دو شرط مهم بهشتی شدن
نباید از این نکته غافل ماند که ایمان و عمل صالح دو شرط اساسی بهشتی شدن است. در قرآن بیش از بیست آیه در این زمینه وجود دارد؛ به عنوان نمونه دو آیه ذیل به این موضوع پرداخته است:
«وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فیها خالِدُونَ؛ و آنها كه ایمان آورده، و كارهاى شایسته انجام دادهاند، آنان اهل بهشتند؛ و همیشه در آن خواهند ماند».[1]
خداوند در جای دیگر قرآن می فرماید:
«وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها أَبَدا؛
و كسانى كه ایمان آوردند و كارهاى شایسته انجام دادند، بزودى آنها را در باغهایى از بهشت وارد مىكنیم كه نهرها از زیر درختانش جارى است؛ همیشه در آن خواهند ماند».[2]
به فرض کسی که به زیارت حضرت معصومه علیها السلام رفته باشد اما آن دو شرط قرآنی ایمان و عمل صالح را نداشته باشد؛ برای او چنین ثوابی نیست. چرا؟ چون در روایت مذکور شرط زیارت عارف بودن به مقام حضرت معصومه علیها السلام است
راهی سریعتر به بهشت
در کنار این دو شرط مسلم قرآنی، اجر برخی از اعمال به تنهایی، بهشت معرفی شده است. مانند زیارت معصومین علیهم السّلام و از آن جمله زیارت حضرت
معصومه سلام الله علیها است که در روایات ثواب زیارت ایشان بهشت لحاظ شده اما در روایتی این ثواب بزرگ را به معرفت این بزرگوار مشروط دانسته است.
عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا قَالَ قَالَ یَا سَعْدُ عِنْدَكُمْ لَنَا قَبْرٌ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَبْرُ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُوسَى قَالَ: نَعَمْ؛ مَنْ زَارَهَا عَارِفاً بِحَقِّهَا فَلَهُ الْجَنَّة. [3]
علّامه مجلسى رحمة اللّه از بعضى كتابهاى زیارات، نقل كرده: على بن ابراهیم، از پدرش، از سعد اشعرى قمى، از حضرت رضا علیه السّلام روایت كرده كه آن حضرت فرمود: اى سعد، از ما نزد شما قبرى هست، گفتم فدایت شوم قبر فاطمه، دختر امام موسى علیه السّلام را مىفرمایى؟ فرمود: آرى هركه او را زیارت كند، درحالىكه عارف به حقش باشد، بهشت براى اوست. [4]
با توجه به آیات صریح که شرط بهشتی شدن را ایمان و عمل صالح می داند؛ چگونه می توان ثواب بهشت برای زیارت امام یا امامزاده ای که در این دسته از روایات آمده است را توجیه کرد؟ آیا باید بلافاصله این روایات را کنار زد؟
حضرت معصومه
منظور از اجر بهشت
جواب اول: باید بررسی شود منظور از اجر بهشت داشتن یک عمل خاص مانند زیارت چیست؟ در روایت سعد از امام رضا علیه السلام عبارت « الجنة » آمده بود؛ یعنی بهشت به صورت مفرد که به فارسی معنایش باغ بهشتی است. نه اینکه ثواب زیارت، وارد شدن به اصل بهشت است و همین یک عمل برای ورود به بهشت جاودان الهی کافی است. بلکه، مۆمنی که ایمان به خدا دارد و عمل صالح نیز در نامه عملش ثبت است و در حد توان تکالیف الهی اش را انجام داده است او بهشتی است. حال برای چنین انسانی در قبال اعمال صالحش در بهشت برین الهی باغ هایی است؛ همان طور که در آیات در این زمینه تعبیر به جنات شده است. یکی از این باغ ها برای زیارت کننده قبر فاطمه معصومه علیهاالسلام در قم است. پس معنای روایات که ثواب زیارت حضرت معصومه علیها السلام را بهشت دانسته این می شود که هر کس ایشان را زیارت کند خداوند به وی باغی بهشتی خواهد داد.
جواب دوم: بر اساس روایت سعد که در بالا به آن اشاره شد؛ در صورتی زیارت حضرت معصومه علیها السلام پاداشش بهشت است که همراه با معرفت نسبت به ایشان باشد نه صرف یک زیارت ظاهری و بدون معرفت. یعنی اولا کسانی به زیارت ایشان می روند که دارای اعتقاد صحیحی هستند، به پیامبر اسلام و امامان و در رأس همه اینها به خداوند ایمان دارند.
اگر از زائر فاطمه معصومه علیهاالسلام پرسیده شود که چرا به زیارت ایشان آمده ای؟ خواهد گفت: چون او دختر امام، خواهر امام و عمه امام معصوم است. پس
او معتقد به امامت امامان است. چرا امام را قبول دارد؟ چون امام خلیفه به حق رسول الله است. و چرا پیامبر را قبول دارد؟ چون رسول خداست. پس همه بر می گردد به اعتقاد صحیح او از دین.
چنین زائری شرط قرآنی ایمان به خدا را دارد. از طرفی روشن است که ایمان بدون عمل معنا ندارد. اگر شخصی حقیقتا معتقد به خدا و رسول باشد به دستورات دین عمل می کند و در پی انجام اعمال صالح خواهد بود. بنابراین کسی که به زیارت دختر موسی بن جعفر علیه السلام می رود هم شرط ایمان را دارد و هم شرط عمل صالح را. پس روایت به این دسته از آیات منافاتی ندارد.
با توجه به آیات صریح که شرط بهشتی شدن را ایمان و عمل صالح می داند؛ چگونه می توان ثواب بهشت برای زیارت امام یا امامزاده ای که در این دسته از روایات آمده است را توجیه کرد؟ آیا باید بلافاصله این روایات را کنار زد؟
منظور از معرفت داشتن
به فرض کسی که به زیارت حضرت معصومه علیها السلام رفته باشد اما آن دو شرط قرآنی ایمان و عمل صالح را نداشته باشد؛ برای او چنین ثوابی نیست. چرا؟ چون در روایت مذکور شرط زیارت عارف بودن به مقام حضرت معصومه علیهاالسلام است. با وجود این قید و شرط، دیگر صرف زیارت بدون شناخت جایگاه این بزرگوار، چنین پاداشی برای زائر نخواهد بود. در زیارتنامه حضرت که زیارت معتبری است و از سوی معصوم صادر شده است به معرفت و شناخت ایشان اشاره می شود:
وَ أَنْ لَا یَسْلُبَنَا مَعْرِفَتَكُمْ إِنَّهُ وَلِیٌّ قَدِیرٌ أَتَقَرَّبُ إِلَى اللَّهِ بِحُبِّكُمْ وَ الْبَرَاءَةِ مِنْ أَعْدَائِكُمْ.[5]
زائر از خدا خواهان است که معرفت حضرت معصومه را از وی دریغ ننماید. پس معرفت ایشان معرفت والایی است. معرفت به اینکه وی دختر رسول خداست. پس زائر کسی را زیارت می کند که منسوب به پیامبر خداست. ایشان کسی است که بوسیله دوستی ایشان و دوری از دشمنان ایشان، به خدا می توان تقرب پیدا کرد. تا آنجا که گفته می شود:
السلام علیک یا بنت موسی بن جعفر؛ سلام بر تو ای دختر موسی بن جعفر.
زائر چرا به زیارت ایشان آمده؟ چون دختر امام است، چون منسوب به امام است و تکریم وی تکریم امام است. و از طرفی به چه امیدی به زیارت آمده است؟ به این امید که امام معصوم که صادق ترین انسان روی زمین است اجر زیارت ایشان را بهشت قرار داده است. بنابراین اگر کسی امام را قبول نداشته باشد با کلام و وعده امام ترغیب نمی شود تا به زیارت بیاید.
پی نوشت:
1. سوره بقره آیه 82، ترجمه آیه الله مکارم.
2. سوره نساء آیه 57.
3. بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج48، ص316 و ص 317، ناشر اسلامیه تهران.
4. ترجمه مفاتیح الجنان، استاد انصاریان، ص: 856 و 857، انتشارات دارالعرفان قم، چاپ اول: 1386.
5. بحارالأنوار، مجلسی، ج 99 ، ص
265، مۆسسة الوفاء بیروت – لبنان، 1404 هجرى قمری.
http://zaerin.ir
