ارتباط ناگسستنی فراساحتی بودن قرآن و خاتميت

فراساحتی بودن و شمول متن قرآن كريم ارتباط تنگاتنگ و گسترده‌ای با بحث ختم نبوت دارد؛ زيرا در اين بحث مطرح می‌شود كه قرآن كريم و تعاليم عاليه آن و آنچه كه در بطن و متن اسلام مطرح شده، فراساحتی و جهان‌شمول است.

اكبر عروتی موفق، عضو هيئت علمی دانشگاه بوعلی سينای همدان به ابعاد بحث فراساحتی بودن قرآن كريم پرداخت و دراين مورد گفت: بحث شمول متن و فراساحتی بودن قرآن كريم ارتباط تنگاتنگ و بسيار گسترده‌ای با بحث ختم نبوت دارد، چون در بحث ختم نبوت مطرح می‌شود كه قرآن كريم و تعاليم عاليه قرآن و آنچه كه در بطن و متن اسلام مطرح شده فراساحتی و جهان شمول است.

وی اظهار كرد: به همين علت، بحث فراساحتی بودن متن را بايد در جهانی بودن و جاودانگی دين اسلام جستجو كنيم و هم در جامعيت خود قرآن كريم و تعاليم و آموزه‌هايی كه در اسلام وجود دارد. بحث جهانی بودن در رابطه با قرآن در آيات متعددی از قرآن كريم مورد اشاره قرار گرفته است؛ به عنوان مثال در آيه شريفه « قُلْ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی رَسُولُ اللّهِ إِلَیْكُمْ جَمِيعًا…؛ بگو اى مردم من پيامبر خدا به سوى همه شما هستم»(اعراف/158) مخاطب نبی مكرم اسلام را همه جهانيان بيان می‌فرمايد.

وی افزود: خدا در قرآن می‌فرمايد: «وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا كَافَّةً لِّلنَّاس بَشِيرًا وَنَذِيرًا ِ…؛ و ما تو را جز [به سمت] بشارتگر و هشداردهنده براى تمام مردم نفرستاديم»(سبا/28). بنابراين اين آيات جهانی بودن را مطرح می‌كنند. در آيه ديگری می‌فرمايد: «وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِينَ؛ و تو را جز رحمتى براى جهانيان نفرستاديم»(انبيا/107). پيامبر اسلام رحمت برای تمام عالميان است و اين آيات اشاره‌ای بر جهانی بودن دارد و وقتی رسالت پيامبر گرامی اسلام(ص) رسالت جهانی است، طبيعتا تعاليم و دستورات و آيات قرآنی هم بايد بتواند همه را زير چتر خود جمع كند.

جهان شمول بودن دين در روايات

وی در ادامه با اشاره به روايتی خاطرنشان كرد: در روايات ما از جمله در روايت «حلال محمد(ص) حلال الی يوم القيامه و حرامه حرام الی يوم القيامه» به جهانی بودن اشاره شده است كه در واقع جاودانگی تعاليم و آموزه‌های دينی و تعاليم قرآنی را مطرح می‌كند و اگر اين شمول و گستردگی تمام را نداشته باشد، اين حلال الی يوم القيامه معنا پيدا نمی‌كند.

عروتی موفق افزود: در خود قرآن كريم در واقع به بحث جاودانگی دين اسلام اشاره شده و بين جاودانگی و شمول متن و فراساحتی بودن آن، ارتباط تنگاتنگی وجود دارد؛ چون اگر اين متن شامل و فراگير نباشد، جاودانگی معنا و مفهوم پيدا نمی‌كند و در غير اين صورت قرآن عصری و زمانی می‌شود. خداوند در آيه ديگری می‌فرمايد: «… وَأُوحِیَ إِلَیَّ هَذَا الْقُرْآنُ لأُنذِرَكُم بِهِ وَمَن بَلَغَ…؛ و اين قرآن به من وحى شده تا به وسيله آن شما و هركس را [كه اين پيام به او] برسد، هشدار دهم»(انعام/19) عبارت «و من بلغ؛ و هرآن كسی كه اين دستورات به او می ‌رسد» در اين آيه شريفه، جاودانگی را می‌رساند. بنابراين اگر متنی عصری و مقطعی باشد، طبيعتا نمی‌تواند تعبير «ومن بلغ» را در خود جای دهد.

عضو هيئت علمی دانشگاه بوعلی سينای همدان گفت: در آيه شريفه ديگری می‌فرمايد: «… إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ وَقُرْآنٌ مُّبِينٌ* لِیُنذِرَ مَن كَانَ حَیًّا…؛ اين [سخن] جز اندرز و قرآنى روشن نيست* تا هر كه را [دلى] زنده است، بيم دهد»(يس/69 ـ 70). اين سخن الهی اندرز روشنی است، اما برای چه كسی احياگر است؟ آن دلی كه زنده باشد و نه آن كسی كه دچار غفلت و قساوت شده باشد.

جاودانگی و فراساحتی بودن اسلام

اين پژوهشگر عرصه علوم قرآن و حديث افزود: بنابراين بحث جاودانگی دين اسلام با توجه به آنچه كه در قرآن و روايات ما مورد توجه قرار گرفته از آن شمول و فراساحتی بودن قرآن است. از طرف ديگر خود آيات قرآن كريم را وقتی كه مورد بررسی قرار می‌دهيم، می‌بينيم كه اين آيات هم به جنبه‌های فردی توجه می‌كند و هم به جنبه‌های اجتماعی؛ يعنی در واقع دو ساحت فردی و اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است. هم مسائل دنيوی را مورد بررسی قرار داده و هم مسائل اخروی را؛ هم به بعد جسمانی توجه می‌كند و هم به بعد روحانی.

وی افزود: بنابراين جامعيتی در اين بين وجود دارد و اين جامعيت زيرمجموعه شمول متن و فراساحتی بودن قرآن قرار می‌گيرد. قرآن كريم خيلی زيبا حيات فرد را به حيات جامعه گره می‌زند؛ به گونه‌ای كه احيای يك فرد مساوی می‌شود با احيای يك جامعه؛ از يك طرف كشتن يك فرد مساوی با كشتن يك جامعه می‌شود و از طرف ديگر به اجتماع هم توجه بسياری دارد.

ارتباط فرد و جامعه در تشبيه پيامبر(ص)

عروتی موفق در ادامه با بيان حديث نبوی افزود: پيامبر گرامی اسلام(ص) در تشبيهی زيبا، جامعه را به يك كشتی تشبيه كرده‌اند و فرمودند جامعه نظير كشتی است؛ كسانی‌كه در درون يك كشتی هستند، امنيت و سلامت آن كشتی به سلامت وامنيت اين‌ها گره خورده؛ يعنی اگر به سلامت و امنيت اين كشتی لطمه‌ای وارد شود، دقيقا به سلامت اين‌ها صدمه وارد می‌شود. لذا پيامبر می‌فرمايند حفاظت كشتی بر تك تك افراد سوار بركشتی واجب است و امر به معروف و نهی از منكر در جامعه نيز همين حكم را دارد.

وی گفت: قرآن كريم هم به مسائل دنيوی توجه كرده است و هم به مسائل اخروی؛ در مسائل دنيوی حتی به پيامبر(ص) هم نهيب می‌زند «… وَلَا تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْیَا… و سهم خود را از دنيا فراموش مكن»(قصص/77) و در برخی از جاها به پيامبر دستور می‌دهد كه به مسائل دنيوی هم بپردازد. اين مسائل گرچه ظاهر دنيوی دارد، ولی چون در دين ما بين دنيا و آخرت حجابی نيست و پيوند مستحكمی برقرار است، به همين علت همه چيز در دنيا می‌تواند رنگ اخروی به خود بگيرد.