ورود

ثبت نام

موسسه قرآن و نهج البلاغه
home-icone
Institute of Quran & Nahjul Balaghah

کتاب با قرآن خوشبخت شوید(موضوع23: نفس اماره و سرکش)

با قرآن خوشبخت شوید1

فهرست مطالب

کتاب با قرآن خوشبخت شوید(موضوع23: نفس اماره و سرکش)

نفس اماره: موضوع 23: نفس امّاره و سرکش؛ دشمن درونی انسان

وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَنَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى (40) فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِيَ الْمَأْوَى (41)

و آن کس که از مقام پروردگارش ترسان باشد و نفس را از هوى بازدارد. قطعاً بهشت جايگاه اوست. (نازعات،40-41)

شاید تصور چنین چیزی دشوار باشد که ما خودمان دشمن خود باشیم، ولی چنین چیزی حقیقت دارد.

توضیح آنکه، نفس به معنای جان و کالبد آدمی است که قوای مختلف جسمی و روحی در آن قرار دارد. همان گونه که می دانید انسان از دو بُعد مادی و روحانی برخوردار است.

چنان چه بُعد روحانی یا عقلانی وی برقوای جسمی یا حیوانی وی غلبه کرده و آن را به تسخیر خود در آورد، به اوج انسانیت، راه یافته وبه جوار قرب پروردگار رشد می یابد،

ولی اگر قوای جسمانی و مادی وی بر قوای روحانی و معنویش غلبه کند، به حضیض حیوانیت تنزل می یابد.

 

بهشت و دوزخت باتوست در پوست *** چرا بیرون ز خود می جویی ای دوست

 

بنابراین، مدیریت نفس به عنوان مرکز اجتماع و تنازع قوای روح و جسم، اهمیت زیدی دارد. کاری که به ، آن «خودسازی» گفته می شود و در فصل بعد با مهارت آن آشنا خواهیم شد.

از آن جا که مدیریت نفس مراحل متعددی دارد، نفوس انسانی را از بالاترین مرتبه تا پایین مرتبه آن تقسیم کرده اند.

الف- نفس مطمَئنه: والاترین مرتبه نفس انسانی، نفس مطمئنّه است که آیات پایانی سوره فجر از آن حکایت می کند. پس از تصفیه و تهذیب و تربیت کامل، انسان به مرحله ای می رسد که غرائز سرکش در برابر او رام شده.

و توانایی پیکار با عقل و ایمان را در خود نمی بینند؛ چرا که عقل و ایمان آن قدر نیرومند شده اند که غرائز نفسانی دربرابر آن ها توانایی چندانی ندارد. به چنین نفسی که به مرحله اطمینان و باور قلبی به حقایق رسیده باشد، «نفس مطمئنه» گفته شده است.

آیه 27 سوره فجر به این نفس اشاره کرده است.

 

ب- نفس لَوّامه:

انسان ممکن است بر اثر طغیان غرائیز، گاهی مرتکب خلاف هایی شود، اما فوراً پشیمان می گردد و به ملامت و سرزنش خویش می پردازد، و تصمیم به جبران گناه می گیرد. در این حالت، نفس انسان را «لوامّه: سرزنش گر» می گویند.

از نفس لوامّه به وجدان بیدارگر آدمی نیز تعبیر می شود. این مرتبه از نفس در ابتدا برای همگان فراهم می شود، ولی چنان چه به آن بی توجهی شود. کم فروغ شده و گاه به کلی خاموش می شود. در آیه 2 سوره قیامت به این نفس، سوگند یاد شده است.

ج- نفس مُسَوِّلِه:

حالتی است که نفس، گرایش به گناه را در نظر انسان تقویت نموده و وی را به سمت لذات دنیوی ترغیب می نماید. از این نفس به «نفس مسوّله» یا زینت دهنده یاد می شود. تفاوت نفس مسوّله با نفس امّاره آن است.

که نفس مسوّله انسان را-چون نفس امّاره- به بدی امر نمی کند؛ بلکه کاربد را در نظر فرد خوب جلوه داده تا فرد با اراده خودش به دنبال آن برود. نمونه بارز پیروی از نفس مسوّله، برادران یوسف (علیه السلام) بودند.

که در چاه انداختن یوسف (علیه السلام) در نظرشان امری عادی و خطایی کوچک و قابل گذشت، زینت داده شده بود. (آیه 18 سوره یوسف) بسیاری از انسان ها بدون اینکه بدانند اسیر چنین نفسی گشته و قبح بدهی ها در نظرشان کم رنگ گردیده است.

د- نفس امّاره:

مقصود از نفس امّاره، نفسی است که به بدی ها و زشتی ها امر می کند؛ یعنی فرد به جایی می رسد که اختیار عمل خود را به تمایلات نفسانی خود سپرده و اسیر هوا و هوس می گردد و تا پای جان سرخوش غفلت و غرور می سازد. «أَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ؛ آيا ديدى کسى را که هواى نفسش را معبود خود برگزيده است؟!» (فرقان،43) قرآن کریم در آیه 53 سوره یوسف، نام این نفس را آورده و تنها رحمت خدا را نجات دهنده از آن دانسته است.

امام علیه (علیه السلام) می فرماید: «حتی یک لحظه کوتاهی و سهل انگاری در مورد نفوس خود نکنید؛ زیرا که این سهل انگاری ها شما را به راه های تاریکی می کشاند.»[1] به همین دلیل است که پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در حدیثی می فرماید: «اَعدَی عَدُوِّکَ نَفسُکَ الَّتِی بَینَ جَنبَیک؛ بزرگ ترین دشمن تو نفس توست که در درونت قرار گرفته است.»[2]

آری، تنها راه مبارزه با دشمنی نفس اماره، خودسازی و مخالفت با آن است تا رام و مطیع شود. سعدی؛ این شاعر توانگرپارسی؛ در حکایت 19 از کتاب ارزشمند گلستان می نویسد:

بزرگی را پرسیدم در معنی این حدیث که «اَعدَی عَدُوِّکَ نَفسُکَ الَّتِی بَینَ جَنبَیک». گفت: «به حکم آن که هر آن دشمنی را که با وی احسان کنی، دوست گردد؛ مگر نفس را که چندان که مدارا بیش کنی، مخالفت زیادت کند.

[1].نهج البلاغه. خطبه85.

[2].تنبیه الخواطر. ج1. ص59.

.


برچسب ها:  نفس اماره. نفس سرکش. نفس عماره. موضوع 23 کتاب با قرآن خوشبخت شوید. موضوع بیست و سه کتاب با قرآن خوشبخت شوید.

کتاب با قرآن خوشبخت شوید(موضوع3: قرآن پاسخ نیازها) 

کتاب با قرآن خوشبخت شوید(موضوع4: قرآن درمان بیماریها)

کتاب با قرآن خوشبخت شوید(موضوع6: فلسفه زندگی انسان)

ادامه مطالب: جهت دیدن مطالب کامل به کتاب با قرآن خوشبخت شوید مراجعه نمائید.

خرید کتاب با قرآن خوشبخت شوید

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

به این مطلب امتیاز دهید:
اشتراک گذاری در telegram
اشتراک گذاری در whatsapp
اشتراک گذاری در facebook
اشتراک گذاری در email

فرصت ویژه برای علاقه مندان به نویسندگی

شما می توانید مقالات خود را با نام خود در وب سایت موسسه منتشر نمائید. برای شروع کلیک نمائید.

نویسنده مقاله باشید