عبدالله نصری، محققق و پژوهشگر علوم قرآنی در آيين رونمايی از كتاب «معناشناسی شناختی قرآن» كه عصر روز گذشته، 21 ارديبهشت‌ماه در غرفه «سرای اهل قلم» در بيست و چهارمين نمايشگاه كتاب تهران برگزار شد، اظهار كرد: درباره اين كتاب از جهات مختلف می‌توان بحث كرد. در واقع، حجت‌الاسلام قائمی‌نيا سعی كرده‌اند كه تفسير قرآن كريم را از منظر دانش‌های جديد مورد توجه قرار دهند.
وی افزود: با توجه به آشنايی كه ايشان با مباحث مربوط به هرمنوتيك دارد و هرمنوتيك را هم اگر كسی بخواهد عميق بداند، بايد توجه به مباحث معناشناسی و زبان‌شناسی و نشانه‌شناسی داشته باشد، باتوجه به كارهای قبلی مؤلف به‌خصوص كتاب «بيولوژی نص» كه مباحث مربوط به نشانه‌شناسی را دارد، ايشان با يك رويكرد جديدی سعی كرده‌اند كه از منظر معناشناسی شناختی ببينند كه چگونه می‌توان با آيات قرآن كريم مواجهه پيدا كرد.
وی ادامه داد: يك كار اساسی كه بايد انجام می‌شد و خوشبختانه ايشان هم انحام دادند، اين است كه در مباحث مربوط به معناشناسی شناختی بر روی ويژگی‌های معنا تأكيد می‌شود و چهار نكته اساسی بيان می‌شود كه اگر ما به اين چهار اصل توجه نكنيم، اين تئوری را به‌خوبی درك نخواهيم كرد.
نصری با اشاره به آن اصول عنوان كرد: يكی از آن‌ها بحث از اين است كه معنا چشم‌اندازی است و پرسپكتيو است و از يك منظر و زاويه ديد خاص است. دوم، مسئله پويايی و انعطاف‌پذيری معناست كه البته اين دو با مسئله تعين و عدم تعين معنا دارای اختلاف نظرهايی است.
اين مدرس دانشگاه با بيان اين‌كه نويسنده در بخش مختصری از كتاب خود به اين مطلب اشاره كرده است، گفت: سومين نكته و سومين ركن از اركان اين نظريه، دائرة‌المعارفی‌بودن معناست كه اهميت فوق‌العاده‌ای دارد و نكته چهارم هم كاربردی‌بودن معناست.
وی تأكيد كرد: با توجه به اين چهار ويژگی كه معناشناسی شناختی دارد و مؤلف هم در ابتدای كتاب خود توضيحات خوبی در اين زمينه داده است، بعد وارد اين بحث شده كه اساسا با اين نوع رويكرد كه به مفهوم‌سازی‌ها دارد، ما چگونه می‌توانيم با مفهوم‌سازی‌های قرآن كريم آشنا شويم و با توجه به مفهوم‌سازی‌های قرآن، ارتباط آيات را با يكديگر چگونه می‌توانيم دريابيم و به فهم‌های جديدی دسترسی پيدا كنيم.
در ادامه اين آيين، اسدی، محقق و پژوهشگر علوم قرآنی با بيان اين‌كه مؤلف اين كتاب، از جمله محققانی است كه يك پا در معارف جديد و يك پا در معارف سنتی دارد، عنوان كرد: چنين محققانی به يك معنا با رويكرد سنتی به معارف آشنا هستند و از سويی هم با دانش‌ها و معارف جديد نيز آشنايی دارند.
وی افزود: ايشان تلاش می‌كند كه علی‌رغم اين‌كه خودش را از رويكردهای سنتی و سيراب كند، اما از معارف و دانش‌های جديد هم كمال استفاده را برای خوانش جديد و بازنگری جديد به همان معارف سنتی ببرد و انصاف اين است كه افرادی مانند دكتر قائمی‌نيا پا در ورطه خطرناكی می‌گذارند.
اسدی ادامه داد: افرادی كه صرفا رويكرد سنتی دارند، تكليفشان خيلی روشن است و كسانی هم كه فقط با معارف جديد انس دارند و با آن مبانی كار می‌كنند، تكليف آن‌ها هم روشن است. اما كسانی كه در حوزه سنتی تفكر كرده‌اند و ذهن خود را انباشته از معارف سنتی كرده‌اند و از طرفی هم به دنبال استفاده از معارف جديد هستند، هم ممكن است از طرف سنتی‌ها مورد طعن قرار بگيرند و هم از طرف كسانی‌كه در حوزه‌های جديد فعاليت می‌كنند.
وی عنوان كرد: البته قدر و ارزش كارهای آقای قائمی‌نيا و امثال ايشان در نزد هر دو گروه شناخته‌شده است. ايشان نوعاً از گذشته بنا داشته‌اند كه چنين كارهايی را انجام بدهند. در آن رساله «وحی و افعال گفتاری» در واقع سعی كرده بودند كه با يكی از ديدگاه‌های جديد درباره فلسفه زبانی به سراغ تبيين ماهيت وحی بروند.
اين مدرس دانشگاه اضافه كرد: احساس اوليه‌ای كه به من در مطالعه اين كتاب دست داد، اين بود كه مؤلف به منزله طبيبی می‌ماند كه می‌خواهد كار پزشكی انجام دهد ولی در عين حال، وسائل پزشكی خودش را هم بايد خود آماده كنند و اين كار بسيار مشكلی است.
وی با بيان اين‌كه مؤلف در ابتدا توضيح می‌دهد كه اصلاً زبان‌شناسی شناختی چيست و اين زبان‌شناسی چه كمكی می‌تواند به ما در فهم معارف دينی خصوصا درباره معارف قرآن كريم داشته باشد، گفت: بعد از اين، ايشان وارد اصولی می‌شوند كه به تعبير خودشان بر اساس آن‌ها می‌توانيم مفهوم‌سازی‌های قرآن را درباره موقعيت‌های مختلف ـ كه قرآن در صدد گزارش‌كردن از آن است ـ بيان كنيم.
اسدی تصريح كرد: به نظرم ايشان در فصل اول كه به بيان توضيحات درباره اصل پژوهش و معناشناسی شناختی پرداخته‌اند، كار مقداری لطمه ديده است گرچه ايشان از آنجا كه می‌خواسته در فصول نه‌گانه بعدی به اصول حاكم بر مفهوم‌سازی قرآن بپردازد، ناچار بوده در فصل اول مطلب را به‌اجمال برگزار كند و اين اجمال، به اصل تفهيم و معرفی زبان‌شناسی شناختی و جايگاه آن لطمه زده است.
وی تأكيد كرد: لب كلامی كه مؤلف در اين كتاب بيان كرده اين است كه ما می‌بينيم قرآن از يك‌سری موقعيت‌ها گزاش می‌دهد كه اين گزارش‌ها را در قالب مفاهيم در اختيار ما قرار می‌دهد، پرسش اصلی نگارنده در اين اثر اين است كه آيا اصولی بر اين مفاهيم و مفهوم‌سازی‌های قرآن حاكم هست يا خير؟
اين مدرس دانشگاه با بيان اين‌كه پيش‌فرض مؤلف اين است كه چنين اصول حاكمی وجود دارد، گفت: اصل اصالت تعبير قرآن يكی از آن اصول است كه مؤلف، بحث را در اين كتاب در هنگام بيان مصاديق و ذكر آيات قرآن كريم بر اساس آن پيش برده است؛ يعنی هرآنچه با تعبير و لفظ قرآن بيان شده بايد همان را فهم كنيم و چيز ديگری را در حد فهم خودمان نبايد بر قرآن تحميل كنيم.
در پايان نيز حجت‌الاسلام و المسلمين علی‌رضا قائمی‌نيا، عضو هيئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و مؤلف كتاب اظهار كرد: در ابتدا از اساتيد محترمی كه نكات ارزنده‌ای را بيان كردند، تشكر می‌كنم و از آن‌ها استفاده كردم.
وی افزود: نكاتی كه آقايان نصری و اسدی بيان كردند، در جلسات نقد و نظر كه پيش از انتشار اين اثر در طول دو سال برگزار شده بود، مطرح بوده است. ايده‌های كه در اين كتاب مطرح شده است، قبلا در چند مقاله به طور اجمال آمده بود كه آنجا هم تحت عنوان يك نظريه مطرح شده بود.
قائمی‌نيا با اشاره به آن اصطلاح و آن نظريه‌ای كه در آن مقالات مطرح شده بود، گفت: «اعجاز شناختی قرآن» ايده‌ای بود كه بيان شده بود. اصل اين ايده از آنجا پيدا شد كه من آن را در مقدمه كتاب آورده‌ام كه به تعدادی از طلابی كه از كشورهای عرب‌زبان بودند، مباحث جديد از جمله هرمنوتيك و نشانه‌شناسی و زبان‌شناسی را تدريس می‌كردم.
عضو هيئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی ادامه داد: خصوصا آن دوره‌ای كه مباحث زبان‌شناسی شناختی ـ كه آخرين تغيير و تحولی است كه در زبان‌شناسی جديد صورت گرفته ـ را تدريس می‌كردم، آن دوستانی كه از كشورهای عرب بودند، مثال‌هايی از آيات قرآن می‌آوردند.
وی اضافه كرد: برای من خيلی جالب بود و كم‌كم به اين سمت و سو سوق پيدا كردم كه ما بتوانيم اين چارچوب را در آيات، دنبال كنيم و اگر اين كار را كنيم، به چه نتايجی خواهيم رسيد؟ و يا اين‌كه آيا اين چارچوب می‌تواند نقاط قوت و اصولی برای خودش داشته باشد يا خير؟
قائمی نيا با بيان اين‌كه ازآن زمان كار گسترده‌ای را در ميان تفاسير مختلف شروع كردم، گفت: از سويی هم منابع مهم زبان‌شناسی شناختی را مطالعه می‌كرم و اين‌دو را همگام با هم جلو می‌بردم تا بالاخره اين اثر پديد آمد، البته اصل ايده برای يك سال نيست ولی نگارشش حدوداً در طول يك‌سال انجام گرفت.
اين محقق و پژوهشگر تأكيد كرد: اصل چنين كاری به عنوان معناشناسی قرآن كاری بی‌سابقه نيست. در واقع كار ايزوتسو هم همين بوده است كه در كتاب خدا وانسان در قرآن، می‌خواست همين كار را انجام دهد، البته نه در زبان‌شناسی شناختی بلكه می‌خواست با توجه به مباحث جديد معناشناسی يك كتاب معناشناسی قرآن بنويسد.
عضو هيئت علمی پژووهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی عنوان كرد: ايزوتسو از زبان‌شناسی دهه 50 و 60 متأثر بود اما تقريبا زبان‌شناسی جديد در اين چند دهه اخير تكامل پيدا كرد و به نظرم، زبان‌شناسی شناختی، اوج تفكر غربی در مباحث زبان‌شناسی است و نشان‌دهنده اين است كه غربی‌ها چقدر در اين زمينه كار كرده‌اند.
وی با بيان اين‌كه خودم هم دل‌مشغولی‌ها و مطالعاتی در زمينه ادبيات و تفسير داشتم، گفت: مفصلاً نظير اين مباحث را می‌ديدم. نكاتی كه آن را ادبای عرب و مفسران گفته‌اند، مشابه همين ايده است اما همان‌طور كه دوستان اشاره كردند، به‌صورت نظام‌مند مطرح نبوده؛ لذا من تلاش كردم اين‌ها را به‌شكل نظام‌مند و يك نظريه معناشناختی جامع درآورم و حدود 1000 آيه از قرآن كريم را در اين اثر با اين ابزار تحليل كرده‌ام.
