نکاتي درباره سوره شريفه الرحمن

سیدموسی مظهری

چکیده

در اين سوره ناسخ و منسوخ نداريم، نود وهشتمين سوره قرآن از حيث نزول است و از لحاظ ترتيب سوره ها پنجاه و پنجمين سوره است و در جزء 28 قرار گرفته است. بين سوره القمر و الواقعه است در ترتيب جمع آوري قرآن و ترتيب نزول نود و نهمين سوره اي است که بعد از سوره رعد و قبل از سوره دهر (انسان) نازل شده است و يازدهمين، سوره از سوره هاي مدني است. آغازش با (الرحمن* علّم القرآن) است و پايانش با (تبارک اسم ربک ذي الجلال و الاکرام) است.

متن مقاله

1. سوره مبارکه «الرحمن» هزار و ششصد و سي و شش حرف دارد و داراي سيصد و پنجاه يک کلمه مي باشد و هفتاد و هشت آيه است. محل نزول مدينه مي باشد مگر يک آيه از آنکه به نقل از بعضي مفسرين آيه 29 مي باشد (يسئله من في السموات و الارض کل يوم هو في شأن)
در اين سوره ناسخ و منسوخ نداريم، نود وهشتمين سوره قرآن از حيث نزول است و از لحاظ ترتيب سوره ها پنجاه و پنجمين سوره است و در جزء 28 قرار گرفته است. بين سوره القمر و الواقعه است در ترتيب جمع آوري قرآن و ترتيب نزول نود و نهمين سوره اي است که بعد از سوره رعد و قبل از سوره دهر (انسان) نازل شده است و يازدهمين، سوره از سوره هاي مدني است. آغازش با (الرحمن* علّم القرآن) است و پايانش با (تبارک اسم ربک ذي الجلال و الاکرام) است.
2. شأن نزول: سبب نزول سوره «الرحمن» آن بود که وقتي آيه 60 سوره فرقان (و اذا قيل لهم اسجدوا للرحمن) نازل شد، < SPAN style="LINE-HEIGHT: 200%; FONT-FAMILY: 'Tahoma','sans-serif'; FONT-SIZE: 9pt; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'" lang=AR-SA>کفار و مشرکين گفتند ما رحمن را نمي شناسيم، آنگاه خداوند سوره شريفه «الرحمن» را نازل نموده است، (الرحمن علم القرآن…)(1) و گفته اند اهل مکه به پيامبر(ص) طعنه مي زدند و مي گفتند «حبر» و «يسار» قرآن را به محمد(ص) آموختند، خداوند اين سوره «الرحمن» را نازل فرمود که خداي رحمن قرآن را به پيامبرش آموخته است (علّم القرآن)(2)
3. محتوي و پيامهاي سوره «الرحمن»: اين سوره گرچه مطالب مهم دنيوي و اخروي را متذکر است و لکن اهم و رؤس مطالب سوره «الرحمن» عبارت است از:
1. رحمت واسعه الهي.
2. يادآوري سه نعمت بزرگ الهي براي انسان يعني قرآن، خلقت و بيان.
3. حاکميت و انضباط و محاسبه دقيق در جهان خلقت خصوصاً در حرکت کرات آسماني و استقرار زميني.
4. قسط و عدل و ايفاي حقوق مردم درمعاملات و مبادلات و اجتناب از کم فروشي و خيانت به حقوق آنان.
5. شمارش بخش عظيمي از نعمتهاي مادي و معنوي خدا وآشنايي با ولي و صاحب واقعي نعمتها و شکر و سپاس آن.
6. اشاره به بعضي از علوم مهم روز از قبيل نظم عمومي در جهان خلقت و محاسبات دقيق در حرکات کرات آسماني و گسترش و استقرار زمين بر مبناي نياز بشر و وجود موجودات در کرات آسماني، گسترش لحظه به لحظه خلقت و پديده هاي جديد و امکان نفوذ انسان به کرات بالا با تسلط علمي و امکانات خدادادي.
7. بيدار کردن وجدان انسانها و برانگيختن فطرت و توجه آنان نسبت به نعمتها، الطاف و عنايت خدا نسبت به توحيد، قدرت و عظمت او و گرفتن اعتراف در برابر اين مواهب الهي با طرح يک سؤال فطري و وجداني و عمومي.
8. بيان قوانين حاکم بر نظام خلقت و بيان هدف خ
لقت و سرآغاز و پايان زندگي بشر.
9. معاد و بيان کيفيت آن و ذکر علائم و نشانه هاي آن و بيان اوصاف و احوال بهشتيان و جهنميان.(3)
4. آغاز و فرجام سوره: سوره «الرحمن» با رحمت خدا و بيان نعم الهي&lt ;/SPAN> شروع مي شود و با صفات جلال و جمال و کمال و عظمت الهي و تحسين و تمجيد خداوند در برابر خلقت، عظمت و اوصاف والاي او، پايان مي پذيرد. جهت پيوند اول و آخر سوره اين طور است که اولاً با وصف رحمانيت خدا شروع و با اوصاف جلال و جمال خدا پايان يافته است يعني آغاز و پايان هر دو مربوط به اوصاف است.
5. ديدگاه مفسران درباره مقام و غرض سوره «الرحمن»: اين سوره به طور کلي بيانگر نعمتهاي مختلف معنوي و مادي خداوند بر بندگان است که از راه فضل خود ارزاني داشته و بشر را غرق در نعمتها نمود، بطوري که مي توان نام اين سوره را سوره رحمت، يا سوره نعمت يا (سوره فضل خدا) گذارد و به همين دليل با نام مبارک «الرحمن» که بيانگر رحمت واسعه الهي است، آغاز شده است و با جلال و اکرام خداوند پايان يافته است و حدود 31 بار جمله (فباي آلاء ربکما تکذبان) که به وسيله آن از بندگانش اقرار بر نعمت هاي خود مي گيرد در آن ذکر شد. بنابراين از يک نظر، مجموع سوره يک بخش بهم پيوسته پيرامون نعمت هاي خداوند منان است و از نظر ديگر مي توان محتوي آنرا به چند بخش کلي تقسيم کرد. بخش اول که مقدمه سوره است از نعمت هاي بزرگ خلقت، تعليم و تربيت، حساب وميزان، وسائل رفاهي انسان و نمودهاي روحي و جسمي او سخن مي گويد. بخش دوم، توضيحي است بر مسأله چگونگي خلقت انسان و جن. بخش سوم: بيانگر نشانه ها و آيات خداوند در زمين و آسمان است. و در بخش چهارم، از نعمتهاي دنيوي فراتر رفته سخن از نعمتهاي جهان ديگر است که با دقت و ظرافت خاصي ريزه کاري هاي نعمتهاي بهشتي اعم از باغها، چشمه ها، ميوه ها و همسران زيبا و باوفا و انواع لباسها، توضيح داده شده است. بخش پنجم اين سوره اشاره کوتاهي به سرنوشت مجرمان و قسمتي از مجازاتهاي دردناک آنها آمده است ولي از آنجا که اساس سوره بر بيان رحمت و لطف الهي است خيلي توضيح در اين باره نداده و درباره نعمت هاي بهشتي به طور گسترده پرداخته است تا دل مؤمنان را شاد و اميدوار کند و غبار يأس و غم را بردارد و مؤمنان را شوق زده و اهل اميد و آرزو نمايد و آهنگ تکرار جمله (فباي< /SPAN> آلاء ربکما تکذبان) در تحريک مؤمن به سوي خوبيها نقش مضاعف در دارد.(4)

پي نوشت ها :

1– تفسير بصائر، ج43، ص 9.
2– منهج الصادقين، ج5، ص 302.
3– شناخت سوره هاي قرآن/هريسي، ص 410.
4– تفسير نمونه، ج91/23

نشریه بشارت شماره 76

http://shiastudies.net