشد و هر یک در انجام تعهد با حسن نیت اقدام کنند یعنی طرفین معامله تمام حقایقی که در محدوده& lt;/SPAN> اطلاعات آنان قرار دارد در اختیار یکدیگر بگذارند، در حالی که در معامله غرري بالعکس می باشد.
امیر مومنان علی (ع) می فرمایند: “<
SPAN style="LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: 'Tahoma','sans-serif'; COLOR: black; FONT-SIZE: 9pt" lang=AR-SA>إن الغرر عمل لایؤمن معه الضرر 9] “& lt;SPAN style=”LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: ‘Tahoma’,’sans-serif’; COLOR: black; FONT-SIZE: 9pt” lang=AR-SA>] یعنی غرر کاري است که از زیان ایمن نباشد وطبق بیان حضرت رسول (ص) “نهی النبی عن الغرر” [10] یعنی پیامبر مردم را از معاملات غرري نهی کرده است. لذا معامله غرري در اسلام< ;SPAN dir=ltr> باطل می باشد. از این قاعده نکات<
/SPAN> زیر استخراج می شود.
-1 علم به وجود عوضین شرط صحت معامله است. در معاملات مربوط به اوراق بهادار خریدار و فروشنده باید نوع سهام و قیمت<
/SPAN> آن را کامل بدانند که معمولاً چنین چیزي در بازار مالی وجود
-2 علم بر قدرت تسلیم و تسلم شرط صحت معامله است. در معاملات سهام تسلیم و تسلم از طریق اعمال در حساب طرفین صورت می < ;/SPAN>گیرد و مانند سایر معاملات صحیح اسلامی چنین چیزي محقق می شود.
-3 علم به مقدار، جنس و وصف عوضین شرط صحت معامله است یعنی علم به آنچه که موجب اختلاف و تفاوت قیمت می شود شرط صحت معامله است. در بازار مالی تحقق چنین معامله اي مستلزم وجود اطلاعات لازم و کافی در بازار مالی جهت تصمیم گیري صحیح است.
در مورد معاملات<
SPAN dir=ltr> غرري، تشخیص موضوع به عهده عرف است یعنی اگر در معامله اي، عرف غرر را منتفی دانست،
حکم بر آن بار نمی شود و چنانچه عرف غرر را ثابت و محقق دانست خود به خود حکم< ;/SPAN> معامله غرري موثر خواهدبود.
در بازار هاي مالی که اوراق مالی مبادله می شوند قیمتها باید منعکس کننده کلیه اطلاعات در مورد آن دارایی باشند به عبارت دیگر بازار باید کارآ باشد [11] در غیر این صورت افراد براساس حدس و گمان اقدام به معامله خواهند کرد و بعضاً براي کسب&l t;/SPAN> بازدهی بیشتر معامله مجهولی را انجام
عدم وجود اطلاعات یا کمبود آن در این زمینه باعث می شود که حد و مرز بین بورس بازي و معاملات غرري بسیار کم شود و این دو به یک معنی بکار روند.
اگر در بازار مالی معامله گران اوراق بهاداري را بازار گرمی کنند و اوراق بهادار خود را مدح کنند و یا اوراق بهادار دیگران را ذم کنند و تبلیغات مثبت و منفی در بازار ایجاد کنند و چنین معامله اي در <
/SPAN>شرایط جهل طرف مقابل صورت گیرد از نظر اسلامی قابل پذیرش نیست و درآمد حاصل از آن مشروع نیست. اگر تبلیغات سوء در بازار موجب غبن طرف معامله شود مغبون می تواند به غابن مراجعه کند. در بورس اسلامی تبلیغات کاذب وجود ندارد.
در بازار مالی &l t;/SPAN>اسلامی باید اداره نظارت بر بازار تمام اطلاعات را بنحو مناسبی جهت تصمیم گیري معامله گران در بازار افشاء نمایند بعبارتی بازار مالی اسلامی باید کارآ باشد.
شفافیت اطلاعاتی عاملی است که معاملات صحیح و اسلامی را<
SPAN dir=ltr> از معاملات غرري متمایز می سازد. دلالی و واسطه گري و مشاوره مالی در بازارهاي مالی در صورتی مجاز خواهد بود که به شفافیت اطلاعاتی در بازار کمک کند. اگر عملیات این افراد در بازار یک طرف را متضرر و طرف دیگري را سود برساند و این عمل از روي جهل طرف مقابل
در معاملات بازار مالی اسلامی تبانی نباید وجود داشته باشد بعنوان مثال اگر اوراق بهاداري در بازار وجود ندارد افراد نمی توانند با هم تبانی کنند و به واسطه انحصا
ر آنان بر اوراق بهادار خاص، قیمت آن را به طور کاذب افزایش< ;SPAN style=”LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: ‘Tahoma’,’sans-serif’; COLOR: black; FONT-SIZE: 9pt” dir=ltr lang=AR-SA> یا کاهش دهند.
بررسی فقهی قمار بازي و مقایسه تطبیقی آن با بورس بازي
قمار به خطر انداخت پول به امید کسب منفعت در جایی است که این امید بر پایه بخت و شانس و تصادف و اتفاقات غیر مطمئن استوار باشد و ریسک کردن به خودي خود ضرورتی نداشته باشد.
قمار در حقیقت یک بازي ستیزه جویانه است که دو طرف به خاطر استفاده انحصاري با یکدیگر انجام می دهند و اصلاً حسن نیت در آن مطرح نیست. هر طرف به تصور اینکه بخت و شانس با او یاري خواهد< ;/SPAN> کرد و برنده خواهد شد اقدام به عمل قمار می نماید و اگر بداند برنده نخواهد شد هرگز آن عمل را انجام نخواهد داد.
در قمار بازي همواره یک طرف بازنده& lt;SPAN dir=ltr> وجود دارد و طرفین خود را در معرض خطر از دست رفتن مال قرار می دهند این عمل در عرف جامعه کاري مذموم و ناپسند است.
در قمار طرفین بازي رهن و گرو می گذارند(سعیدي، ابوحبیب، ص 309 ) و یک نوع شرط بندي صورت می گیرد. از نظر تحلیلی قمار و شرط بندي از آنجا که بر اصول تجاري داد و ستد مشروع مبتنی نیست و با نظم اجتماعی مخالف است، باطل و نامشروع شناخته شده است و لذا هیچ تعهدي از آن ناشی نمی شود، از این رو ماده 654 قانون مدنی جمهوري اسلامی ایران می گوید: “قمار و شرط بندي باطل و دعاوي راجع به آن مسموع نخواهد بود. همین حکم در مورد کلیه تعهداتی که از قمار تولید شده باشد جاري است. “
قرآن مجید ما را صراحتاً از شرط بندي و قمار بازي< ;SPAN dir=ltr> منع کرده است و این مطلب در آیات متعددي ذکر شده است که از آن به “ المیسر” یاد شده است. خداوند تبارك تعالی می فرماید:
همچنین در آیه دیگري می : “یا ایها الذین آمنوا ان الخمر و المیسر و الانصاب و الازلام< ;SPAN style=”LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: ‘Tahoma’,’sans-serif’; COLOR: black; FONT-SIZE: 9pt” dir=ltr lang=AR-SA> رجس من عمل الشیطان [فاجتنبوا لعلکم تفلحون” [13
با توجه به توضیحات فوق < ;/SPAN>درخصوص بورس بازي، وجوه تمایز بورس بازي و قمار بازي به شرح زیر است:
-1 قمار بازي یک نوع بازي باجمع صفر است یعنی یک طرف بازنده است و طرف د
یگر به همان اندازه سود می برد در حالیکه در بورس بازي در بازار سهام اینگونه نیست.
-2 در قمار بازي طرفین رهن و گرومی گذارند درحالیکه دربورس بازي دربازارسهام گروي وجود ندارد و شرط بندي صورت نمی گیرد.
< P style="TEXT-ALIGN: justify; LINE-HEIGHT: 200%; MARGIN: 0in 0in 0pt; unicode-bidi: embed; DIRECTION: rtl; mso-layout-grid-align: none" dir=rtl class=MsoNormal align=justify>-3 قمار وشرط بندي مبتنی بر عمل نامشروع است و در قالب معاملات مشروع اسلامی قرار نمی گیرد در حالیکه بورس بازي در بازار سهام یک& lt;/SPAN> معامله در قالب بیع صورت می گیرد و بکلی با قمار بازي متفاوت است.
براین اساس اگر بورس بازي مبتنی بر بخت و شانس نیز صورت گیرد بدلیل اینکه سایر شرایط قمار بازي را دارا نمی باشد&l t;/SPAN> نمی تواند در قالب قمار بازي قرار گیرد و بنابراین بورس بازي< ;SPAN style=”LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: ‘Tahoma’,’sans-serif’; COLOR: black; FONT-SIZE: 9pt” dir=ltr lang=AR-SA> در چارچوب معامله قماري قرار نمی گیرد.
جمع بندي و نتیجه گیري:
براساس این مطالعه معاملات بورس بازي از آنجا که
-1 دستکاري قیمت سهام و سوق دادن قیمت به سوي قیمت ناعادلانه
-2 جهل در معاملات سهام
-3 غرر در معاملات سهام
-4 تبانی در معاملات سهام
-5 اشاعه کذب و ارائه اطلاعات غلط و گمراه کننده
-6 انجام
-7 معاملات مبتنی بر اطلاعات داخلی در صورتی که موجب غبن طرف مقابل شود.
بورس بازي از دیدگاه اسلام
یادداشت ها:
* عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع)
[speculation [1
[2] فرهنگ، منوچهر، “فرهنگ بزرگ علوم اقتصادي” جلد اول، سال 1371 ، < ;SPAN style=”LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: ‘Tahoma’,’sans-serif’; COLOR: black; FONT-SIZE: 9pt” lang=AR-SA>ص 758
[3] آقاي سرس یکی از بورس بازان معروف و حرفه اي در سطح دنیاست.
[4] شهید & lt;/SPAN>سید محمد باقرصدر در کتاب «اقتصادنا » بورس بازي را مجاز نمی دانند ایشان<
SPAN dir=ltr> تجارت را شعبه اي از تولیدمی دانند و معتقدند سودي که ازخرید و فروش بدست می آید باید نتیجه خدمتی باشد که تاجر آن را تولید می کند و صرف نقل و انتقال ملکیت بدون تولید خدمت مجوز سود بردن نمی باشد. براي مطالعه بیشتر به منبع زیر مراجعه شود: صدر، سید محمد باقر،“اقتصادنا“، مکتبۀ&l t;SPAN dir=ltr> الاعلام الاسلامی، 1375 ، صص 645
[5] بقره/ 275
[6] نساء/ 29
[7] منبع شماره 9 فارسی به نقل از ج 2، ص 867 ،« أقرب الموارد فی فصح العربیۀ و الشوارد»
[8] منبع شماره 9 فارسی به نقل از . ص 912 ،«منتهی العرب فی لغت العرب »
[9]. «جواهر، بیع، باب غرر » منبع شماره 9 فارسی به نقل از
[10] همان منبع سابق.
[< ;/SPAN>11] براي مطالعه بیشتر در مورد شرایط بازار مالی کارآ به منبع زیر رجوع کنید.
جهانخانی، علی و & lt;/SPAN>عبده تبریزي،حسین؛“ نظریه بازارکارآي سرمایه” تحقیقات مالی، سال اول، شماره اول، زمستان 1372 ،ص 7
[12] بقره/ 219
[13] مائده/ 90
بورس بازي از دیدگاه اسلام
کتابنامه :
-1 صالح آبادي، علی،“امکان سنجی راه اندازي بازار آتی سهام شرکتهاي پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار114– تهران” پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق(ع)، تابسان 1381 ، صص 125
-2 میر معزي ، سید حسین“بورس بازي از نگاه فقه“، فصلنامه تخصصی اقتصاد اسلامی، سال سوم، شماره نهم،
بهار51 – 1382 ، صص 64
-3 صالح آبادي،<
SPAN dir=ltr> علی، “فلسفه و سیر تکاملی ابزارهاي
مالی مشتقه و دیدگاههاي فقهی“،&l t;SPAN dir=ltr> فصلنامه تخصصی اقتصاد129– اسلامی، سال سوم، شماره نهم، بهار 1382 ، صص 140
-4 سبحانی، حسن،“نگرشی بر تئوري ارزش” تهران: موسسه انتشارات امیر کبیر، 1369
-5 شهیدي، مهدي،“تشکیل قرار دادها و تعهدات“، نشر حقوقدان، چاپ اول، 1377
-6 کاتوزیان، ناصر،“قواعد عمومی قرار دادها” ، جلد اول، انتشارات بهشتی، 1363
-7 محمدي، ابوالحسن، “قواعد فقه” نشر دادگستر، چاپ دوم، 1377
-8 صالح آبادي،&l t;SPAN dir=ltr> علی و آرام، محمد” اصول مدیریت &l t;/SPAN>مالی اسلامی و ابزارهاي آن“مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق(ع)، 1380
-9 رفیعی، محمد تقی،“مطالعه تطبیقی غرر در معامله” ، انتشارات حوزه علمیه قم، 1378
-10 فرهنگ، منوچهر، “فرهنگ بزرگ علوم اقتصادي” جلد اول، سال 1371 ، ص 758
-11 گلریز ، حسن،“بورس اوراق بهادار
” موسسه انتشارات امیر کبیر، 1374
51- -12 مطهري، & lt;/SPAN>مرتضی، “ بررسی اجمالی مبانی اقتصاد اسلامی”
، صص 109
17- -13 صدر، سیدموسی، “ اقتصاد& lt;/SPAN> در مکتب اسلام” صص 31
-14 سعیدي، &l t;SPAN style=”LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: ‘Tahoma’,’sans-serif’; COLOR: black; FONT-SIZE: 9pt” lang=AR-SA>ابوحبیب، القاموس الفقهی، ص 309
کتابنامه لاتین< ;SPAN dir=ltr>:
,”Salamon. H. “Speculation in the stock market from an Islamic perspective-1
Review of Islamic Economics, No:9, 2000, PP. 103-126
Samuelson, Paul, A. “Economics: An Introductory Analysis”, NewYork, Mac-2
. Graw-Hill, 1958, P. 428
Man, Z, “Management system of the Islamic share market, Model and its-3
Implementation in Malaysia”, A Seminar presented in the national
Islamic management, UTM, Jobor Bahru Malaysia, Nov. 1993, conference on
. PP. 18-20
Man, Z. , “share and Investment in the share market”, A General -4
on Related Issues from an Islamic perpective”, A paper observation
series on Islamic Economics at the National presented in a seminar
Malaysia, 26-27 Apil, 1994, pp. 22-4 ,productivity center Hotel, P. Jaya
Khan, M. A. , “Issues in Islamic Economics”, Op. cit, pp. 87-8-5
Aubery, W. H. S. , “stock Exchange Investment: the theory, Methods, -6
Co. , 1896, & and Result”, London, Simpkin, Marshall, Hamilton, Kent practice
112-44 pp
,Sons &Rix. M. S. , “stock market Economics”, London, Sir Isaac. Piterman-7
P. 204-8 ,1965
. ”Simpson, J. A. , “The Oxford English Dictionary-8
Ansell, J and Wharton, F, “Risk: Analysis, Assessment and management”, -9
. sons, 1995 & willey John
Ausaf, Ahmad, “Towards an Islamic Financial Market”, IBD, IRTI, -10
. paper, No. 45, 1997 Research
Mannan, “Understanding Islamic Finance: A study of the securities -11
. in an Islamic Framework”, IDB, IRTI, Research paper No. 18, 1993 Market
[Type the document title]
Sabbagh, Hashem, “The Mechanics and operations of An Islamic Financial-12
. Market”, Seminar of central Bank of Iran, June 2000
. 1997 ,Development & Islamic Financial systems”, Finance“ ,Zamir, Iqbal-13
:International Journal of Islamic Financial Services,” Discussion Forum-14
. Definition of Gharar”, Vol. 2, No. 3
International Journal of Islamic Financial Services, “Al-Gharar, Risk, and-15
insurance”, Vol. 1, No. 1
Sami-Al-Suwailem, “Towards an objective measure of Gharar in -16
. Islamic Economic studies, Vol. 7, Apr. 2000 ,”Exchange
http://www. islamic- :Speculation and gambling”. Accessible at“ -17
. finance. net/research/ speculation-forum. html
:Investment, speculation, and gambling” Accessible at“ -18
. http://www. investorhome. com/gambling. html
:Speculation”, Accessible at“ -19
http://www. greekshares. com/speculation. aspp__
منبع: سایت http://boorsi.com
