به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا) به نقل از پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری، به مناسبت صدور اين پيام، با بانو مجتهده زهره صفاتی، استاد و مدرس حوزه درباره اهميت اين موضوع و نيز مقام علمی و معنوی حاجيه خانم همايونی گفت‌وگو كرديم. خانم صفاتی از صاحب‌نظران برجسته در حوزه فقه بانوان هستند.
اخيراً همايشی تحت عنوان «امينه امين» در شهر اصفهان برگزار شد و در آن همايش به‌طور خاص از شخصيت سركار حاجيه خانم همايونی از شاگردان بانو مجتهده امين تقدير شد. رهبر معظم انقلاب در پيام خود به اين همايش، تأكيد داشتند كه وجود چنين شخصيت‌هايی نشان‌دهنده آمادگی و استعداد زنان ايرانی برای پيمودن مدارج عاليه علم و معرفت دينی است. حضور بانوان در عرصه تحصيل معارف دينی چقدر ضروری است و ضرورتش را بر اساس چه مبنايی تعريف می‌فرماييد.
ـ ضرورت يادگيری معارف دينی و تحصيل بانوان در اين عرصه كه چندين بار از سوی رهبر انقلاب حفظه‌الله مورد تأكيد قرار گرفته است، پايه‌های آن در آموزه‌های دينی نهفته است و ضرورت اين يادگيری، ظاهراً از صدر اسلام وجود داشته است؛ يعنی وقتی پيامبر خدا (ص) به رسالت مبعوث شدند، مخاطب ايشان در بخش‌هايی از آموزه‌های دينی خانم‌ها بودند. بنابراين خانم‌ها هم بايد در زمينه معارف دين و فهم قرآن كريم و دستورات دينی آشنا باشند.
پرسش و پاسخ‌های اسماء بنت عميس با پيامبر (ص) كه در تاريخ ثبت شده است بيانگر اين است كه پيامبر زمينه را برای خانم‌ها فراهم كرده بودند تا آنها بتوانند به محضر ايشان بيايند و به شكل مستقيم سؤالات خود را مطرح كنند. همچنين برخی از احكام و دستورات دينی از طريق برخی همسران پيامبر (ص) به بانوان منتقل می‌شد كه همه اينها بيانگر توجه پيامبر گرامی اسلام (ص) به موضوع يادگيری بانوان در زمينه علوم و معارف اسلامی است.
فارغ از اين مسائل، بزرگ‌ترين شخصيتی كه در دامان خاندان نبوت پرورش يافت، وجود صديقه طاهره (س) بود كه اين وجود مقدس در حقيقت پيوند دهنده بين نبوت و امامت بودند و در حقيقت ظرف فهم معارف دين و قرآن كريم از طريق ايشان به همه جهان اسلام منتقل شد كه البته ما كمتر به اين مطلب پرداختيم. دخترانی هم كه فاطمه زهرا (س) تربيت می‌كنند، يعنی حضرت زينب (س) و حضرت ام‌كلثوم (س)، به خصوص حضرت زينب (س) درخشش ويژه‌ای در همين زمينه داشتند.
آيا اين روند در مقاطع بعدی تاريخی نيز ادامه يافته است؟
ـ در طول تاريخ نيز بانوان برجسته و مهمی بودند كه هر كدام از اينها در عصر خودشان درخشش ويژه داشتند؛ به عنوان مثال هر دو دختر شيخ طوسی محدث بودند و نسبت به قرآن و روايات فردی فهيم بودند و از طرف پدرشان اجازه روايت داشتند. در عصر مرحوم مجلسی، دختران اين دو بزرگوار اجازه روايت داشتند و نيز صاحب‌نظر در فقه بودند كه يكی از اينها همسر ملاصالح مازندرانی است كه برای استنباط برخی از احكام فقهی با ايشان مشورت می‌كردند. همه اينها حكايت از اين دارد كه بانوان از صدر اسلام تا عصر حاضر كه بايد بگويم عصر بيداری اسلامی است، در عرصه علم و معارف اسلامی نقش داشته‌اند.
نقش انقلاب اسلامی ايران در بروز و شكوفايی استعداد بانوان در اين عرصه چگونه بود؟
ـ با پيروزی انقلاب اسلامی، زمينه برای فراگيری بانوان در عرصه‌های مختلف از جمله علوم دينی ايجاد شد و انقلاب به معنای دقيق كلمه در اين بخش‌ها صورت گرفت. امام راحل (ره) فرمودند كه ما بايد مدرسه‌ای را برای خانم‌ها تأسيس كنيم كه در شأن خانم‌ها و در شأن اين انقلاب باشد. بعد از ايشان نيز رهبر معظم انقلاب همان مسير را ادامه دادند و فضا را به گونه‌ای فراهم كردند تا زنان خودشان را بشناسند و بتوانند ادای وظيفه كنند. ايشان حتی مطالباتی دارند كه خانم‌ها بايد در مسير معارف دين، فهم كتاب و سنت، قدم‌های ارزنده‌ای بردارند.
تحصيل بانوان در زمينه معارف دينی چه آثار و بركاتی خواهد داشت؟
ـ در مرحله اول برای خود اين افراد و خانواده‌ها مفيد است؛ زيرا خانواده‌های اين افراد، سمت و سوی دينی و قرآنی و جهت‌گيری الهی پيدا می‌كنند. در وهله بعد، به جامعه نوپا و در حال رشد، بالندگی و پويايی ما كمك می‌كند. تدوين چشم‌انداز بيست ساله و دستور حضرت آقا به ترسيم نقشه جامع علمی كشور، بيانگر تأكيد ايشان بر بالندگی و پويايی علمی در همه عرصه‌هاست و تحصيل بانوان در عرصه علوم اسلامی نيز در همين راستا تعريف می‌شود. من با جرأت اعلام می‌كنم كه هرچه رونق تحصيل بانوان در زمينه علوم و معارف اسلامی بالاتر رود، مشكلات اخلاقی، رفتاری و خانوادگی ما در سطح جامعه كمتر خواهد شد.
رهبر انقلاب در سفر سال گذشته به قم، در فرازی از سخنانشان در ديدار طلاب تأكيد داشتند كه حضور دانشمندان اسلامی زن در عرصه‌های مختلف دارای اثرات عظيم در دنيا و آبرو برای انقلاب خواهد بود. شما اثرات بين‌المللی تحصيلات معارف دينی بانوان را چگونه می‌بينيد؟
ـ بُعد بين‌المللی آن نيز بسيار مؤثر خواهد بود. البته مشروط به اين‌كه بتوانيم درست تبليغ كنيم. معمولاً در سفرهايی كه بانوان حوزوی برای شركت در سمينارهای علمی به خارج كشور می‌روند، با استقبال مواجه می‌شوند و خانم‌های ايرانی در چنين جلساتی تحول‌آفرينی می‌كنند و به اصطلاح نبض جلسه را در دست می‌گيرند. اما هنوز بر روی اين مسأله سرمايه‌گذاری نشده است و رسانه‌ها نيز فعاليت قابل توجهی در اين زمينه نداشته‌اند. در حالی كه وقتی بانوان حوزوی در نشست‌های بين‌المللی شركت می‌كنند يا مردم و انديشمندان كشورهای مختلف به نحوی از جريان تحصيل بانوان در حوزه‌های ايران مطلع می‌شوند، نگاه آنها به‌طور كامل تغيير می‌كند و واقعاً آبرويی برای اسلام و انقلاب به خصوص تشيع می‌شوند؛ چون در اهل سنت به اين شكل به خانم‌ها اجازه نمی‌دهند كه بتوانند در اين عرصه‌ها صاحب‌نظر باشند.
اگر امكان دارد، توضيحاتی درباره مقام علمی و معنوی بانو مجتهده امين بيان كنيد.
ـ سركار خانم بانو مجتهده امين اصفهانی در دوره‌ای زندگی می‌كردند كه به تعبير خانم همايونی، بسياری از افراد اهل اطلاع نبودند، اما ايشان در آن مقطع با آن فراز و نشيب‌هايی كه در طول زندگی ايشان وجود داشت، به تحصيل علوم و معارف اسلامی به خصوص فلسفه و عرفان همت می‌گمارند و اين خيلی قابل اهميت است. صفای باطن بانو مجتهده امين يك فصل مفصلی است كه از نظر سير و سلوك و معنويت در سطح بالايی قرار داشتند و خودشان می‌فرمودند كه من انوار اهل بيت (ع) را در طفوليت مشاهده می‌كردم و می‌ديدم. به بقيه نيز توصيه می‌كردند كه ديدن انوار اهل بيت(ع) آغاز راه است. خانم همايونی می‌گفتند كه آن اواخر، يك‌بار خدمت ايشان رفتم و ديدم كه گريه می‌كنند و خيلی اشك می‌ريزند. از علت گريه پرسيدم، گفتند: «من به نفس مطمئنه رسيدم، ولی نمی‌‌دانم چرا نگَهم داشته‌اند. من به آن چيزی كه می‌خواستم در طول زندگی برسم، رسيدم. می‌ترسم اين از دستم بازگرفته شود.» شما افق را نگاه كنيد. اينها حرف‌های عادی نيست.
اولين كتابی كه بانو امين نوشتند، «اربعين هاشميه» بود و به تعبير خانم همايونی آوازه اين كتاب به نجف می‌رسد كه يك خانمی، چنين كتابی با آن استحكام و ابعاد نوشته است. خلاصه كتاب نيز در نجف منتشر می‌شود و به تدريج در محافل علمی و در محافل مردمی مطرح می‌گردد.
با توجه به آشنايی شما با حاجيه خانم همايونی، شخصيت علمی و اخلاقی ايشان را چگونه ارزيابی می‌كنيد؟
ـ خانم همايونی از دوستان صميمی بنده است. درواقع از بين شاگردان بانو امين، آن شاگردی كه توانست هم از لحاظ معنوی و هم از لحاظ علمی، ديدگاه‌های خانم امين را منتقل كند، خانم همايونی هستند. واقعاً صفای باطن دارد. در همين سال‌های اخير به اتفاق چند نفر خدمتشان رسيديم. ايشان می‌گفت: «من هرچه وسيله در خانه داشتم، به بيرون دادم. چون ديگر معلوم نيست چقدر عمر می‌كنم و نمی‌خواهم وابسته باشم. حتی اثاث منزلم را هم دادم.» می‌گفت: «منتظرم از نظر نفسانی اون رشد كافی را پيدا كنم و بِرَم»؛ ديدم كه همان خواسته استادش را دنبال می‌كند.
همچنين ايشان درصدد اين است كه يك خدمتی برای خانم‌ها در جهان اسلام اتفاق بيفتد و حقوق زن‌ها و محروميت‌هايی كه بانوان در عرصه‌های مختلف با آن مواجهند، برداشته شود. يكی ديگر از دغدغه‌های ايشان، حضور بی‌حد و حصر خانم‌ها در بيرون است كه به شدت با اين موضوع مخالفند و می‌گويند ساختار وجودی خانم‌ها برای كار ديگری ساخته شده و علی‌رغم اين‌كه در حوزه‌های دينی ورود پيدا كنند و صاحب‌نظر باشند، لكن اين نكته اساسی را نبايد فراموش كنند كه بحث خانه و خانواده و خانواده‌محوری از اساسی‌ترين اموری است كه خداوند برعهده زن گذاشته است و معتقدند كه حضور بی‌حد و حصر خانم‌ها در بيرون، به اين موضوع ضربه می‌زند.
در مجموع ايشان شخصيت مخلصی است كه صداقت در چهره، در زبان و در قلب ايشان احساس می‌شود. در پيام تجليل رهبر انقلاب نيز به جايگاه ايشان اشاره شد.
* مطالبات رهبر انقلاب از حوزه‌های بانوان طلبه چيست؟
ـ با مرور ديدگاه‌های ايشان و نيز با توجه به ملاقات‌هايی كه بنده با ايشان داشتم، ايشان تمايل دارند كه خانم‌ها در عرصه‌های مختلف علوم دينی با جديت وارد شده و صاحب‌نظر شوند. به‌طور خاص در حوزه مباحث زنان معتقدند كه خانم‌ها خودشان در اين عرصه وارد شوند و مسائل را حل كنند.
من براساس توصيه‌های ايشان، برخی تحقيقات را در بحث طهارت انجام دادم و در ملاقات‌های بعدی گزارش دادم كه ايشان خيلی استقبال كردند. حتی توصيه كردند كه اين تحقيقات به زبان عربی نوشته شود و به دست مراجع معظم تقليد هم داده شود كه حسب فرمايش ايشان اين اقدامات را نيز انجام دادم. همچنين در جای ديگری به بنده فرمودند كه سعی كنيد كه مباحث از استدلال كافی بهره‌مند باشد. ايشان ديد باز و بسيار روشنی در حوزه مسايل زنان دارند. إن‌شاءالله انتظارات ايشان با همت مسئولان و همين‌طور نگاه مثبت بدنه حوزه نسبت به رشد بانوان طلبه در عرصه‌های مختلف علوم دينی محقق خواهد شد.
